KONUT SEÇİMİ VE DÜZENLENMESİ - Deneme Sınavı - 8

Mimar Cengiz Bektaş 1978 de İzmir- Şirince de dolaşırken içinden geçirdiklerini şöyle dile getiriyor;
“Örneğin ölçülerini çıkardığımız ev (depoyu, ahırı saymazsanız) ellibir metrekare; hem de dıştan dışa...Şimdi sizler bunun iki katı, üç katı alanlara sığamıyorsunuz. Neden? Sevgilerinizi evlere hapsediyorsunuz çünkü; alanları sokakları taşıyorsunuz ev içlerine bencil... Oysa bu evler hep birlikte var oluyorlar, sevgiyle... Sevgiyi paylaşıyorlar. Güzellikleri birlikte olmaktan, birlikte yaşamaktan. Doğayı, sokağı, alanı birlikte kullanıyorlar. İç-dış birliği içinde yaşıyorlar. Bir santim yeri yitirmemişler, her köşenin bir anlamı var... Bunu anlasak, kendi kendimize yalan söylemesek yeter derim...”. Evet Bektaş’ın bunları 1978 de yazdığı düşünülürse; bu gün mekâna ve daha da önemlisi büyük kentteki konuta yönelik bu algı bozukluğunun, insanların metrekare hırsının, başkalarını umursamayan ve kendini dört duvar içine hapseden tavrının artarak devam ettiğini görmek üzücüdür.

Bir nesnenin başka bir nesneyle kurduğu göreceli boyut ilişkisine oran adı verilir

Aydınlatma, hem şiddeti hem de yönüyle doku üzerinde girinti ve çıkıntıların oluşturduğu gölgeleri belirler. Bu gölgeler dokunun üç boyutlu yapısının algılanmasını sağlamaktadır. Doku başlığı altında sınıflandırılabilecek olan desen ise, konut bağlamında daha çok dekoratif tasarımlar olarak yer almaktadır. Desenler motif adı verilen görsel birimin belirli bir düzen çerçevesinde tekrar edilmesiyle oluşturulur.

Su yalıtımı yerine göre doğru malzeme ve doğru yöntemle, uygun detaylar ve çözümler dikkate alınarak uygulanmalıdır. Örneğin, düz teras çatılarda ısı yalıtım tabakasının üstte olduğu sistemler tercih edilmeli, su yalıtımını dış koşullara karşı da koruma sağlayan, elastikiyet özelliği olan bitümlü membran, PVC membranlar kullanılmalıdır. Su deposu, atık su deposu, havuz, temel ve bodrum gibi su ile her zaman temasta olacak yerlerde, suyu seven, beton içerisindeki kapiler boşluklara ilerleyerek yalıtım yapan, hem pozitif, hemde negatif basınçlarda uygulanabilen kimyasal esaslı yalıtım malzemesi seçilmelidir. Metal çatılarda bitümlü membran esaslı ve üzeri UV ışınlarına karşı özel mineraller ile kaplı malzemeler tercih edilmelidir. Yapıda tüm dilatasyon yerleri elastikiyet özelliği olan dolgu fitillerle, genleşme ve büzüşme özelliği olan özel mastiklerle kapatılmalıdır.

Oniks ve Paros mermeri ışığı geçirme özelliğiyle estetik amaçlı kullanımlara cevap verirken, granit; zengin renk ve doku çeşitliliğinin yanı sıra dayanıklılığıyla, işlevsel, kolay temizlenebilir ve sağlığa uygun oluşuyla iç ve dış mekânlarda kullanılabilecek taşlar arasında yer almaktadır. İnce plakalar haline getirilebilen arduvaz, dayanıklılığıyla çatı kaplaması olarak kullanıma uygunken, kireç taşları don olaylarından ve tuz saldırısından zarar görürler. Kum taşları ise donmaya dirençli olup, tuzlara ve asitlere karşı dayanıksızdırlar.

Yapı malzemesinin kimyasal yapısının bozulmadığı değişimleri ölçülebilen, gözlenebilen; sertlik, renk, koku, yoğunluk, ısı ve elektrik iletkenliği, erime noktası, kaynama noktası, çözünürlük gibi özellikleri fiziksel özellikler olup, malzemenin asit veya bazlarla ilişkisi, yanıcı olup olmaması gibi maddenin atom veya moleküllerinde meydana gelen değişimleri kimyasal özelliklerdir. Yangın, korozyon gibi durumlar ise malzemeyi fiziksel ve kimyasal olarak etkilediğinden bu koşullar fiziko kimyasal özellikler altında değerlendirilmektedir.

