KONUT SEÇİMİ VE DÜZENLENMESİ

Bizim bu gün ev ya da konut dediğimiz insan yerleşmelerini oluşturan bağımsız birimler aynı zamanda korunak, barınak, ocak, yuva, hane olarak da isimlendirilen yaşam çevreleridir.

Anadolu geleneksel konut kültüründe; her odanın ortak bir alana, yani sofaya açılan bir tek kapısı vardır. Sofa, çok önem taşıyan özgün bir çevre ögesidir, odaların hepsi bu toplayıcı mekâna açılır.

Anadolu’ da ki kazılarda ortaya çıkarılan konut yerleşimlerinin izleri yaklaşık 10.000 yıllık bir zaman dilimine yayılmaktadır. Hatta bazı bilim adamlarına göre Anadolu’ da bilinen ilk yerleşimler 12.500 yıl öncesine tarihlenmektedir.

Her biri bir aileyi barındırdığı için birçok yerde hane olarak da anılan odaya genellikle pabuçluk denilen bir ön mekânla girilir. Odanın duvarlarında geceleri yatmak için kullanılan yatak, yorgan vs. saklandığı yüklük, yıkanma imkanı veren gusülhane, çeşitli eşyalar için dolaplar, lambalık ve ocak bulunur. Yine duvarlar üzerinde oturmak için sedirler yer alır.

Anadolu mirası içinde geliştirilmiş olan geleneksel Türk evi kavramının belki de en ilginç yanı, üzerinde yaşanılan topraklarda ki değişik özelliklere kolayca uyum sağlamış olmasıdır. Üzerinde yaşanılan doğa orada gelişen her türlü düşünceyi önemli ölçüde etkilemiş ve bu özellikler geleneksel mekân kurgusuna zenginlik ve çeşitlilik getirmiştir. Doğan Kuban bu evi hayatlı ev olarak isimlendirmiştir.

Anadolu’da var olan doğal çeşitlilik ve yerleşme tarihinin binlerce yıllık geçmişi ortaya çıkan o gün için yeni mekân düşüncesinin genel kuruluşundan, malzemesine kadar etkili olmuş ve konut birçok farklı bölgede değişik özellikler kazanmıştır. Her biri bir aileyi barındırdığı için birçok yerde hane olarak da anılan odaya genellikle pabuçluk denilen bir ön mekânla girilir.

9. Yüzyılda küçülen imparatorlukta başlayan Anadolu’ya göçler sırasında 1870-1920 arasında yüzbinlerce göçmen Anadolu’ya yerleştirilmiştir. Bu kadar çok sayıda konut halihazırda olmadığı için imparatorlukta gelenlere yer gösterilmiş, destekler ve kendi imkanlarıyla göçmenler konutlarını kendileri yapmışlardır. Pek çok yerde hâlâ varlığını sürdüren göçmen mahallelerinde de hızlı bir kentsel dönüşüm yaşanmaktadır. Göçmenlerin kendi yaptıkları konutlar, çoğunlukla küçük bir bahçe ile birlikte kerpiç ve tek katlı yapılmıştır. Ne bulunduysa onunla hızlıca yapımı gerçekleştirilmiş bu yerleşmelerde, etkin bahçe kullanımı, iyi komşuluk, herkesin kendi evinin bakımına, kapısının önüne ve sokağın temizliğine çok özen göstermesi dikkat çekicidir.

Maslow’ un ihtiyaçlar (gereksinmeler) hiyerarşisi kuramı ve bunu görselleştirdiği piramit tüm eleştirilere rağmen, genel olarak hâlâ geçerliliğini sürdürmektedir. Maslow; insanın ihtiyaçlarını beş temel kategoride incelemiş, ihtiyaçları hiyerarşik olarak ele almıştır. İnsanın piramitin tabanında, en altta yer alan ihtiyaçlarının karşılanmasının ardından, bir üstteki ihtiyaç kategorisine yükseldiğini söylemiştir.
Bu ihtiyaçlar alttan üste doğru;
•Fizyolojik ihtiyaçlar: Temel içgüdüsel ihtiyaçlardır. Yemek, içmek, uyumak, solumak, seks vb. gibi,
•Güvenlik ihtiyacı: İnsanlar can ve mal varlıklarının korunmasına ihtiyaç duyarlar.
•Sevgi ve aidiyet ihtiyacı: Sevme, sevilme, bir gruba mensup olma, yardımseverlik, şefkat türündeki ihtiyaçlardır.
•Saygı ihtiyacı: İnsanlar sevmek, sevilmek dışında kendilerine saygı duyulmasını da isterler Tanınma, sosyal statü sahibi olma, başarı elde etme, takdir edilme gibi ihtiyaçlara yönelirler.
•Kendini gerçekleştirme ihtiyacı: Alt kategorilerdeki ihtiyaçlarını karşılamış olan bireyin son aşamada ideallerini ve yeteneklerini gerçekleştirme ihtiyacıdır.

