KONUTUN DÜZENLENMESİ

Konutu meydana getiren hacimlerin boyutları, biçimleri, birbirleriyle oluşturdukları ilişkiler ve yüklendikleri işlevler, konutu kullanan bireyleri fiziksel ve psikolojik açıdan etkileyecektir. Dolayısıyla mekân; bireyin ihtiyaçları, olanakları ve onu kullanma biçimine göre yapılanmalıdır. Bu noktada insanların seçimleri ve olanaklarına göre konut türleri; bahçeli tek ev, bahçeli ikiz ev, sıra evler ve çok sayıda aile tarafından kullanılan katlı konut yapıları biçiminde sıralanabilir. Benzer biçimde; konutta
mekânların dağılımı, yerleşimleri ve karşılıklı ilişkileri doğrultusunda farklı sınıflandırmalar oluşturulabilir. Bu sınıflandırmaların ağırlıklı olarak insan ihtiyaçları ve olanaklarına göre biçimlendiği ve zaman içerisinde farklılaşabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

Bu noktada kullanıcının;
• Konfor, güvenlik, renk, doku, stil, atmosfer seçimleri;
• Yaş grubu, yaşam biçimi, kültürel ve sosyal çevresi, özel ilgileri, konutu veya mekânı paylaştığı diğer kullanıcılarla ilişkileri;
• Kişisel alan, erişim ve mahremiyet ihtiyaçları bireysel ölçekte göz önünde bulundurulmalıdır.
Ek olarak mekân içerisinde çözülmesi gereken işlevlerin nitelikleri, bu işlevlerin karşılıklı uyumu, bu işlevlerle ilişkili ısı, nem, ışık, ses nitelikleri, tesisat, mobilya ve araç ihtiyaçları mekânsal ölçekte göz
önünde bulundurulmalıdır. Son olarak kullanıcının sağladığı olanaklar – bütçe ve zaman – göz önünde bulundurulmalıdır. Sıralanan bu ölçütler doğrultusunda konut seçimi ve düzenlenmesi için bir ana çerçeve
oluşturulabilir.

• Karanlıkta gerçekleşebilecek olan kazalar fotoselli aydınlatmalar kullanılarak kolayca engellenebilir. Böylece özellikle merdiven holleri gibi tehlikeli alanlarda kayıp düşme ve yaralanma riski azalacaktır. Aynı zamanda loş gece aydınlatmaları, yerden LED aydınlatmalar ve aydınlatmalı elektrik anahtarlarının kullanımıyla, karanlıkta kullanıcının yolunu daha kolay  ve güvenli biçimde bulması sağlanabilir.
• Yangın her yapıda olduğu gibi konut ortamında da önemli bir güvenlik sorunu olarak yer almaktadır. Yangın konusunda malzeme seçimi büyük önem taşımaktadır. Özellikle bazı sentetik malzemeler yanarken zehirli dumanların oluşmasına neden olabilir. Tutuşma ve yanma eşiği yüksek malzemeleri seçmek güvenlik açısından önemli bir adım olacaktır. Mutfakta duman ve gaz detektörlerinin kullanımı, yangın ve gaz kaçağı tehlikesinin zararlarını en aza indirmek için önemli bir çözüm yoludur. Ayrıca konut içerisinde ve apartman içerisinde bulunan yangın
söndürücülerin önemsiz olarak görülmemesi ve periyodik bakımlarının yaptırılması, yangın güvenliği açısından önem taşımaktadır.
• Konut içerisinde güvenli elektrik hatlarının ve çıkışlarının sağlanması yangın ve elektrik çarpması riskini azaltacaktır. Sigortaların doğru seçilmesi ve topraklı hatların kullanımı önem taşımaktadır. Aynı zamanda ıslak hacimlerde bulunan elektrik çıkışlarının kapaklı ve topraklanmış olması, elektrik çarpmaları engellemek için gereklidir.
• Konut içerisinde özellikle çocuklar için büyük tehlike oluşturan; sivri kenarlar, köşeler, ve mobilya aksamlarından kaçınılmalıdır. Yuvarlak hatlı ve yumuşak kenarlara sahip mobilyalar bu konuda en güvenli çözümü sunmaktadır. Ayrıca çarpmaların gerçekleşebileceği noktalarda cam
ve ayna gibi ciddi yaralanmalara sebep olabilecek malzemelerin kullanımı risk oluşturmaktadır. Konut içerisinde kapılarda, duş ve küvet kapaklarında standart cam uygulamalarından kaçınılması gereklidir. Bunlar yerine temperli, kırılmaz camlar ya da parçalanmayan plastik cam alternatifleri çözüm olarak düşünülebilir.
• Çocuklar için büyük tehlike oluşturan noktalardan bir diğeri konut içerisinde yer alan sıkışmaya elverişli dar aralıklardır. Örneğin parmaklıklar arasındaki uzaklıklar, mobilyalar arasındaki uzaklıklar ve mobilyalar ve duvarlar arasında kalan aralıklar iyi denetlenmelidir. Bu aralıkların geniş bırakılmasıyla çocukların el, kol, bacak ya da kafalarının sıkışmasının önüne geçilebilir. Ek olarak merdiven basamaklarında, balkonlarda ve pencerelerde sarkmaları ve düşmeleri engelleyecek parmaklık ve benzeri çözüm önlemleri kaza riskini azaltacaktır.
• Konutta hırsızlık sorunu için uygun kilitler, parmaklıklar ve fotoselli aydınlatmalar önemli caydırıcı çözümlerdir. Aynı zamanda bütçenin izin vermesi durumunda alarm sistemleri de önemli bir ek çözüm sunabilir.

