Konut Yapı Kooperatiflerinin Organları ve Yönetim Yapısı

4.04.1969 tarih ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na (Koop. K.) göre konut yapı kooperatiflerinin üç tane zorunlu organı vardır. Bunlar genel kurul, yönetim kurulu ve denetçiler kuruludur. Bu organlar arasında bir altlık-üstlük ilişkisi yoktur; fonksiyon ayrımı vardır. Genel kurul karar organı, yönetim kurulu yürütme organı, denetim kurulu ise yönetim kurulunu denetleyen bir organdır.

Konut yapı kooperatifinin en yetkili organı, genel kuruldur. Genel kurul, kooperatifin karar organıdır ve kooperatife kayıtlı ortakların katılımıyla oluşur. Ancak büyük kooperatiflerde, yani ortak sayısı 1000’i aşan kooperatiflerde, Koop. K. m. 54’te genel kurulun toplanmasına gerek olmayan iki durumdan söz edilmektedir. Buna göre:

• Genel kurul kararlarından bir kısmı veya tamamı ortakların oylarını mektupla bildirmeleri suretiyle verilebilir.
• Ortaklar gruplara ayrılarak verecekleri kararlarla, tespit edecekleri talimat gereğince oy vermek üzere kendi aralarından temsilciler topluluğu seçebilir.

Genel kurulun yetkileri, Kooperatifler Kanunu’nun 42. maddesinde sayılmıştır. Bu maddede sayılan yetkileri genel kurul bir başka organa devredemez. Genel kurulun devir ve terk edilemez yetkileri şunlardır:

• Konut yapı kooperatifinin ana sözleşmesini değiştirmek.
• Kooperatif yönetim, denetçiler ve tasfiye kurulu üyelerini seçmek.
• İşletme hesabıyla bilanço ve gerektiğinde gelir gider farkının bölüşülmesi hakkında karar vermek.
• Yönetim ve denetçiler kurulunu ibra etmek.
• Kanun veya ana sözleşme ile genel kurula tanınmış olan konular hakkında karar vermek.
• Gayrimenkul alımında ve satımında takip edilecek usul ile alınacak gayrimenkulün niteliğini, yerini ve azami fiyatını, satılacak gayrimenkulün asgari fiyatını belirlemek.
• İmalat ve inşaat işlerinin yaptırılma yöntemini belirlemek.
• Kooperatifin ortak sayısı ile yapılacak konut veya işyeri sayısını tespit etmek.

Genel kurul yetkilerini kullanırken bir takım kurallara uyar. Bu kurallar, genel kurulun yetkilerinin sınırlarını oluşturur. Öncelikle genel kurul, kamu düzenine, emredici hükümlere, ahlaka ve adaba aykırı kararlar alamaz. Bunun dışında, genel kurulun yetkileri kooperatifin ana sözleşmesinde belirtilen amaç ve faaliyet konusuyla sınırlıdır. Kooperatifin amaç ve konusuna aykırı ya da konusu imkansız olan kararlar alınamaz. Ayrıca, üçüncü kişilerin hakları üzerinde etkili olabilecek kararlar da genel kurulca alınamaz. Yine kooperatifin diğer organlarına ait devredilemez yetkiler de genel kurulca kullanılamaz.

Genel kurul Koop. K. m. 42’de belirtilen yetkilerini kullanmak üzere, olağan ya da olağanüstü toplanabilir. Kural olarak genel kurul, her yıl olağan şekilde toplanır. Olağan toplantının her hesap devresi sonundan itibaren altı ay içinde ve en az yılda bir defa yapılması zorunludur (Koop. K. m. 45/1). (Ek cümle: 18/6/2017-7033/9 md.) Ancak, usul ve esasları ilgili Bakanlıkça yapılacak düzenlemede gösterilmek üzere; kooperatif üst kuruluşuna ortak olunması ve genel kurul toplantısının gündemine konuyla ilgili madde konulması şartıyla, olağan genel kurul toplantıları en fazla üç hesap dönemini kapsayacak şekilde ve birleştirilerek yapılabilir. Bunun dışında genel kurul gerektiğinde olağanüstü de toplanabilir (Koop. K. m. 45/1).

