KONUT SEÇİMİ VE DÜZENLENMESİ

Yaşadıkları ortamda, kendilerine sunulan hizmetlerden yararlanmada ve çeşitli alet ve araçları kullanmada bireyleri birbirinden ayrı kılan unsur fiziksel ve zihinsel özellikleri ve yeterlilikleridir. Bu özellikleri ve yeterlilikleri açısından diğer bireylere göre eksiklikleri olması durumunda sakatlık veya engellilik durumu ortaya çıkmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO: World Health Organization) engelliliği; bir aktiviteyi diğer bireylere göre normal kabul edilen sınırlar içerisinde yapamamaya neden olan sınırlılıklar veya (bir sakatlığa bağlı) beceri eksiklikleri olarak tanımlamaktadır.

Engellilerin ve dezavantajlı grupların sosyal hayata katılımı bir ülkenin en önemli gelişmişlik göstergelerinden birisidir. Engellerden arınmış erişilebilir bir çevre de engelli bireylerin sosyal hayata katılım hakkı sağlamak için atılmış ilk adım olarak nitelendirilmektedir. Bu bağlamda erişilebilirlik genel olarak engelli bireylere de engelli olmayanlarla aynı düzeyde katılım ve tercih imkanları sağlamaya yönelik çok geniş kapsamlı bir kavramdır.

Kanada Emlak ve Konut Kurumu konutlarda erişilebilirliği dört düzeyde tanımlamaktadır:

Algılama sorunu olanlar konut içerisinde, örneğin; radyatör, sivri bıçak, açık pencere veya dik merdivenlerin arttırdığı tehlikeyi algılamayabilirler, konut dışarısına çıktıklarında kaybolabilirler ve geri dönmek için yolu adresi ya da yakınlarının telefon numarasının hatırlamayabilirler. Bu durumda olan kişilerin evden çıkmalarını veya uzaklaşmalarını engellemek için kapıların açılmasını, kapanmasını ve kilitleriyle ilgili gerektiğinde alarm sistemleri yoluyla önlem alınması gerekir. Bir diğer önlem de tehlike arz edebilecek nesnelere (radyatör, sivri bıçak, tehlikeli kimyasal maddeler, ocak, soba, ecza dolabı), yaklaşmalarını önlemek veya bunların etrafına koruyucu siperler koymak olabilir. Algılamayı arttırmak için de ısındığında daha parlak hale gelen, kırmızı renk alan elektrikli aletler gibi düzenlemeler yapılabilir.

Herkes için tasarım, insanların birbirlerinden farklı ve zaman içerisinde değişebilen özellik ve yeteneklerini dikkate alarak, mümkün olabilecek en geniş kullanıcı çeşitliliğini sağlamayı amaçlayan tasarım yaklaşımıdır.

Herkes İçin Tasarım kavramını ilk ortaya atan kurum olan Kuzey Carolina Devlet Üniversitesi Evrensel Tasarım Merkezi, Evrensel (Herkes için) Tasarımı “özelleştirilmiş bir tasarım veya uyarlama gerektirmeksizin bütün mekân ve ürünlerin mümkün olduğunca en çok sayıda kişi tarafından kullanımına olanak verecek tasarım” olarak vermektedir. Mekânların, araçların ve hizmetlerin gerektiği zamanda özel uyarlamalar yapılarak kullananlara uygun hale getirilmesi çoğu kez pratik bir çözüm olarak akla gelir.