Her insan ilişkisi mekâna yansır. Toplumun fizik yansıması olan kent bu ikisinin
etkileşimi, değişmeleri ve kendine has özellikleri olan bir süreçtir. Toplumsal değişmenin başlıca üç ögesi;
1. Ekonomik gelişme,
2. Teknik ilerleme,
3. Nüfus hareketleridir.

Gelişen Teknolojilerinin Konut Algısına Etkileri

• İletişim olanaklarının artması,
• Malzeme ve yapım yöntemlerinin çeşitlenmesi,
• Üretim ilişkilerinin değişmesiyle toplumun ve bireyin ekonomik koşulların değişimi.

Bir diğer etken de 17 Ağustos 1999 da yaşanan depremin ülkemiz konutlarının gerçek durumunu tüm çıplaklığıyla ortaya koymuş olmasıdır. Özellikle İstanbul söz konusu olduğunda bu durum daha da içinden çıkılmaz bir hal almaktadır. Bu nedenle kentsel dönüşüm projelerinin kapsamı ve hızını artıracak resmi çalışmalar başlatılmıştır. Kentsel Dönüşüm Yasası 2012 Mayıs ayında meclisten geçmiştir.

Konut tasarımını etkileyen faktörler genel olarak şu şekilde sıralanabilir;
• Kullanıcı gereksinme, istek ve beklentileri,
• Toplumsal ve kültürel faktörler,
• İklim verileri,
• Coğrafi ve topoğrafik veriler,
• Ulaşılabilir malzeme ve iş gücü olanakları,
• Konutun kent içindeki konumu,
• Yasal düzenlemeler,
• Ekonomi,
• Nüfus,
• Teknoloji.

En bilinen konut edinme yolları aşağıda sıralanmıştır;
• Kullanıcı ya da kullanıcılar kendi arsası üzerine konut yaptırılabilirler,
• Arsa sahibi ya da sahipleri arsalarını konut yapılmak üzere bir şirket yada şahsa kat karşılığı denen yöntemle verip konut sahibi olabilirler.
• Kat karşılığı verilmiş bir arsa üzerine yapılan apartman bloğunu yapan müteahhitten ya da mal sahibinden daire alınabilir.
• Daha önce yapılmış, kullanılmış ve sahibi tarafından ya da emlak alışverişiyle uğraşan kişiler tarafından satılık bir müstakil ev ya da daire satın alabilir,
• Konut kooperatiflerine üye olma yada üyeliğini devreden kişiden üyelik hakkını satın alarak,
• Büyük ölçekli nerdeyse küçük kent ölçeğinde konut üretimi yapan şirketler yada bir kaç şirketin, Emlak bankası ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığına bağlı Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’nın ortaklığının söz konusu olduğu projelerden konut sahibi olunabilir.
• Kamuya ait işletmelerin lojmanları ve taşınmazlarının özelleştirilmesi ve satışı yoluyla,
• Doğal afetler sonrasında devlet eliyle yapılıp, uygun koşullarda kullanıcıya satışı yapılması,
• Miras yoluyla da konut sahibi ya da ortak mülkiyet söz konusu olabilir.

D şıkkında bahsedilen yöntemin hiç bir yasal temeli olmadığından, bir kullanıcı kendi seçeceği herhangi bir arsaya ev inşa edemez.