Kooperatifler Kanunu’na göre, genel kurul çağrısız veya çağrılı olarak toplanabilir. Her iki türdeki toplantılarda, genel kurulun yetkisine giren konularda karar alınabilir. Yani toplantının çağrılı olup olmamasının alınacak karar açısından bir önemi yoktur.

Kooperatif genel kurul toplantılarında görüşülecek konular, sadece gündemde yer alan maddelerdir, gündemde yer almayan konular kural olarak görüşülemez. Buna gündeme bağlılık ilkesi denir.Genel kurulda görüşmeler gündem sırasına göre yapılır ve bu sıraya uyulmasını divan başkanı sağlar.

Yönetim kurulu, Kooperatifler Kanunu’nun 55’inci maddesine gore en az üç üyeden oluşur. Bu sayının ana sözleşmeye konulacak bir hüküm ile artırılması mümkündür. Yönetim kurulu üyeleri genel kurul tarafından seçilir. Genel kurulun bu yetkisi devredilemez. Yönetim kurulu üyelerinin Kooperatifler Kanunu’nun 56’ncı maddesinde sayılan şu şartları taşımaları gerekir: • Türk vatandaşı olmak, • Aynı türde başka bir kooperatifin yönetim kurulu üyesi olmamak, • Türk Ceza Kanunu’na göre suç sayılan bazı fiillerden mahkum olmamış olmak (Kooperatifler Kanunu 56’ncı maddede sayılan suçlar şunlardır: Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, görevi suistimal, sahtekarlık, hırsızlık, dolandırıcılık, hileli iflas, emniyeti suistimal, devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlar).

Kooperatif yönetim kurulu üyeliğine tüzel kişiler de seçilebilir. Bu durumda tüzel kişilerin temsilcilerini kooperatife bildirmeleri gerekir. Kooperatifler Kanunu’nda belirtilen şartlar dışında, ana sözleşmede ilave şartlar öngörülmesi de mümkündür. Örneğin Konut Yapı Kooperatifleri Örnek Ana Sözleşmesi’nin 43’üncü maddesine göre, yönetim kurulu üyelerinin şu şartları taşımaları da gerekir: • Medeni hakları kullanma ehliyetine (fiil ehliyeti) sahip olmak, • Kooperatifte denetçi olmamak

Yönetim kurulunun görev ve yetkileri şöyle sıralanabilir:

1. Kanun ve ana sözleşme hükümleri içinde kooperatifin faaliyetini yönetmek ve onu temsil etmek (Koop. K. m. 55).
2. Kooperatif yönetim kurulu ve genel kurul tutanaklarının düzenli bir şekilde hazırlanıp saklanmasını sağlamak (Koop. K. m. 62).
3. Gerekli defterleri tutup saklamak (Koop. K. m. 62).
4. Ortak listelerini muntazam hazırlayıp saklamak (Koop. K. m. 62).
5. İşletme hesabıyla yıllık bilançoyu kanuna uygun olarak hazırlayıp incelenmek üzere genel kurula vermek (Koop. K. m. 62).
6. Kooperatifin aczi halinde yapılması gereken işlemleri yapmak (Koop. K. m. 63).7. İşlerin görülmesi ile görevlendirdiği kimseleri ve atadığı müdürleri ve diğer temsilci ve vekilleri de azletmek.
7. Kooperatifi temsile yetkili kılınan kimselerin isimlerini, imzalarını ticaret siciline bildirmek ve bu yetkiye dayanak olan kararları Ticaret Sicili Müdürlüğü’nde yetkilendirilmiş personele tasdik ettirmek(Koop. K. m. 61).
8. Ortaklar ile ortak olmak için başvuranların anasözleşmede gösterilen ortaklık şartlarını taşıyıp taşımadıklarını araştırmak (Koop. K. m. 8).
9. Ortaklığı devralan kişinin ortaklık niteliklerini taşıması halinde, bu kişiyi ortaklığa kabul etmek (Koop. K. m. 14).
10. Ana sözleşme ile yetkili kılındığı takdirde, bir ortağın ortaklıktan çıkarılmasına karar vermek (Koop. K. m. 16).
11. Gelir gider farklarının dağıtım şekli hakkındaki tekliflerini içeren yıllık çalışma raporu hazırlamak (Koop. K. m. 24).
12. Genel kurulu toplantıya çağırmak (Koop. K. m. 43).
13. Genel kurul kararları aleyhine bozma davası açmak (Koop. K. m. 53).
14. Mahkemece veya genel kurulca tasfiye memuru seçilmemişse, tasfiye işlerini yapmak (Koop. K. m. 81).