1. Kullanımda Eşitlik:

• Tasarımın farklı beceri düzeylerinde kişilerce kullanılabilir ve tercih edilir olması
• Bütün kullanıcılar için tasarımda mümkünse eşit, değilse eşdeğer şartlar sağlanmalıdır.
• Kullanıcılar arasında ayrım yapılmamalı ve kullanıcı damgalanmamalıdır.
• Güvenlik ve mahremiyet ile ilgili kurallar tüm kullanıcıları kapsamalıdır.
• Tasarım tüm kullanıcılar için cazip kılınmalıdır.
  2. Kullanımda Esneklik
• Tasarım, geniş bir aralıktaki bireysel tercihler ve becerilere cevap verebilmelidir.
• Farklı kullanım biçimlerine olanak sağlamalıdır.
• Ürün, sağ veya sol elini kullananlar için aynı derecede kullanışlı olmalıdır.
• Kullanıcının doğru ve hassas olabilmesini kolaylaştırmalıdır.
• Kullanıcının temposuna uyum sağlayabilmelidir.
  3. Basit ve Sezgisel Kullanım
• Kullanıcının bilgi, deneyim, dil becerileri ve o andaki konsantrasyon yoğunluğundan bağımsız olarak anlaşılması kolay olmalıdır.
• Gereksiz karmaşıklıktan kaçınmalıdır.
• Kullanıcının beklentileri ve sezgisel kullanımıyla uyumlu olmalıdır.
• Geniş bir yelpazedeki kullanıcının okuma düzeyi ve dil becerilerine uygun olmalıdır.
• Bilgiler önem derecesine uygun bir şekilde düzenlenmelidir.
• Kullanım sırasında ve sonrasında etkin bilgi ve geribildirim sağlamalıdır.
  4. Algınabilir Enformasyon
• Tasarım, gerekli bilgiyi çevresel ortam ve kullanıcının duyusal becerilerinden bağımsız olarak kullanıcıya aktarabilmelidir.
• Temel bilgiler farklı (resimli, sözlü, dokunulur, vb) biçimlerde de sunulmalıdır.
• Temel bilgilendirmelerin okunabilirliği fon ve kontrastlık açısından en üst düzeyde olmalıdır.
• Bileşenler tarif edilebilir biçimde farklılaştırmalıdır. (örneğin; kullanım talimatları ve yönlendirmeler kolay yapılabilmelidir)
• Duyusal kısıtlılıkları olan kişilerin kullandığı teknik ve araçlarla bağdaşmalıdır.
  5. Hataların tolere edilebilmesi
• Tasarım kaza sonucunda veya istemeden oluşabilecek riskleri ve olumsuzlukları en aza indirmelidir.
• Tasarımlanan bileşenlerin en fazla kullanılanları en ulaşılabilir olacak şekilde, tehlike arz edenler ise elimine edilerek, izole edilerek ya da kapatılarak tehlikeleri ve hataları minimize edecek şekild düzenlenmelidir.
• Hatalar ve tehlikeler için uyarılar sağlamalıdır.
• Hatalara olanak tanımayan özelliklere sahip olmalıdır.
• Dikkat gerektirecek işlerde dikkatin dağılmasını engellemelidir.
  6. Düşük Fiziksel Çaba
• Tasarım en az yorgunluğa yol açacak etkin ve rahat bir kullanım sağlamalıdır.
• Kullanıcının doğal duruş pozisyonunu korumasına olanak sağlamalıdır.
• Ürün makul düzeyde güç harcanarak kullanılabilmelidir.
• Tekrarlı hareketler en aza indirmelidir.
• Uzun süreli fiziksel güç kullanımı en aza indirilmelidir.
  7. Yaklaşım ve Kullanım Alanın Uygunluğu
• Tasarım, kullanıcının vücut ölçüleri, duruş ve hareketliliğinden bağımsız olarak yaklaşma, uzanma, elleçleme ve kullanım için yeterli alan sağlamalıdır.
• Oturan veya ayaktaki kullanıcılar için önemli bileşenlere açık ve net bir bakış açısı sağlanmalıdır.
• Oturan ya da ayaktaki kullanıcıların tüm bileşenlere rahat ulaşabilmesi sağlanmalıdır.
• El ve kavrama boyutlarındaki değişkenliğe uyumlu olmalıdır.
• Yardımcı gereçlerin kullanımı ya da yardımcı kişiler için yeterli alan sağlamalıdır.

I.Zihinsel Özürlü

II.İşitme Özürlü

III. Görme Özürlü

Yukarıdaki 3 madde de T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Toplum Özürlülüğü Nasıl Anlıyor Raporu' na göre
özürlülük olarak görülen başlıca durumlardandır.

Bina girişleri binalar kapsamına girmektedir.

Bina girişleri binalar kapsamında olup, diğer maddeler açık alanlar kapsamındadır.

Konutların erişilebilirliği konusunda en ileri çalışmaların yapıldığı ABD’de 1988 yılında uyulması ilgili mevzuat çerçevesinde (Fair Housing Act) uyulması gereken gereken 7 temel ilke belirlenmiştir.

I.Bina geliş yolunun ve girişinin erişilebilir olması
II.Ortak ve genel kullanımı olan alanların erişilebilir olması
III. Kapıların tekerlekli sandalye kullananlarca açılıp kapanabilmesi

Yukarıdaki 3 madde de Konutların erişilebilirliği konusunda en ileri çalışmaların yapıldığı ABD’de 1988 yılında uyulması ilgili mevzuat çerçevesinde (Fair Housing Act) uyulması gereken ilkelerdendir.

I.Harekete duyarlı aydınlatma ışıkları
II.Tekerlekli sandalye rampası
III.Yükseltilmiş (yastık )bahçe

Yukarıdaki üç maddede dış mekan için alınabilecek önlemlerdendir.

I.Korkuluk
II. Geniş, kaymayan zemin ve eşikler
III. Kolay kullanılabilir elektrik anahtarları ve prizler

Yukarıdaki üç madde de genel yaşam alanlarında düzenlenecek ilkelerdir

Mutfakta, okuma alanlarında, banyoda ve merdivenlerde faaliyete yönelik aydınlatma yapılabilir. Bu amaçla mutfak dolaplarının altına, merdiven ve koridorlar boyunca floresan ampuller veya priz/duvar/tavan aplikleri kullanılabilmesi görme engelli bireylere yönelik önlemlerdendir.

I.Alternatif klavye
II.Elleri kullanmadan ekran imlecini hareket ettirme
III.Nefes yoluyla aktive olan sistemler

Yukarıdaki üç madde de alternatif ve destekleyici iletişim sistemleri kapsamına girmektedir.

Tasarım ilkeleri 1997 yılında Kuzey Carolina Eyalet Üniversitesinde Evrensel Tasarım Merkezinde bir grup tasarımcı ve mimar tarafından başlatılan bir çalışma sonucunda geliştirmiştir (NCSU, 1997)