Konut Seçimi

Tarih boyunca insanlar öncelikle hayvanların saldırısından, iklim koşullarının olumsuz etkilerinden giderek de diğer insan topluluklarından korunmak için kendilerine sığınacak güvenli mekânlar, ortamlar oluşturmayı amaç edinmiştir.

Bizim bu gün ev  ya da konut  dediğimiz insan yerleşmelerini oluşturan bağımsız birimler aynı zamanda korunak, barınak, ocak, yuva, hane olarak da isimlendirilen yaşam çevreleridir .

Konut ya da ev; içine alan, besleyen ve büyüten niteliğiyle, ana rahmine benzetilir ve dişi olarak nitelenir. Bu kabule göre insanın ilk evi ana rahmidir.

Duvarlar, sokaklar ve bahçeler evleri, konutları birbirinden ayırmakla birlikte, aynı zamanda onları birbiriyle ilişkilendirerek bir bütünün  parçası haline getirir. Konut yani ev ailenin yurdudur.

Sedat Hakkı Eldem, “evlerin birbirinden farklı olmasını, milletlerin kültür ve şahsiyetleri, evlerin yapıldığı yerlerin gerektirdiği yapı usulleri ve yapı yapılan mıntıkadaki yapı endüstrisinin durumu olmak üzere 3 sebebte bulabilriz” demektedir. Bunlardan en belirleyici olan ise Eldem’ e göre kullanıcının kişiliğidir.

Geleneksel Türk evinin ana birimi olan odaların kendi iç düzenleri de çok ilginç özellikler taşır. Türk evi gerçekte odaların ve sofanın sonsuz sayıda ilişkileriyle zaman içinde oluşmuştur. Dikkatlice bakıldığında odanın kendi başına bütün bir evin işlevlerini karşılayacak potansiyele sahip olduğu kolayca görülür. Her biri bir aileyi barındıran odaya Anadolu’da pek çok yerde hane  denir. Geleneksel konutta bağımsız bölümler olan odaların iç düzeni de çok amaçlı, kolay değiştirilebilir, esnek kullanıma uygun, kullanışlı ve ekonomik olmasına özen gösterilerek düzenlenmiştir. Aynı odada yatılır, yemek yenir, iş  görülür, misafir kabul edilir.

Kısaca söylemek gerekirse; bugün artık giderek daha az zamanımızı geçirmeye başladığımız evimizi biz biçimlendiririz, evimiz de bizi biçimlendirir. Bizi her halimizle kabul eden, sarıp sarmalayandır. Behçet Necatigil bir şiirinde;

“Bensiz olamazlar, dönerler

Çok denedim.

Ben büyüğüm, affederim

Ben evim” der.

Anadolu’ da ki kazılarda ortaya çıkarılan konut yerleşimlerinin izleri yaklaşık 10.000 yıllık bir zaman dilimine yayılmaktadır. Hatta bazı bilim adamlarına göre Anadolu’ da bilinen ilk yerleşimler 12.500 yıl öncesine tarihlenmektedir.

Kazılar sonrasında ulaşılan bu yerleşme izleri bize insanların yaşayış biçimleri, inanışları, kullandıkları malzemeler, yapım yöntemleri, hatta yaşamlarının her türlü detayları hakkında bilgi vermektedir.

Doğ udan batıya, kuzeyden güneye kavimlerin göç yolu olan, değişik kültürlerin, uygarlıkların üst üste katmanlaştığı Anadolu coğrafyasında yaşanan kültürel çeşitlik ve iklimsel farklılıklar birleşerek, Anadolu konut ve yerleşme kültürünü etkilemiştir. Bu etkiler yakın çevre ilişkileri, mekân kurgusu ve her yönüyle konutun biçimlenişinde çeşitlilik yaratmıştır. Bu çeşitlilik kullanılan malzeme ve yapım yöntemlerinde de kendini gösterir.

Anadolu mirası içinde geliştirilmiş  olan geleneksel Türk evi kavramının belki de en ilginç yanı, üzerinde yaşanılan topraklardaki değişik özelliklere kolayca uyum sağlamış  olmasıdır. Üzerinde yaşanılan doğa orada gelişen her türlü düşünceyi önemli ölçüde etkilemiş  ve bu özellikler geleneksel mekân kurgusuna zenginlik ve çeşitlilik getirmiştir. Doğan Kuban bu evi hayatlı ev  olarak isimlendirmiştir.

Cansever’ e göre; bu evler, insanın iddialı yaklaşımlarının yanılgısından arınmış , insanın olanakları ve ölçeğinin doğru anlaşılmasıyla oluşan, kendini ve yaradılış  içindeki yerini bilen, erdemli kişiliğin tevazuu ile bu sınırları aşmaktan kaçınan, kendi hırs ve hevesini sınırlayan, her neslin kendi inancı ve algılamasıyla sorumlulukları açısından kendi tercihlerini yapabilmelerine olanak sağlayan bir anlayışın ürünüdür. Bu konutlarda ve onların oluşturdukları mahallelerde çeşitli yaş  gruplarında çocuklar için yeteri kadar çeşitli oyun ve toplumla temas noktaları vardır ve yaşlılar toplumdan, ailelerinden tecrit edilmeden ömürlerini tamamlamışlardır.

Cumhuriyetin ilanından sonra konut yapımı durgun bir döneme girmiştir. Aslında savaştan çıkan ülkede konut ihtiyacı çok olmasına rağmen, o gün için sınırlı ekonomik kaynakların yönlendirilmesi gereken daha öncelikli alanlar vardır. Bu dönemde yeni başkent olan Ankara’nın hızla büyüme ve konut sorunu örgütlü bir çözüm gerekliliğini doğurmuş  ve 1928 yılında İmar müdürlüğü kurulmuştur. Böylece Türkiye de çağdaş  anlamda bir şehir plancılığı dönemi de yabancı mimar ve şehir plancıları önderliğinde başlatılmıştır.

