Konut Yapı Kooperatiflerinin Dağılması ve Tasfiyesi

Konut yapı kooperatifleri de, diğer kooperatifler gibi tüzel kişiliğe sahiptir. Kooperatifler ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik kazanır. Tüzel kişiliğin sona ermesi ise, iki aşamada gerçekleşir. Öncelikle, dağılma nedenlerinin gerçekleşmesi gerekir. Bir dağılma nedeninin ortaya çıkması, kooperatifin sona ermesi için tek başına yeterli değildir. Dağılma nedeninin ortaya çıkmasından sonra, tasfiye sürecinin tamamlanması da gerekir. Tasfiye sürecinin tamamlanmasından sonra ise, kooperatif kaydının ticaret sicilinden silinmesi ile kooperatifin tüzel kişiliği sona erer.

Kooperatifler Kanu’nun 81’inci maddesine göre Kooperatiflerin dağılma nedenleri aşağıdaki şekide sıralanmıştır:

• Anasözleşme gereğince dağılma,
• Genel Kurul kararı ile dağılma,
• İflâsın açılmasıyla dağılma,
• Kanunlarda öngörülen diğer hallerde ilgili Bakanlığın mahkemeden alacağı karar üzerine dağılma,
• Diğer bir kooperatifle birleşmesi veya devralınması suretiyle dağılma,
• Üç yıl olağan genel kurulunu yapamaması halinde dağılma,
• Amacına ulaşma imkânının bulunmadığının ilgili Bakanlıkça tespiti halinde mahkemeden alınacak kararla dağılma,
• Kooperatifin amacının gerçekleşmesi nedeniyle dağılma.

Konut yapı kooperatiflerinin dağılma nedenlerinin, ana sözleşmede gösterilmesi zorunlu değildir. Ancak ana sözleşmede dağılma nedenleri gösterilmişse, bu nedenlerin gerçekleşmesi de kooperatifin dağılması sonucunu doğurur. Örneğin, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca hazırlanan Konut Yapı Kooperatifleri Örnek Ana Sözleşmesi’nin 85’ inci maddesinde dağılma nedenleri sayılmıştır. Buna göre Koop. K. m. 81’de sayılanlardan başka, kooperatifin ortak sayısının 7’nin altına düşmesi de dağılma nedeni olarak gösterilmiştir. Bu örnekte görüldüğü üzere, kooperatifin ana sözleşmesinde dağılma için ilave nedenlere yer verilmesi mümkündür.

Kooperatifin zorunlu organlarından biri olan genel kurul, kooperatifin karar organıdır. Genel kurul, kooperatifteki en yetkili organ olup, çok sayıda görev ve yetkiye sahiptir. Bu yetkilerden biri de, Koop. K. m. 51’de düzenlenen kooperatifin dağılmasına karar verme yetkisidir. Genel kurulun dağılma kararı verme yetkisini sınırlayan bir hüküm Kanun’da yoktur. Yani genel kurul dilediği zaman, kooperatifin dağılmasına karar verebilir. Genel kurul kararları, kural olarak, toplantıdaki ortakların çoğunluğunun olumlu oyu ile alınır. Ancak, kooperatifin dağılması kararı için, farklı bir karar yeter sayısı aranmaktadır. Koop. K. m. 51 uyarınca, genel kurul dağılma kararını ortakların en az 1/4’ünün katılımıyla yapacağı toplantıda fiilen kullanılan oyların 2/3’ü ile alır.

