KONUT SEÇİMİ VE DÜZENLENMESİ

Ruhsal ve Duygusal Hastalığı Olan: Duygu, düşünce ve davranışlardaki normalden farklı örüntüler nedeni ile günlük yaşam aktivitelerine tamamlamada, kişiler arası ilişkilerini devam ettirmede güçlük yaşayan kişidir. Depresyon şizofreni gibi hastalıklar bu gruba girmektedir.

Zihinsel Özürlü: Çeşitli derecelerde zihinsel yetersizliği olan kişidir. Zekâ geriliği olanlar (mental retardasyon), Down Sendromu, Fenilketonüri (zekâ geriliğine yol açmışsa) bu gruba girer.

Kanada Emlak ve Konut Kurumu konutlarda erişilebilirliliği dört düzeyde tanımlamaktadır:
• Ziyaret edilebilir (visitable): Temel düzeyde erişilebilirliğe sahip olan bu tür konutların, sınırlıkları olanlar da dahil olmak üzere birçok kişi tarafından ziyaret edilmesi mümkündür. Girişin hemzemin olması, geniş kapıların bulunması ve giriş katında tuvalet bulunması yeterli görülmektedir.
• Uyarlanabilir (adaptable): Bu tür konutlar, eğer gelecekte ihtiyaç olur ise hızla uyarlanabilir niteliktedir. Esnek konut (flexi housing) olarak adlandırılan bu uygulamada ihtiyaç durumunda tekerlekli sandalye ile yanaşabilmek üzere mutfak dolaplarının kapakları çıkarılabilir ya da asansör takılmak için dolap boşlukları kullanılabilir.
• Erişilebilir (accessible): Erişilebilir bir konut engelli bireylerin de ihtiyaçlarına cevap verebilir niteliktedir. Erişilebilir konutların bölümlerinde özellikle tekerlekli sandalye kullananların dönüş yapabilmesine olanak sağlayacak yeterli alan, sandalyenin girebileceği duş teknesi ve mutfakta çalışma (tezgah) yüzeylerinin tekerlekli sandalye ile yaklaşmaya olanak verecek şekilde olması gerekir.
• Evrensel (Universal): Evrensel (herkes için) tasarlanmış konutlarda kullanıcıların engellilik durumları ve zaman içerisinde değişen yetenekleri dikkate alınmıştır.

Konutta erişilebilirliği artırıcı önlemlerden mutfak için olanlara
• Düşük seviyeli tezgahlar
• Erişilebilir mutfak aletleri
• Kolay açılabilir dolaplar ve saklama kapları örnek verilebilir. Diğer şıklarsa dış mekân için alınabilecek önlemlere örnektir.

Kullanımda Eşitlik;
Tasarımın farklı beceri düzeylerinde kişilerce kullanılabilir ve tercih edilir olması :
• Bütün kullanıcılar için tasarımda mümkünse eşit, değilse eşdeğer şartlar sağlanmalıdır.
• Kullanıcılar arasında ayrım yapılmamalı ve kullanıcı damgalanmamalıdır.
• Güvenlik ve mahremiyet ile ilgili kurallar tüm kullanıcıları kapsamalıdır.
• Tasarım tüm kullanıcılar için cazip kılınmalıdır.

Herkes için Tasarım yaklaşımının konutlara uygulanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda verilmektedir.
• Bir bütün olarak konut
• Binaya geliş araç park yerleri
• Konut girişi
• Konut içerisindeki her alt birim (oda, koridor, giriş ve merdiven gibi)
• Her birimin diğer birimlere olan göreli konumu (örneğin; tuvalete olan mesafe)
• Konutun ve her alt biriminin döşeme, tavan, duvarlar ve pencereler gibi tasarım gerektiren bileşenleri
• Sabit veya yeri değişebilir tüm mobilyalar
• Aydınlatma, ısıtma, iklimlendirme
• İçme suyu da dâhil olmak üzere su tesisatı
• Yangın güvenliği, alarm sistemleri, acil çıkış birimleri, yangın çıkışları
• Binanın bakım ve tamiratı

Herkes için tasarım özellikleri şöyle sıralanır;

Herkes için asarım “koruyucu” mimarı uygulamasıdır.