En basit açıklamayla cam sert, kırılgan ve genellikle saydam bir malzeme olup, ateş ile şekillendirilen toprak elementlerinden oluşturulmaktadır. Üretim aşamasında ham maddeler ısıtıldıktan sonra hızlı bir soğutma işlemi gerçekleştirilmekte ve tamamen kristalleşmeyen rijit bir yapı elde edilmektedir.

Pencerelerde tek cam yerine çift cam kullanıldığında ısı kayıpları yarı yarıya azalır. Gürültü kontrolü açısından da farklı kalınlıkta cam tabakaları uygulamak avantaj sağlar. Özel amaçlar için yapıda yer alan camlardan silisyum camı, UV lambaları ile mikrop öldürücü özel lambaların yapımında kullanılırken, ateşe dayanıklı alüminosilikat camı, alevle doğrudan temas edecek her türlü yapısal ürün yapımında yer almaktadır. Genelde 7mm. kalınlığında, maksimum boyutları 3700x3300 mm. olan dokulu-dokusuz telli camlar ise güvenlik amacıyla kullanılırlar. Ayrıca güvenlik camları olarak kullanılan temperli ve lamine camlar, yangın camları olarak da geliştirildiğinde, yangın alevi ve dumanının bina iç birimlerinin birinden diğerine geçişini ve yayılmasını geciktirirler (Polisajlı telli camlar, borosilikat camlar, sertleştirilmiş yüzer kalsiyum/silisli camlar v.b.). Bu camlar güvenli bir sistemle birlikte 60 dakikaya kadar ateşe direnebilirler. Isı ile köpürerek genleşen ve opaklaşan özel jel dolgulu çok katmanlı ünitelerden oluşturulmuş lamine camlar, yangın alevi ve dumanına ek olarak yangın ısısını geciktirirler. Ancak bu camların performansından iyi sonuçlar alınabilmesi için yapıda doğrama ile bütünleştirilmesi gerekmektedir. Emaye boya ve baskı uygulanmış temperli emniyet camları ise; cephe kaplama, kapı ve iç bölme, duş kabini camı olarak işlevsel ve dekoratif amaçlı kullanılmaktadır. Renkli/renklendirilmiş, yansıtıcılı, ısı emici ve low-e camlar güneş kontrolü amaçlı kullanılmakta olup, yapıda dekoratif amaçlı da uygulanmaktadır. Laminasyonlu camlar mekânda güvenlik sağlamaları açısından genel olarak eğimli veya baş üstü pencere sistemlerinde tercih edilirken, aynı zamanda düşük UV geçirgenliği ile eşyaların renk kayıplarına uğramasını engellemesi ve ses kontrolü sağlaması nedeniyle de önerilmektedir.

Alüminyum elastik bir malzeme olması nedeniyle ani darbelere karşı dayanıklıdır. Alüminyumun dayanıklılığı düşük sıcaklıklarda azalmayıp, çeşitli alaşımlarının mukavemeti, normal yapı çeliğinin mukavemetine denk veya daha yüksek olabilmektedir. Kolaylıkla dövülebilen, makinede işlenebilen ve dökülebilen alüminyum, kalınlığı I/100 mm. den daha ince olan folyo veya tel haline getirilebilir. Alüminyum ısı ve elektriği bakır kadar iyi iletir. Zehirleyici ve manyetik değildir.

Isı geçirimsizlik istendiği hallerde kullanılan malzemenin ısı geçirgenlik dirençlerinin yüksek, boşluk oranının fazla olması gerekir. Polistren, poliüretan esaslı plastik köpük, cam yünü veya pamuğu, yapay ahşap, lif levha veya çimento bağlayıcılı ahşap talaşı levha, mantar levha, boşluklu veya gazlı beton, perlit, asbest, cüruf veya bims betonu, boşluklu tuğla gibi malzemeler bu amaçla kullanılır. Bu malzemeler yüzeye örtü, serpme ve püskürtme olarak uygulanır. Melamin köpüğü ise ses yalıtımı için kullanılır.