Bir konutun bulunduğu bölgenin iklimi ve coğrafi koşulları; sıcaklık, gün ışığı, nemlilik vb. değerleri etkileyecek, rahat yaşanabilecek bir konutun alacağı biçimi belirleyecektir. Konut kullanıcısı ise konutun biçiminden, sıcaklık değişimlerinden, gün içinde aydınlık olan saatlerden doğrudan etkilenecektir. Ayrıca bölgenin iklim ve coğrafi koşulları, kullanılabilir
hammaddeleri ve malzeme seçimlerini etkileyecektir. Fakat günümüzde yapılarda yalıtımın iç mekânda iklim etkilerini ve coğrafi koşulların konut ve kullanıcı üzerindeki etkisi zayıflamıştır.

Sınırlar oluşturarak mekânın tanımlı ve algılanabilir olmasını sağlayan duvar, döşeme, tavan ve açıklıklar; yapıya biçimini vermekte, sınırladığı iç hacmi diğerlerinden ayırmakta, hacimlerin birbirleriyle ve çevreyle ilişkisini sağlamaktadır. Bu ögeler dışında yapıda yer alan kolon, kiriş, perde duvar, çatı ya da gergi-askı gibi ögeler, iç mekânı oluşturan hacmin daha detaylı tanımlanmasını sağlamaktadır. Mekânsal ögelerin konut tasarımına önemli katkılarından birisi, ortaya çıkan yüzeylerde gerçekleştirilen çeşitli görsel uygulamalardır. Yüzey bitişleri olarak adlandırılan bu uygulamalar, bir konutun son halinin ortaya çıkmasında önemli bir paya sahiptir. Örneğin mobilyalarla birlikte yüzeylerin ortaya koyduğu görsel etki bir konutta rahat-sıcak veya kasvetli-soğuk bir atmosfer yaratabilir. Ek olarak, yüzey bitişlerinin niteliği mekânın boyutlarını, ölçeğini ve oranlarını algılamamızda önemli bir katkıya sahiptir.

Çevresel sistemler; ısınma, iklimlendirme, su, elektrik ve aydınlatma tesisatı biçiminde ayrı ayrı ögelerden oluşur.