Herkes için tasarım ergonomik tasarımdır.

Herkes için tasarım iş Verimliliği sağlar.

Herkes için tasarım kapsayıcı tasarımdır.

Herkes için tasarım nesiller boyu tasarımdır.

Konutta Evrensel Tasarım Uygulamaları (Bileşenleri)
• En az bir girişin basamaksız (merdivensiz) olması
• Düz (hemzemin) veya alçak eşikli kapı girişleri
• Yeterli genişlikle giriş, koridor ve hollere sahip açık plan
• Odalarda en az 1,5 m çapında dönüş açıklığı olması
• Konutun bir katının tüm ihtiyaçlara cevap verecek plana sahip olması (veya bunun ileride mümkün olabilmesi)
• Birden fazla kat olması durumunda merdiven basamaklarının alçak ve derin olması, her iki tarafında korkuluk bulunması; mümkün olduğu takdirde asansör konulması veya asansör için yer ayrılması
• Rahat erişim sağlamak üzere elektrik anahtarlarının standart yükseklikten daha aşağıda, prizlerin ise daha yukarıda olması
• Kapılarda musluklarda ve dolap kapaklarında açma kolu kullanılması veya tutamaçların C veya D şeklinde olması
• Ev aletlerinin, ayakta veya oturur durumda kolaylıkla kullanılabilir tasarıma sahip olması ve yerleştirilmesi
• Ev aletlerinin, ısıtıcı veya iklimlendirme (klima) cihazlarının ve diğer donanımın kolay erişebilir, görülebilir, anlaşılabilir ve çalıştırılabilir olması
• Konut içerisinde doğal ışık kaynakları olması, ortam ışıklandırması ve çalışma ışıkları yoluyla bol aydınlatma sağlanması
• Pencerelerin kolay açılıp kapanabilir olması, otomatik veya uzaktan kumanda kullanılması
• Mutfak, banyo ve ya benzeri mekânlardaki tezgâh üstlerinin geniş olması
• İş yapma yüzeyleri yüksekliğinin farklı kullanıcıların oturarak ya da ayakta erişimini sağlayacak şekilde ayarlanabilir olması
• Geniş giriş olan ve kolay aşılabilir eşiğe sahip ferah duş mekânı olması,
• Tuvaletlerin sandalye yüksekliğinde olması
• Banyolarda ve gerekli yerlerde tutma kollarının bulunması
• Alçak dolaplar, tam açılabilir çekmeceler, açık ve yüksekliği ayarlanabilir raflar ve askı çubuklarına sahip erişebilir depolama alanları olması
• Düz, sağlam ve kaymayan taban döşemesi kullanılması
• Bakımı kolay malzeme, sistem ve yüzeyler oluşturulması.

Algılama sorunu olanlar konut içerisinde, örneğin; radyatör, sivri bıçak, açık pencere veya dik merdivenlerin arttırdığı tehlikeyi algılamayabilirler, konut dışarısına çıktıklarında kaybolabilirler ve geri dönmek için yolu adresi ya da yakınlarının telefon numarasının hatırlamayabilirler. Bu durumda olan kişilerin evden çıkmalarını veya uzaklaşmalarını engellemek için kapıların açılmasını, kapanmasını ve kilitleriyle ilgili gerektiğinde alarm sistemleri yoluyla önlem alınması gerekir. Bir diğer önlem de tehlike arz edebilecek nesnelere (radyatör, sivri bıçak, tehlikeli kimyasal maddeler, ocak, soba, ecza dolabı), yaklaşmalarını önlemek veya bunların etrafına koruyucu siperler koymak olabilir. Algılamayı arttırmak için de ısındığında daha parlak hale gelen, kırmızı renk alan elektrikli aletler gibi düzenlemeler yapılabilir.

Denge ve koordinasyon kaybı kişileri ayakta dururken veya yürürken stabil olmayan (dengesiz) bir konuma getirir ve düşmelerine neden olabilir. Bu kişiler, düşme riskini azaltmak için genellikle ayaklarını sürüyerek yürümeyi tercih ederler, ancak bu düşme riskini daha da arttır. Bu tür fonksiyon bozukluğu olan kişilerin kendilerini sandalye, yatak veya benzeri mobilyalar üzerinden doğrulmaları ve kalkmaları da zor olabilir.