TTK m. 370/1’e göre kooperatif adına yapılan işlemin geçerli olabilmesi ve kooperatifi bağlaması için, kooperatif unvanı altında temsile yetkili olanlardan ikisinin imzası gereklidir. Buna çift imza kuralı denir. Çift imza kuralının aksinin, kooperatif ana sözleşmesinde kararlaştırılması mümkündür. Bu nedenle, kooperatif ana sözleşmesine konulacak bir hükümle temsil yetkisine sahip olanların tek başına da kooperatifi temsilen işlem yapabilecekleri kararlaştırılabilir

Yönetim kurulu üyelerinin hakları Kooperatifler Kanunu’nda ayrıntılı olarak düzenlenmemiştir. Bu konuda sadece 56’ncı maddede, yönetim kurulu üyelerinin mâli haklarına yer verilmiştir. Maddeye göre yönetim kurulu üyelerine şu ödemeler yapılabilir: • Yönetim kurulu üyelerine aylık belli bir ücret ödenebilir. • Yönetim kurulu üyelerine katılacakları toplantı başına belli bir ücret ödenebilir. Bu ücrete huzur hakkı denir. • Yönetim kurulu üyelerine kooperatif kârından pay verilmesi de mümkündür. Ancak, yapı kooperatiflerinde kâr söz konusu olmadığından, yapı kooperatiflerinin yönetim kurulu üyelerine risturn adı verilen bu ödemenin yapılması söz konusu olmaz. • Yönetim kurulu üyelerine yolluk da ödenebilir. Bu sayılanlar dışında, yönetim kurulu üyelerine başka adlar altında ödeme yapılamaz. Yönetim kurulu üyelerine yapılacak bu ödemeler genel kurulca belirlenir.

Yönetim kurulu üyelerinin katılacakları toplantı başına alacakları ücrete huzur hakkı denir.

Denetçiler kurulu, kooperatifin işlem ve hesaplarını denetleyen organdır. Denetçiler bu denetlemeyi genel kurul adına yapar (Koop. K. m. 65). Her konut yapı kooperatifinde en az bir denetçi bulunmalıdır. Bu sayı, kooperatif ana sözleşmesi ile artırılabilir. Örneğin, Konut Yapı Kooperatifleri Örnek Ana Sözleşmesi’nin 52’nci maddesine göre, konut yapı kooperatiflerinde denetçi sayısı ikidir. Denetçi sayısının birden fazla olması durumunda, bunlar bir kurul oluşturur.

Denetçiler kurulu üyelerinin görev ve yetkileri üç başlık altında toplanır: 

1. İnceleme görev ve yetkisi
2. Rapor düzenleme görev ve yetkisi
3. Sır saklama yükümlülüğü

Denetçiler kurulunun inceleme görevinin kapsamına şunlar girer:

• İşletme hesabıyla bilançonun defterlere uygunluk halinde bulunup bulunmadığının incelenmesi, •Defterlerin düzenli tutulup tutulmadıklarının incelenmesi,
• İşletmenin sonuçları ile malvarlığı hakkında uyulması gerekli olan hükümlere göre işlem yapılıp yapılmadığının incelenmesi,
• Ortakların kişisel olarak sorumlu veya ek ödeme ile yükümlü olduğu kooperatiflerde ortaklar listesinin usulüne uygun olarak tutulup tutulmadığının incelenmesi.