Kullanıcıların konut içerisinde dolaşımını sağlamak ve konutun işlerliğini artırmak amacıyla hacimler arasında çeşitli fiziksel ilişkiler kurmak zorunludur. Hacimler arasında kurulan ilişkiler şu iki biçimde
kurgulanabilir;
• Konutun girişiyle ilişkilendirilmiş bir hol hacmi, konutun belli başlı diğer mekânları için bir geçiş alanı olarak kullanılabilir. Tüm mekânların giriş ve holle bağlantısı olması gerekmeyebilir veya istenmeyebilir. Bu durumda bazı mekânlar, diğerleri için geçiş amaçlı olarak kullanılabilir.
• Konut içerisinde oturma veya yemek odası gibi ana hacimlere, birer geçiş alanı oluşturmak üzere ek işlev yüklenebilir. Bu çözüm daha az alana ihtiyaç duyacaktır fakat konut içerisinde çeşitli dolaşım ve mahremiyet sorunları oluşturabilir.

Konutun büyüklüğü ve konut içerisine mekânların kurgusu konut mutfağının boyutlarını ve işlerliğini doğrudan etkilemektedir. Mutfak çözümleri küçükten büyüğe şu biçimde sıralanabilir;
• Yemek pişirme yeri; bekar evleri, küçük boyutlu yazlıklar ve pansiyonlar gibi dar alana sahip konutlar içerisinde, başka bir işleve hizmet eden bir mekânın içerisinde, bir duvar veya köşede ek işlev olarak bulunabilir. Bu tür mutfaklar bazı durumlarda dolapların içerisine de gizlenebilir.
• Mutfakçık ise, dar alanlı konutlarda en az boşluğu işgal eden ve çoğu durumda kapıyla ayrılmamış küçük boyutlu mutfak boşluklarıdır. Burada en çok dikkat edilmesi gereken nokta kapı bulundurmayan açıklığın, pişirme kokularının konut geneline dağılmasına kolayca izin vereceğidir.
• Küçük mutfaklar, asgari miktarda mutfak aracıyla donatılmış, kapısıyla ayrılmış tamamen bağımsız mutfaklardır.
• Normal mutfaklar, işlerlik açısından daha rahat ölçülere sahiptir. Bu mutfak türünde ihtiyaca göre yemek için bir masa veya köşe takımının kullanımı da söz konusu olabilir. Ek masa yüzeyi sayesinde mutfak, yemek pişirme alanı olmanın yanı sıra bir yaşam alanı kimliği de
kazanmaktadır. Bazı çözümlerde yemek pişirme alanı ve yemek yeme alanı büfe veya tezgah gibi bir ögeyle ayrılmış olabilir.

• Büyük mutfaklarda ise işlev doğrultusunda mekân içerisinde farklı alanların tanımlanması olanaklıdır. Mutfakta ada tezgah ya da bar tezgahı  gibi çözümlerin kullanılması, tasarıma farklı bir boyut getirecektir.

Kullanılabilecek mutfak alanıyla ilişkili olarak tek sıra, çift sıra paralel, “U” biçiminde ya da “L” biçiminde düzenler ya da ada düzenler oluşturulabilir.

Genel bir kural olarak konutun %2’lik kısmının depolama için ayrılması
öngörülür.

Konutta aydınlatma konusunda en önemli ögelerden birisi doğal ışıktır. Doğal ışık, gün içerisinde güneşin yönü ve konutun yönelimi doğrultusunda, odalarda gerçekleştirilecek etkinliklerin seçimi ve
işlerliği açısından önem taşımaktadır. Kuzey yön, az miktarda fakat homojen bir gün ışığına sahiptir; gün ışığına en az ihtiyaç duyulan konut girişi, depolama alanları ve yardımcı alanlar bu yöne bakabilir. Doğu
yön, daha çok sabah saatlerinde gün ışığı almaktadır ve gündüz saatlerinde etkin olarak kullanılan mutfak, ebeveyn yatak odası ve banyo gibi mekânlar bu yöne bakabilir. Güney yön, gün içerisinde en fazla gün ışığı alan yöndür ve çocuk odaları, yemek yeme alanı, teras gibi öğlene doğru, öğlen ve öğleden sonra sık olarak kullanılan mekânlar bu yöne bakabilir. Batı yön ise öğleden sonra ve akşamüstü ağırlıklı olarak gün ışığı almaktadır. Öğleden sonradan akşam karanlığına kadar kullanılan oturma odası ve dinlenme alanları batı yönde yer alabilir. Özellikle öğleden sonra ve akşam güneşi için geniş açıklıklar önemlidir
fakat konut cephelerinde her zaman böyle bir esneklik söz konusu olmayabilir. Örneğin, apartman daireleri tek ya da iki cepheyle sınırlı kalabilmektedir. Mekânın işlevine karar vermeden önce açıklıklarla
ilgili dikkat edilmesi gereken diğer önemli noktalar; yollardan ve çevreden gelen gürültü ve komşular tarafından izlenebilme durumudur.