Şehir planlama ve konut sorunuyla ilgili olarak ülkemize davet edilen yabancı uzmanlarını Türk şehirlerinin gelişmesinde çağdaş yaklaşımları getirmesi yanında, yabancı biçim ve dokuları empoze etmeleri gibi olumsuz sonuçları da olmuştur.  İkinci Dünya savaşı koşullarında artan yabancı mimarlar üniversitelerde akademisyen olarak da faaliyet göstermiştir. Böylece üniversitelerimizde yetiştirdikleri öğrenciler de onların bakış açısıyla kentlerimizi ve yaşam çevrelerimizi biçimlendirmiştir. Kentlerin gelişim sürecinde binlerce yılda oluşmuş olan kültür ve gelenekten ani kopuş toplumda ve yaşam çevrelerinde giderek baş edilemez yeni sorunlar doğurmuştur. Bu olumsuzlukları tüm kentlerde ve mevcut konut yerleşmelerinde görmek mümkündür.

Ulaşabildiğimiz en eski insan yaşamı izlerinden anlaşıldığı kadarıyla, insanoğlunun iki eğilimi dikkat çekicidir. Bunlardan ilki barınma ve fizyolojik ihtiyaçlarını karşılama, diğeri ise görsel düzenlemelerle kendini ifade etme ihtiyacıdır. Tüm bunlar yaşadığı mekânı süslemek amacıyla değil, daha çok sosyo-kültürel etkenlerle, örneğin korunma ve kendini güvende hissetme ihtiyacıyla açıklanmaktadır.

Konut tasarımında itici güç olan ve zaman içinde devamlı az ya da çok değişen insanların ihtiyaçlarının doğru anlaşılması ve tanımlanması tarih boyunca önem taşımıştır. Mekân tasarımı söz konusu olduğunda, insanların ihtiyaçları kullanıcı ihtiyaçları olarak adlandırılır.

Maslow’ un ihtiyaçlar (gereksinmeler) hiyerarşisi kuramı  ve bunu görselleştirdiği piramit tüm eleştirilere rağmen, genel olarak hâlâ geçerliliğini sürdürmektedir. Maslow; insanın ihtiyaçlarını beş temel kategoride incelemiş , ihtiyaçları hiyerarşik olarak ele almıştır. İnsanın piramitin tabanında, en altta yer alan ihtiyaçlarının karşılanmasının ardından, bir üstteki ihtiyaç kategorisine yükseldiğini söylemiştir.

Bu ihtiyaçlar alttan üste doğru;

• Fizyolojik ihtiyaçlar:  Temel içgüdüsel ihtiyaçlardır. Yemek, içmek, uyumak, solumak, seks vb. gibi,

• Güvenlik ihtiyacı: İnsanlar can ve mal varlıklarının korunmasına ihtiyaç duyarlar.

• Sevgi ve aidiyet ihtiyacı:  Sevme, sevilme, bir gruba mensup olma, yardımseverlik, şefkat türündeki ihtiyaçlardır.

• Saygı ihtiyacı: İnsanlar sevmek, sevilmek dışında kendilerine saygı duyulmasını da isterler Tanınma, sosyal statü sahibi olma, başarı elde etme, takdir edilme gibi ihtiyaçlara yönelirler.

• Kendini gerçekleştirme ihtiyacı:  Alt kategorilerdeki ihtiyaçlarını karşılamış  olan bireyin son aşamada ideallerini ve yeteneklerini gerçekleştirme ihtiyacıdır.

Toplumsal değişmenin başlıca üç ögesi vardır;

1. Ekonomik gelişme,

2. Teknik ilerleme,

3. Nüfus hareketleridir.

Gelişen teknoloji pek çok yönden hem kullanıcının, hem tasarımcının hem yatırımcıların hem de yöneticilerin konut algılarının değişmesine neden olmaktadır.

En bilinen konut edinme yolları aşağıda sıralanmıştır;

•  Kullanıcı ya da kullanıcılar kendi arsası üzerine konut yaptırılabilirler,

•  Arsa sahibi ya da sahipleri arsalarını konut yapılmak üzere bir şirket yada şahsa kat karşılığı denen yöntemle verip konut sahibi olabilirler.

•  Kat karşılığı verilmiş  bir arsa üzerine yapılan apartman bloğunu yapan müteahhitten ya da mal sahibinden daire alınabilir.

•  Daha önce yapılmış , kullanılmış  ve sahibi tarafından ya da emlak alış verişiyle uğraşan kişiler tarafından satılık bir müstakil ev ya da daire satın alabilir,

•  Konut kooperatiflerine üye olma yada üyeliğini devreden kişiden üyelik hakkını satın alarak,

•  Büyük ölçekli nerdeyse küçük kent ölçeğinde konut üretimi yapan şirketler yada bir kaç şirketin, Emlak bankası ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığına bağlı Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’nın ortaklığının söz konusu olduğu projelerden konut sahibi olunabilir.

•  Kamuya ait işletmelerin lojmanları ve taşınmazlarının özelleştirilmesi ve satışı yoluyla,

•  Doğal afetler sonrasında devlet eliyle yapılıp, uygun koşullarda kullanıcıya satışı yapılması,

•  Miras yoluyla da konut sahibi ya da ortak mülkiyet söz konusu olabilir.