Koop. K. M.4’e göre göre ana sözleşmeye ko- nulması zorunlu olan mecburi hükümler şunlardır: Kooperatifin adı ve merkezi; kooperatifler ya- pacakları iş ve işlerde, ticaret unvanı kullanacaklar- dır. Bu nedenle, kooperatifin adı yani unvanı ana sözleşmede bulunması zorunlu bir unsurdur. Un- vanda, kooperatifin konusu ve kooperatif kelime- sinin bulunması gerekir. Konu ve kooperatif keli- mesi, unvanın çekirdek kısmını oluşturur. Unvana çekirdek kısmı dışında, ilave kelimeler konulabilir. Örneğin Mutlukent Konut Yapı Kooperatifi, Yıl- dız Konut Yapı Kooperatifi vs. Eğer unvana gerçek kişinin adı veya soyadı konulacaksa, kooperatif ke- limesi kısaltılamaz (TTK m.43).
Ticaret unvanı, tacirin kimliği ve işletme ile il- gili bilgilerde üçüncü kişileri yanıltmayacak şekilde ve gerçeğe uygun olmalıdır. Ticaret unvanı; kamu düzenine, ulusal çıkarlara ve ahlaka uygun şekilde düzenlenmelidir. Ticaret unvanına “Türk”, “Türki- ye”, “Cumhuriyet” ve “Milli’’ kelimeleri Bakanlar Kurulu kararıyla konulabilir (TTK m. 46).
Kooperatiflerin unvanlarında, kamu kurum ve kuruluşlarının isimlerine yer verilemeyeceği düzen- lenmiştir (Koop. K. md 2/4).
Kooperatifin merkezi ise, kooperatifin yönetil- diği, işlerinin takip edildiği ticaret siciline kayıtlı olduğu yerdir. Merkezin, il ya da ilçe idaresi ismi ile belirtilmesi yeterli olacaktır. Merkezin belirtilmesi- nin bir diğer sonucu da, kooperatiflere karşı dava açılması halinde merkezdeki mahkemelerin yetkili olmasıdır.
Kooperatifin amacı ve çalışma konuları; ko- operatiflerin genel amacı, ortaklarına ekonomik menfaat sağlamaktır. Ancak ana sözleşmede hangi menfaatin söz konusu olduğu açıkça belirtilme- lidir. Konut yapı kooperatiflerinde amaç, ortak- larına konut sağlamak, tüketim kooperatiflerinde ise amaç, ortakların gıda ve tüketim ihtiyaçlarını karşılamaktır.
Bununla birlikte, bu amaçlara hangi faaliyet- lerle ulaşılacağı da ana sözleşmede belirtilmesi ge- rekli olan bir konudur. Konut yapı kooperatifleri için, bakanlığın hazırladığı örnek ana sözleşmede belirtildiği gibi faaliyet alanları; arsa ve arazi satın alma, birleştirme, imar planına uygun biçimde böl- dürerek altyapı, plan, proje ve maliyet hesaplarını hazırlama ve ortaklarına konut yaptırmadır. Ayrı- ca konut yapı kooperatifleri; yaptırılan konutların
mülkiyetini bu ana sözleşmede yazılı esaslara göre ortaklarına aktarır. Ortaklarının sosyal, kültürel ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak üzere gerekli te- sisleri kurar ve bunları ortaklarına aktarabilir.
Kooperatiflerin ana sözleşmede belirtilen amaç ve çalışma konularının dışına çıkmamaları gerek- mektedir.
Ortaklık sıfatını kazandıran ve kaybetti- ren hal ve şartlar; ortaklık sıfatını kazandıran ve kaybettiren haller, Koop. K. m. 8 - 17 arası ile m. 27’de düzenlenmiştir. Bu haller, tescil ve ilanı ge- rekmeyen hususlardır. Kanun, bu hallerin ana söz- leşmede gösterilmesini zorunlu tutmuştur. Ayrıca ortaklar, özel olarak tespit ettikleri sebepleri de ana sözleşmede göstermelidir. Ortaklar ana sözleşmede açıkça gösterilmeyen sebeplerle ortaklıktan çıkarı- lamaz.
Ortaklık sıfatını kazandıran ve kaybettiren hal ve şartlar sonraki bölümde incelecektir.