Yapay aydınlatma, gün ışığının yetersiz kaldığı ya da bulunmadığı durumlarda elektrik gücüyle ışık oluşturan bir armatür yardımıyla mekânın aydınlatılmasıdır. Yapay aydınlatma tasarımında önemli noktalar; dengeli bir ışık düzeni oluşturulması, uygun bir ritim duygusunun yakalanması, önemli nesne ve bölgelerin iyi ve doğru vurgulanması olarak sıralanabilir (Şekil 2.5). Yapay ışık kaynakları biçimlerine göre noktasal, çizgisel, düzlemsel veya hacimsel olarak sınıflandırılabilir. Noktasal kaynaklar; mekân içerisinde yüksek parlaklıkları nedeniyle bir odak oluşturur, bir bölgeyi veya ilgi çekici bir nesneyi aydınlatmak için kullanılabilir, yansıtıcılarla yönlendirilebilir ya da bir ritim veya dizi oluşturacak biçimde düzenlenebilir. Çizgisel kaynaklar mekân içerisinde kullanıcıları yönlendirmede kullanılabilir,
nesnelerin veya açıklıkların sınırlarını vurgulayabilir ya da bir alanı daha tanımlı ve belirgin hale getirebilir. Bir dizi çizgisel ışık kaynağı paralel olarak bir araya getirilerek bir aydınlatma düzlemi oluşturulabilir. Hacimsel kaynaklar ise yarısaydam malzemelerle oluşturulmuş çeşitli üç boyutlu biçimler içerisine yerleştirilen noktasal ışık kaynaklarının, ışığın kırılma özelliği sayesinde tüm nesneyi bir ışık kaynağına dönüştürmesiyle elde edilir. Hacimsel kaynaklar ağırlıklı olarak dekoratif amaçlı kullanılmaktadır.

Işık üretme yöntemine göre iç mekânda en çok kullanılan yapay aydınlatma türleri; enkandasen, floresan, halojen ve LED aydınlatmalardır.

Renk olgusu insanın, çevresine ait görsel özellikleri doğru ve hızlı bir biçimde saptamasında önem taşımaktadır. Nesnelerin sahip olduğu biçim, doku ve aydınlanma gibi çeşitli görsel özelliklerinin tam
olarak farkına varılması, renk algısıyla gerçekleşmektedir. Nesnelere atadığımız renklerin kaynağı, onları algılanabilir kılan ışıktır. Nesnelerin yüzeyleri, onları oluşturan malzemelerin özellikleri nedeniyle doğal
bir renge sahiptir. Bu doğal renk; renk pigmenti içeren boyalar, vernikler veya başka bir malzeme tabakasının yüzeye uygulanmasıyla değiştirilebilir. Renk algısı görecelidir ve rengin içerisinde yer aldığı
bağlamla yakından ilişkilidir. Renkler yan yana bulundukları diğer renklerle dinamik bir ilişki içerisindedir ve birbirlerinin özniteliklerini etkilemektedir. Örneğin, arka plan oluşturan duvar, döşeme ve
tavan renkleri, mobilyaların sahip olduğu renklerin algısı ve psikolojik etkisi üzerinde pay sahibi olacaktır.