Mobilite ve çeviklik sorunları konut içerisinde uzun, kıvrımlı, zemin kodu değişen, eğim içeren
dolaşmaları ve merdiven inip çıkmayı zorlaştırır. Bu durumdaki kişiler yatağa yatmakta ve yataktan
kalkmakta, tuvalette, küvet ya da duşta sorun yaşarlar. Aynı zamanda su sıcaklığının değişmesi durumunda hızlı hareket edemedikleri için sıcak suda yanma tehlikesi de mevcuttur.

T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Toplum Özürlülüğü Nasıl Anlıyor Raporu'na göre özürlülük olarak görülen başlıca durumlar şunlardır :

Zihinsel Özürlü

İşitme Özürlü

Görme Özürlü

Ortopedik Özürlü

Dil ve Konuşma Özürlü

Ruhsal ve Duygusal Hastalığı Olan

Süreğen Hastalık

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Duraklar, erişilebilir yapılı çevrenin bileşenlerinden toplu taşıma hizmetleri kapsamında sayılmaktadır.

Yay geçitleri, erişilebilir yapılı bir çevrenin bileşenleri arasında Açık Alanlar başlığı altında sayılmaktadır.

Kanada Emlak ve Konut Kurumu konutlarda erişilebilirliliği dört düzeyde tanımlamaktadır:

Erişilebilir bir konutta mutfak ile banyo ve tuvaletlerin engellilerce rahatlıkla ve kolayca kullanılabilir olması gerekmektedir. Dolayısıyla V. madde yanlış diğer maddeler doğru bir anlam ifade etmektedir.

engelli ya da yaşlı bireylerin yapmaları imkansız yada çok zor olan işleri yapmalarını sağlayan yardımcı teknolojiler arasında;

Alternatif klavye
Elleri kullanmadan ekran imlecini hareket ettirme
Nefes yoluyla aktive olan sistemler
Okuma kalemi yada joystick’lir (yönetme kolu)
Dokunmatik ekranlar
Braille alfabesi ile baskı yapan cihazlar
Ekran klavyesi
Ekranı büyütme
Ses tanıma
Metni sese dönüştürme gibi yardımcı teknolojiler örnek olarak sayılabilir.

Kullanımda Eşitlik

Kullanımda Esneklik

Basit ve Sezgisel Kullanım

Algılanabilir Enformasyon

Hataların tolere edilebilmesi

Düşük Fiziksel Çaba

Yaklaşım ve Kullanım Alanın Uygunluğu

1997 yılında Kuzey Carolina Eyalet Üniversitesi'nde Evrensel Tasarım Merkezinde geliştirilen fikirlere göre herkes için tasarım ilkeleri;

Kullanımda Eşitlik

Kullanımda Esneklik

Basit ve Sezgisel Kullanım

Algılanabilir Enformasyon

Hataların tolere edilebilmesi

Düşük Fiziksel Çaba

Yaklaşım ve Kullanım Alanın Uygunluğu

"Kullanıcılar arasında ayrım yapılmamalı ve kullanıcı damgalanmamalıdır" kaidesi Kullanımda Eştlik ilkesi altında değerlendirilmektedir.

Herkes için Tasarım yaklaşımının konutlara uygulanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar;
• Bir bütün olarak konut
• Binaya geliş araç park yerleri
• Konut girişi
• Konut içerisindeki her alt birim (oda, koridor, giriş ve merdiven gibi)
• Her birimin diğer birimlere olan göreli konumu (örneğin; tuvalete olan mesafe)
• Konutun ve her alt biriminin döşeme, tavan, duvarlar ve pencereler gibi tasarım gerektiren
bileşenleri
• Sabit veya yeri değişebilir tüm mobilyalar
• Aydınlatma, ısıtma, iklimlendirme
• İçme suyu da dâhil olmak üzere su tesisatı
• Yangın güvenliği, alarm sistemleri, acil çıkış birimleri, yangın çıkışları
• Binanın bakım ve tamiratı