Ortakların pay tutarı ve kooperatif serma- yesinin ödenme şekli, nakdi sermayenin en az 1⁄4’ünün peşin ödenmesi; ana sözleşmede ortak- ların kooperatife ödemeyi taahhüt ettikleri sermaye miktarları belirtilmelidir. Kanunun emredici hük- mü gereği, kooperatif tüzel kişilik kazanmadan bu sermaye miktarının 1⁄4’ünü ortaklar peşin olarak bankaya yatırmalıdırlar.
Sermaye miktarının geri kalanının, bakanlığın hazırladığı örnek ana sözleşmede, yönetim kuru- lunca belirlenecek eşit aylık taksitler halinde ve en fazla bir yıl içinde ödeneceği düzenlenmiştir.
Ortakların ayni sermaye koyup koymayacak- ları; kooperatif ana sözleşmesinde ortakların ayni sermaye koyabilecekleri kararlaştırılabilir. Ayni ser- maye konulması yönünde karar alınırsa, ortakların koyduğu ayni sermayenin tespit edilen değeri ana sözleşmede belirtilebilir. Eğer ana sözleşmede de- ğer tespit edilmemişse, ilk genel kurulca seçilecek bilirkişi tarafından değer tespit edilecektir (Koop. K. m. 21).
Bakanlıkça düzenlenen konut yapı kooperatifi örnek ana sözleşmesinde, ortakların ayni sermaye koyamayacakları şeklinde düzenlemeye yer veril- miştir.
Kooperatiflerin yükümlerinden dolayı or- takların sorumluluk durumu ve derecesi; Koo- peratif Kanunu’na göre kooperatifler alacaklılarına karşı sadece malvarlıkları ile sorumludur (Koop. K. m. 28). Ortakların sorumluluğu yönünden ise, iki tür sorumluluk vardır. Bunlardan biri, sınırlı so- rumluluk diğeri de sınırsız sorumluluktur. Hangi tür sorumluluğun söz konusu olacağı ana sözleş- mede gösterilmelidir. Sınırlı sorumlulukta ortaklar, kooperatifin alacaklılarına karşı belli miktara kadar ya da kooperatifteki payları ile orantılı bir şekilde sorumlu olurlar. Sınırsız sorumlulukta ise ortaklar, kooperatif alacaklılarına karşı şahsi malvarlıkları ile sınırsız şekilde ve zincirleme olarak sorumlu ol- maktadır. Ancak sınırsız sorumluluk kooperatifin malvarlığının borçlarını karşılamaya yetmediği du- rumlar için geçerli olur (Koop. K. m. 29-30).
Kooperatifin yönetici ve denetleyici organ- larının görev ve yetki ve sorumlulukları ve se- çim tarzları; kurucu ortakların ana sözleşmede, ilk yönetim kurulu ve denetleme kurulu üyelerini ve sonraki seçim tarzını tespit etmeleri gerekir. Koop. K.da belirtilen yönetici ve denetleyici organlarının görev ve yetki ve sorumlulukları, ana sözleşmede aynen kabul edilebilir. Koop. K.’nun bu hususlara ilişkin emredici hükümlere aykırı olmamak şartıy- la, kurucu ortaklar ana sözleşmede kanundan farklı düzenlemeler yapabilirler.
Kooperatifin temsiline ait hükümler; kural olarak kooperatifi, yönetim kurulu hem yönetir hem de temsil eder (Koop. K. m. 55). Ana söz- leşmeye konacak bir hükümle, genel kurula veya yönetim kuruluna, yönetim ve temsil yetkisini kul- lanacak kişi veya kişileri seçme yetkisi verilebilir. Bu kişi ortak olmayan bir veya birkaç müdür ola- bileceği gibi, yönetim kurulu üyelerinden biri de olabilir (Koop. K. m. 58).
Yıllık gelir gider farklarının, hesaplama ve kullanma şekilleri; kooperatiflerin kar gütmek gibi bir amaçları olmamasına rağmen, yıllık gelir gider farklarının hesaplanmasına ve kullanılması- na ilişkin ana sözleşmeye hükümler koyabilirler. Ancak bu düzenlemelerin Koop. K.’nun emredici hükümlerine aykırı olmaması gerekir (Koop. K. m. 38-41).
Kurucuların adı, soyadı iş ve konut adresle- ri; kurucuların kooperatif tüzel kişilik kazanma- dan önce, kooperatif adına işlem yapma yetkileri olması ve kuruluş aşamasında sorumluluklarının da olması sebebiyle, kurucuların isim, iş ve konut adreslerinin ana sözleşmede gösterilmesi zorunlu unsurlar arasında yer almıştır (Koop. K. m. 7 ve ilgili TTK m.).