Doku, yüzeylerin sahip olduğu; yükseklik-derinlik, renk ve aydınlanma gibi fiziksel yapı farklılıklarından ötürü ortaya çıkan görsel niteliktir. Doku genel olarak, bir yüzeyin sahip olduğu üç boyutlu pürüzlülük-pürüzsüzlük etkisini ifade etmek için kullanılmaktadır. İnsanlar dokular için; sıcak, davetkar, kaba, parlak vb. sıfatlar kullanarak çeşitli psikolojik etkileri de tanımlayabilmektedir. Yüzeylerin sahip oldukları dokuların algılanması; dokunun ölçeği, izleyicinin yüzeye olan uzaklığı ve ışığın yarattığı gölge etkilerine bağlıdır.

Malzemeler üç ana başlık altında sınıflandırılabilir;
• Doğal malzemeler; kullanım için özellikle ciddi bir işlemden geçmemiş, doğal ortamından elde edildikten sonra, son kullanıcıya ulaşana kadar çok fazla değişim geçirmemiş malzemelerdir.
Doğal taş ve ahşap, konut bağlamında doğal malzeme olarak sıklıkla kullanılmaktadır. Malzeme ne kadar doğal olursa olsun malzemelerin işlenmesi, hem uygulama hem de nakliyat için standart ölçülere uygun olarak boyutlandırılmaları sıklıkla gerekmektedir.
• İşlenmiş malzemeler; doğal malzemelerin çeşitli süreçler sonucunda işlenerek mekânda kullanılabilir hale getirilmesiyle elde edilmektedir. Kil pişirilerek elde edilen seramik ve tuğla ya da ahşap malzeme artıklarının ısı, basınç ve kimyasallarla bir araya getirilmesiyle oluşturulan sunta, MDF ve OSB gibi malzemeler örnek gösterilebilir.
• Sentetik malzemeler; doğada var olmayan fakat yapay süreçlerle üretilebilen malzemelerdir. Plastikler bu sınıfta yer almaktadır. Aynı zamanda fiberglas gibi ürünlerde birkaç sentetik malzeme bir arada kullanılabilir.

Mekânı oluşturan tüm yüzeyler; beton, ahşap, doğal taş, metal, tekstil veya kağıt, bir veya birden fazla malzemenin bir araya getirilmesiyle elde edilmektedir. Mekân içerisinde ve mobilyalarda malzemelerin
kullanılabilmesi, malzemelerin belirli işlemlerden geçmesi sonucu olasıdır.

Cam, iç mekânda en çok saydamlık özelliğiyle ön plana çıksa da, opaklık ve yansıtıcılık gibi farklı yüzey değerleri de sağlayabilmektedir. Cam konut içerisinde en çok pencere, kapı ve ayırıcı yüzeyler gibi
saydamlığın işlev olarak ön plana çıktığı ögelerde kullanılmaktadır. Camın iç mekânda kullanımı görsel bir özgürlük sağlarken, hareketi ve diğer duyuları kısıtlayabilmektedir. Camın, metal malzemelerle geniş
yüzeyler halinde kullanılması mekânda modern bir atmosfer yaratabilir. Cam konusunda en çok dikkat edilmesi gereken konu, camın kırılgan yapısından ötürü güvenlik açısından yetersiz olmasıdır. Bu konuda, temperli cam ya da plastik cam alternatifleriyle bu tehditlerin aşılması gerekmektedir.

Konutta yer alan başlıca mobilyalar; oturma elemanları, masalar, yataklar, depolama ögeleri ve aksesuarlar biçiminde sınıflandırılabilir.

Aksesuarlar, mekâna görsel zenginlik ve süsleme getiren ögelerdir. Aksesuarlar işlevsel olabileceği gibi tamamen süsleme amaçlı olabilir veya herhangi bir işlev barındırmayabilir. Sanat eserleri, koleksiyonlar ve bitkiler önemli aksesuarlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bitkiler özellikle iç mekâna canlılık değeri katmaları önemlidir.