Boyalar inceltici özelliğine göre; su ile incelen boyalar (badanalar) ve tiner - ispirto ile incelen boyalar (yağlı boyalar), doğal veya yapay reçinelerin, yağ gibi kuruyucu ya da alkol, neft gibi seyreltici maddelerde eritilmesi ile elde edilen yağ reçineli boyalar (vernikli boyalar) olarak çeşitlenmektedir. Ayrıca, benzin ve benzol gibi eritenlerde asfalt, bitüm ve katranın eritilmesiyle üretilen yüzeyleri korozyona ve neme karşı koruyan siyah renkli bitümlü boyalar (hidrokarbonlu boyalar), alkol, eter ve keten gibi solventler ile nitroselülozların eritilmesiyle oluşan, yüzeye sürüldüğünde sert bir film tabakası oluşturan nitrat ve asetat sellüloz boyalar (lak boyalar) gibi özel amaçlı boyalar bulunmaktadır.

Boyutsal kararlılığa, yüksek çözünme direncine, üstün elektriksel özelliklere sahip, geniş bir sıcaklık aralığında özelliklerini koruyabilen, nemden etkilenmeyen yüksek molekül ağırlıklı polimer kompozitleri; cam takviyeli polimerler (CTP), poliesterler, polikarbonatlar (PC) yapıda metallerin yerini almış durumdadır. Ayrıca ışık geçirgenliğine sahip polipropilen (PP) ve her türlü forma izin veren fiberglas iç dekorasyonda, mobilya yapımında, reçine içine tekstil, elyaf veya organik malzemeler, geometrik desenler ilave edilerek üretilebilen polyester reçineler duvar, tavan panellerinde, ateşe, suya ve bakterilere, yağlara, pek çok kimyasala karşı dayanıklı olan polyester ve polipropilen iç mekânda ses seviyelerini kontrol etmeye yardımcı olmak üzere akustik paneller şeklinde çeşitli kullanımlarda yer almaktadırlar. Raf sistemlerinde, mekân bölücülerde, dekoratif amaçlı panellerde, şeffaflık istenen durumlarda kullanılan polistiren (PS)’in şok dayanımlı, cam takviyeli üretimleri vardır ve cam gibi saydam olabilmektedir.

Gre-seramik, porselen, istenilen formlara girebilmesi, döküm kolaylığı sağlaması ve hijyenik olması nedeniyle sıhhi tesisat elemanlarında çok yaygın olarak kullanılmakta, nano teknoloji sayesinde ısıyla renk değiştirme, yüzeyin kendini temizlemesi gibi özelliklerle akıllı hale getirilmektedir. Ayrıca gre – porselen iyi yalıtkan olması nedeniyle elektrik izolatörleri olarak yapılarda ve yüksek akım elektrik tesisatlarında kullanılmaktadır. Özellikle yüksek ergime noktalı oksitler ihtiva eden killerden yapılmış, 1500-1800 Cº sıcaklığa ve kimyasal etkilere dayanıklı refrakter tuğlaların ses ve yangın direnci iyi olup, bu tuğlalar yapıda şömine, ocak, fırın yapımında kullanılmaktadır. Siliko-kalker tuğlası (Kireç-kum taşı) ise genelde beyaz renkte üretilip, radyasyon yansıtıcı özelliği nedeniyle tercih edilmektedir.

Ruhsal ve Duygusal Hastalığı Olan: Duygu, düşünce ve davranışlardaki normalden farklı örüntüler nedeni ile günlük yaşam aktivitelerine tamamlamada, kişiler arası ilişkilerini devam ettirmede güçlük yaşayan kişidir. Depresyon şizofreni gibi hastalıklar bu gruba girmektedir.

Zihinsel Özürlü: Çeşitli derecelerde zihinsel yetersizliği olan kişidir. Zekâ geriliği olanlar (mental retardasyon), Down Sendromu, Fenilketonüri (zekâ geriliğine yol açmışsa) bu gruba girer.