Borcunu ödemeyen borçlu karşısında alacaklının başvurabileceği takip yolları; icra ve iflâs takibi olmak üzere ikiye ayrılır. Bunlardan iflâs, ticaret mahkemesince iflâsına karar verilen bir borçlunun tüm malvarlığının paraya çevrilerek bilinen bütün borçlarının ödenmesi esasına dayanan bir takip yoludur. Alacaklı, borçluya karşı iflâs takibi yapmak isterse; adi iflâs, kambiyo senetlerine özgü iflâs veya doğrudan doğruya iflâs yollarından birini seçebilir. Alacaklının, kambiyo senetlerine özgü iflâs ile doğrudan doğruya iflâs yollarına başvurabilmesi için, kanun bir takım özel şartlar da aramaktadır. Bu nedenle, bu yollara başvurulabilmesi için bu şartların da gerçekleşmesi gerekir.

Kooperatifler Kanunu, kanunlarda belirtilen diğer hallerde de Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın mahkemeye başvurarak kooperatifin feshine karar verilmesini talep edebileceğini belirtmektedir.Kanunlarda öngörülen diğer hallerde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın mahkemeden alacağı karar üzerine kooperatitin dağılması aşağıdaki durumlarda gerçekleşir:

• Zorunlu organlarından birinin yokluğu
• Kooperatifin kamu düzenine veya işletme konusuna aykırı işlemlerde bulunması

Bir kooperatifin başka bir kooperatifle birleşmesi veya başka bir kooperatif ya da bir kamu tüzel kişiliği tarafından devralınması da, kooperatif için bir dağılma nedenidir. 

Her konut yapı kooperatifinin bir amacı vardır ve bu amaç ana sözleşmede gösterilir. Ancak bazı durumlarda, konut yapı kooperatifi amacına ulaşamayabilir. Örneğin, uygun bir arazi bulunamaması, yeterli sayıda ortak bulunmaması gibi hallerde artık kooperatifin amacına ulaşması mümkün değildir. Bu durumun Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından tespit edilmesi üzerine, Bakanlık mahkemeye başvurarak kooperatifin feshine karar verilmesini talep edebilir

Koop. K. m. 45’e göre kooperatifin olağan genel kurul toplantılarının her hesap devresi sonundan itibaren, altı ay içinde ve en az yılda bir defa yapılması gerekmektedir. Bu toplantıların üç yıl yapılmaması ise, Koop. K. m. 81’de sayılan dağılma nedenleri arasında yer almaktadır. Burada kastedilen toplantıların üç yıl arka arkaya yapılmaması durumudur. 

Koop. K. m. 81’in birinci fıkrasının 2’inci bendine göre, konut yapı kooperatifinin amacına ulaşması bir dağılma nedenidir. Kooperatifler belli bir amaca ulaşmak üzere kurulmuş tüzel kişiliklerdir. Koop. K. m. 4’e göre, kooperatifin amacının ana sözleşmede gösterilmesi gerekir. Ana sözleşmede yer alan amaç, aynı zamanda Koop. K. m. 3’e göre ticaret siciline tescil ve ilan edilmesi gereken hususlardandır. Tescilin kooperatif merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret siciline yapılması gerekir. Konut yapı kooperatiflerinin amacı, ana sözleşmede gösterilen işlerin tamamlanması ve ferdi mülkiyete geçilip konutların ortaklar adına tescil edilmesidir. Bu nedenle, kooperatif ana sözleşmesinde gösterilen işlerin tamamlanarak konutların 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu’na uygun şekilde ortaklar adına tescil edilmesiyle, kooperatif amacına ulaşmış olur ve dağılır.

Tasfiye ile sona eren kooperatifin malvarlığı paraya çevrilerek, kooperatif borçları ödendikten sonra artan kısım, ortaklar arasında paylaştırılır. Tasfiye sırasında yapılması gereken işlemler şunlardır: • Kooperatifin devamı sırasında başlamış olan, fakat henüz tamamlanmamış olan işlemleri tamamlamak. • Kooperatifin borç ve taahhütlerini yerine getirmek. • Kooperatifin alacaklarını tahsil ederek ve varlıklarını paraya çevirerek, kooperatifin kalan varlığını saptamak. • Malvarlığından artan kısmı ortaklar arasında bölüştürmek.