Toplumsal değişme, temelinde teknolojik değişmenin yattığı insanlararası ilişkilerin değişmesidir. Böylece teknoloji insanlararası ilişkileri düzenleyen anlamları ve kuralları biçimlendiren güç olmaktadır. Kıray’ a göre, “Her insan ilişkisi mekâna yansır. Toplumun fizik yansıması olan kent bu ikisinin etkileşimi, değişmeleri ve kendine has özellikleri olan bir süreçtir.” Toplumsal değişmenin başlıca üç ögesi;
1. Ekonomik gelişme,
2. Teknik ilerleme,
3. Nüfus hareketleridir.

Kentsel Dönüşüm Yasası 2012 Mayıs ayında meclisten geçmiştir.

Konut tasarımını etkileyen faktörler genel olarak şu şekilde sıralanabilir;
• Kullanıcı gereksinme, istek ve beklentileri,
• Toplumsal ve kültürel faktörler,
• İklim verileri,
• Coğrafi ve topoğrafik veriler,
• Ulaşılabilir malzeme ve iş gücü olanakları,
• Konutun kent içindeki konumu,
• Yasal düzenlemeler,
• Ekonomi,
• Nüfus,
• Teknoloji.

Örneğin bahçeli müstakil ev, bahçeli dubleks yada çatı dubleks gibi. Çatı dubleks tabiri biraz zorlama bir tanım olmakla birlikte çok kullanıldığı için açıklama gereği duyulmaktadır. Aslında çok katlı bir apartmanda son katta yer alan daire, imar mevzuatındaki bir takım özel hükümler yada boşluklardan yararlanılarak çatı boşluğuyla birlikte dubleks ev olarak tasarlanmıştır. Büyük konut projelerindeki devasa çok katlı kule bloklar ise, özel bir durum gibi görünse de ayrık nizam çok katlı yapılar başlığı altında yer alır. Konut ilanlarında sıklıkla kullanıldığı görülen villa ya da lüks villa ise bazen kendi parselinde, bazen de bir site içinde yer alan genellikle ayrık nizam konut grubundadır. Bitişik parseller yada aynı parselde birden fazla aynı tip az katlı konuttan oluşan dizilere de sıra ev denilmektedir. Sıra evler İngiltere de sanayi devrimi sonrası sanayi bölgelerine yakın yerlerde taban alanı oldukça küçük iki katlı işçi konutları olarak doğmuştur. Ancak günümüzde bahçeli konut sitelerinde sıklıkla yer verilen lüks bahçeli dubleks konut tipi haline gelmiştir. Bu tip konutların genellikle önde ve arkada küçük bahçeleri bulunur. Batılaşma döneminde Osmanlı imparatorluğu sınırları içinde özellikle o zamanki sanayi bölgesi Balat ve Fener civarında Haliç çevresinde bunların ilk örnekleri yer almıştır.

Parsel içinde imar planında gösterilen şekilde komşu parsellerle bitişik olarak konumlanan bitişik nizam konutlar denilmektedir.

Gelişen teknolojinin sundukları günümüzde home office yani evden çalışmayı da her geçen gün daha çekici hale getirmektedir. Bu tür yaşam şeklini benimseyen kişiler artık işe gitmek amacıyla da evinden çıkmadan yalıtılmış kutularında yaşarlar.

• Konut kullanıcısı birey ya da ailenin gereksinme, istek ve beklentileri,
• Kullanıcıların yaşamlarını etkileyen toplumsal ve kültürel faktörler,
• Konuttan beklenen konforu etkileyen iklim verileri,
• Kullanıcısı konutun bulunduğu yerle, yakın çevresiyle ve doğal çevreyle nasıl bir ilişki
kurmasını istiyorsa onu belirleyen coğrafi ve topoğrafik veriler,
• Kolay ulaşılabilir malzeme ve iş gücü olanakları,
• Konutun kent içindeki konumu ve kullanıcısının ihtiyaç duyduğu yerlere ulaşım olanakları
• Yasal düzenlemeler,
• Kullanıcının ekonomik durumu,
• Teknolojik verilerin yaşamlarına ne düzeyde girdiği,
• Konutun sürdürülebilirliği (değişen koşullara uyum ve bakım-onarımın kolay olması )vb. gibi
bu listeyi detaylandırmak mümkündür.