Denetçiler bu konulardaki incelemeleri ya kendiliğinden ya da kooperatif ortaklarından gelen talepler üzerine yaparlar. Denetçilerin inceleme görevini yerine getirebilmesi için, yönetim kuruluna bir takım yükümlülükler yüklenmiştir. Buna göre yöneticiler, denetçilere defterleri ve belgeleri vermek zorundadırlar. Bundan başka denetçiler talep ettiğinde, müfredat defteri ve bu defterin hangi esaslara göre düzenlendiği ve istenilen her konu hakkında bilgi vermekle yükümlüdürler.

Kooperatifler Kanunu’nun 67’nci maddesine göre denetçiler, her yıl yıllık denetleme raporunu düzenlemekle görevlidirler. Yazılı olarak düzenlenen bu rapor, her yıl genel kurula sunulur. Olağan genel kurul toplantısında, bu raporun okunmasından önce bilançonun oylamasına geçilemez. Bunun dışında denetçiler görevlerini yaparken, işlerin yürütülmesinde gördükleri noksanlıkları, kanun ve ana sözleşmeye aykırı hareketleri, bu aykırı hareketlerden sorumlu olanları bağlı bulundukları organa ve eğer gerekiyorsa aynı zamanda genel kurula birdirmek zorundadırlar. Gerektiğinde genel kurulu olağanüstü toplantıya da çağırabilirler.

Denetçilerin sır saklama yükümlülüğü de vardır. Bu kapsamda denetçiler, görevleri sırasında öğrendikleri ve açıklanmasında kooperatifin veya kooperatif ortaklarının kişilikleri için zarar doğurabilecek hususları ortaklara ve üçüncü kişilere bildiremezler (Koop. K. m. 68). Sır saklama yükümlülüğünün kapsamına giren konular, denetçilerin görevleri sırasında öğrendikleri konulardır. Bu konuların açıklanması, kooperatif veya kooperatif ortaklarının kişiliklerine zarar verecek nitelikteyse, denetçiler bunları açıklayamazlar. Bu hususların üçüncü kişilere açıklanmasının yasaklanmasıyla yetinilmemiş, ortaklara açıklanması da yasaklanmıştır

İbra, yönetim kurulu ile denetçilerin yapmış oldukları işlemlerin genel kurulca onaylanması demektir.

Genel kurulun Koop. K. m. 42’de sayılan görevlerinden biri de yönetim ve denetçiler kurullarının ibrasıdır. İbra yönetim kurulu ve denetçilerin sorumluluğu açısından son derece önemlidir. İbra, yönetim kurulu ile denetçilerin yapmış oldukları işlemlerin genel kurulca onaylanması demektir. Yönetim kurulu ve denetçilerin ibrasına ilişkin olarak genel kurulda karar alınmış olması durumunda, kooperatif tüzel kişiliği adına bunlar aleyhine sorumluluk davası açılamayacağı gibi, ibraya olumlu oy veren ve ibra kararını bilerek payı devralan ortakların sorumluluk davası açma hakkı da ortadan kalkar.İbra işlemine ilişkin olarak Kooperatifler Kanunu’nda özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle Koop. K. m. 98’in yollaması nedeniyle anonim şirketlerde yönetim kurulu ve denetçilerin ibrasına ilişkin Türk Ticaret Kanunu hükümleri burada da uygulanır.

Kooperatifler Kanunu’na göre, konut yapı kooperatiflerinde yönetim kurulu en az üç üyeden oluşur. Genel kurulca seçilen bu üyelerin görev süresi, en az bir en çok dört yıldır.