Dağılma nedenlerinin gerçekleşmesinden sonra yapılması gereken tasfiye işlemleri, kooperatiflerde tasfiye kurulunca gerçekleştirilir. Kooperatiflerde tasfiye kurulu dört şekilde belirlenebilir:

• Tasfiye kurulunun kimlerden oluştuğu ana sözleşmede gösterilebilir.
• Tasfiye kurulu üyeleri genel kurulca belirlenebilir. 
• Tasfiye kurulu üyeleri mahkemece de atanabilir.
• Yönetim kurulu kanunen tasfiye kurulu olarak görev yapabilir.

Koop. K. m. 81, tasfiye kurulu üyelerinde bulunması gereken özellikler hakkında, 56’ncı maddenin 1’inci fıkrasının üçüncü bendine yollama yapmaktadır. Belirtilen bentte kooperatiflerin yönetim kurulu üyelerinin bazı suçlardan mahkum olmamış olmaları aranmaktadır. 81’inci madde dolayısıyla, bu bentte sayılan suçlardan mahkum olanlar, kooperatiflerde tasfiye kurulu üyesi de olamazlar. Bu suçlar, zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, görevi suiistimal, sahtekarlık, hırsızlık, dolandırıcılık, hileli iflas, emniyeti suiistimal, devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlardır. Bunun dışında Kanun, tasfiye kurulu üyelerinde başka özel nitelikler aramamaktadır. Bu nedenle, tasfiye kurulu üyelerinin kooperatif ortağı olmaları da gerekmez. Ancak, yönetim kurulunun kanundan dolayı tasfiye işlerini de yapmaları durumunda, bunların kooperatif ortağı olmaları gereklidir.

Tasfiye kurulunun görev ve yükümlülükleri şunlardır: 

• Tasfiye kurulu üyeleri, tasfiye işlerinin bir an önce bitirilmesi için çalışmakla yükümlüdür (Koop. K. m. 81/6). Bu yükümlülüğün gereği olarak, tasfiye kurulu; alacakları toplar, borçları öder, taşınır ve taşınmaz malları satarak kooperatif malvarlığını nakde çevirir.
• Tasfiye kurulu, kooperatif genel kurulunu gerektiğinde toplantıya çağırabililir (Koop. K. m. 43).
• Tasfiye kurulu, tasfiye sonucu elde kalan parayı ortaklara dağıtır. Ancak bu dağıtımın yapılabilmesi için, bu konuda ana sözleşmede hüküm bulunması gerekir. Aksi halde tasfiye sonucu kalan para Türkiye Milli Kooperatifler Birliği’ne bırakılır. Ana sözleşmede tasfiye sonucu artan paranın ortaklar arasında nasıl dağıtılacağı ayrıntılı olarak düzenlenebilir. Eğer böyle bir düzenleme varsa, dağıtımda buna uyulur. Ancak, ana sözleşmede artan paranın ortaklara dağıtılacağının belirtilmesiyle yetinilmiş, yani nasıl dağıtılacağı düzenlenmemişse, Koop. K. m. 83/2 hükmü uygulanır. Buna göre, anasözleşmede başka bir usul kabul edilmiş olmadıkça paylaştırma, dağılma anında kayıtlı ortaklar veya hukuki halefleri arasında eşit olarak yapılır

Tasfiye kurulu üyeleri, kural olarak, kurul halinde çalışırlar. Üyelerin tek başına hareket edebilmeleri için, ana sözleşme ya da genel kurulda alınacak bir kararla, tek başına hareket etme konusunda yetkilendirilmiş olmaları gerekir (TTK m. 278). Üyenin tek başına temsil yetkisinin olduğu da, ticaret siciline tescil ve ilan edilmelidir. Ancak birlikte temsil kuralı, sadece kooperatifin aktif temsili konusunda geçerlidir. Pasif temsil yetkisine, her bir tasfiye kurulu üyesi tek başına sahiptir. Bu nedenle, tasfiye kurulu üyeleri üçüncü kişiler tarafından yapılacak teklif, icap, ihbar, ihtar ve tebliğ gibi beyanları tek başlarına kabul etmeye yetkilidirler (TTK m. 281). Yine bazı acil durumlarda tasfiye kurulu üyelerine, tek başına aktif temsil yetkisi de verilmiştir. Gerçekten TTK m. 281/2’ye göre, kooperatifin menfaatleri için tehlike umulan durumlarda, özellikle kanun yollarına başvurulmasında tasfiye memurları tek başlarına hareket edebilirler.

Hukuki sorumluluk konusunda, Koop. K. m. 81, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu hakkındaki 62’nci maddeye yollama yapmaktadır. Kooperatifler Kanunu’nun 62’nci maddesinin 2’nci fıkrasına göre, tasfiye kurulu şu işlemlerin yapılmasından sorumludur:

• Kendi tutanakları ile genel kurul tutanaklarının, gerekli defterlerin ve ortak listelerinin muntazam hazırlanıp, tutulup, saklanmasından.
• İşletme hesabiyle, yıllık bilonçonun kanuni hükümlere uygun olarak hazırlanıp incelenmek üzere denetçiler kuruluna verilmesinden.

Tasfiye memuru üyeliği ya genel kurul kararı ile ya da mahkeme kararı ile sona ermektedir:

• Genel Kurul kararı ile sona erme: Ana sözleşme veya genel kurul kararı ile atanmış tasfiye memurları ve bu görevi yerine getiren yönetim kurulu üyeleri, genel kurul tarafından her zaman görevden alınabilir ve yerlerine yenileri atanabilir.
• Mahkeme kararı ile sona erme: Ortaklardan birinin istemiyle ve haklı sebeplerin varlığında, mahkeme de tasfiye kurulu üyelerini görevden alabilir ve yerlerine yenilerini atayabilir.

Kooperatif, Koop. K. m. 81 uyarınca, iflasın açılması nedeniyle dağılmışsa, tasfiye işlemleri İcra ve İflas Kanunu hükümlerine göre yürütülür. İflas hükümlerine göre tasfiye, iflas idaresi tarafından yürütülür. İflas hükümlerine göre tasfiye yapılabilmesi için, kooperatif yönetim kurulu veya alacaklıları tarafından yapılan talep üzerine, mahkemece iflas kararı verilmiş olmalıdır. İflas kararı üzerine, kooperatifin malvarlığı İcra ve İflas Kanunu hükümlerine uygun olarak tasfiye edilir.

İflas dışındaki dağılma hallerinde, tasfiyeye ya genel kurul ya da mahkeme tarafından karar verilir. Tasfiye süreci bu kararla başlar. Genel kurulca tasfiyeye karar verilebilmesi için, genel kurulun usulüne uygun olarak toplantıya çağrılması gerekir. Gündeme bağlılık ilkesi gereği, toplantı çağrısında yer alan gündemde şu konuların da yazılmış olması şarttır: • Kooperatifin dağılması. • Tasfiye memurlarının seçilmesi. • Tasfiye memurlarına ödenecek ücretin belirlenmesi. Mahkeme kararıyla tasfiye ise; alacaklıların, ortakların veya Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın talebiyle mümkündür.

Tasfiye kurulu kooperatifin tasfiyesini sağlamak üzere şu işlemleri yapar: • Koruma önlemleri almak. • İlk envanter ile bilançoyu hazırlamak. • Kooperatifin malları ile defterlerine el koymak. • Kooperatif alacaklılarını çağırmak ve korumak. • Aktifleri paraya çevirmek, alacakları tahsil etmek, borçları ödemek. • Son bilançoyu hazırlamak. • Tasfiye sonucu artan parayı dağıtmak. • Kooperatifin kaydının ticaret sicilinden silinmesini talep etmek.