Kanada Emlak ve Konut Kurumu konutlarda erişilebilirliliği dört düzeyde tanımlamaktadır:
• Ziyaret edilebilir (visitable): Temel düzeyde erişilebilirliğe sahip olan bu tür konutların, sınırlıkları olanlar da dahil olmak üzere birçok kişi tarafından ziyaret edilmesi mümkündür. Girişin hemzemin olması, geniş kapıların bulunması ve giriş katında tuvalet bulunması yeterli görülmektedir.
• Uyarlanabilir (adaptable): Bu tür konutlar, eğer gelecekte ihtiyaç olur ise hızla uyarlanabilir niteliktedir. Esnek konut (flexi housing) olarak adlandırılan bu uygulamada ihtiyaç durumunda tekerlekli sandalye ile yanaşabilmek üzere mutfak dolaplarının kapakları çıkarılabilir ya da asansör takılmak için dolap boşlukları kullanılabilir.
• Erişilebilir (accessible): Erişilebilir bir konut engelli bireylerin de ihtiyaçlarına cevap verebilir niteliktedir. Erişilebilir konutların bölümlerinde özellikle tekerlekli sandalye kullananların dönüş yapabilmesine olanak sağlayacak yeterli alan, sandalyenin girebileceği duş teknesi ve mutfakta çalışma (tezgah) yüzeylerinin tekerlekli sandalye ile yaklaşmaya olanak verecek şekilde olması gerekir.
• Evrensel (Universal): Evrensel (herkes için) tasarlanmış konutlarda kullanıcıların engellilik durumları ve zaman içerisinde değişen yetenekleri dikkate alınmıştır.

Konutta erişilebilirliği artırıcı önlemlerden mutfak için olanlara
• Düşük seviyeli tezgahlar
• Erişilebilir mutfak aletleri
• Kolay açılabilir dolaplar ve saklama kapları örnek verilebilir. Diğer şıklarsa dış mekân için alınabilecek önlemlere örnektir.

Kullanımda Eşitlik;
Tasarımın farklı beceri düzeylerinde kişilerce kullanılabilir ve tercih edilir olması :
• Bütün kullanıcılar için tasarımda mümkünse eşit, değilse eşdeğer şartlar sağlanmalıdır.
• Kullanıcılar arasında ayrım yapılmamalı ve kullanıcı damgalanmamalıdır.
• Güvenlik ve mahremiyet ile ilgili kurallar tüm kullanıcıları kapsamalıdır.
• Tasarım tüm kullanıcılar için cazip kılınmalıdır.

Herkes için Tasarım yaklaşımının konutlara uygulanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda verilmektedir.
• Bir bütün olarak konut
• Binaya geliş araç park yerleri
• Konut girişi
• Konut içerisindeki her alt birim (oda, koridor, giriş ve merdiven gibi)
• Her birimin diğer birimlere olan göreli konumu (örneğin; tuvalete olan mesafe)
• Konutun ve her alt biriminin döşeme, tavan, duvarlar ve pencereler gibi tasarım gerektiren bileşenleri
• Sabit veya yeri değişebilir tüm mobilyalar
• Aydınlatma, ısıtma, iklimlendirme
• İçme suyu da dâhil olmak üzere su tesisatı
• Yangın güvenliği, alarm sistemleri, acil çıkış birimleri, yangın çıkışları
• Binanın bakım ve tamiratı

Herkes için tasarım özellikleri şöyle sıralanır;

Herkes için asarım “koruyucu” mimarı uygulamasıdır.

Herkes için tasarım ergonomik tasarımdır.

Herkes için tasarım iş Verimliliği sağlar.

Herkes için tasarım kapsayıcı tasarımdır.

Herkes için tasarım nesiller boyu tasarımdır.

Konutta Evrensel Tasarım Uygulamaları (Bileşenleri)
• En az bir girişin basamaksız (merdivensiz) olması
• Düz (hemzemin) veya alçak eşikli kapı girişleri
• Yeterli genişlikle giriş, koridor ve hollere sahip açık plan
• Odalarda en az 1,5 m çapında dönüş açıklığı olması
• Konutun bir katının tüm ihtiyaçlara cevap verecek plana sahip olması (veya bunun ileride mümkün olabilmesi)
• Birden fazla kat olması durumunda merdiven basamaklarının alçak ve derin olması, her iki tarafında korkuluk bulunması; mümkün olduğu takdirde asansör konulması veya asansör için yer ayrılması
• Rahat erişim sağlamak üzere elektrik anahtarlarının standart yükseklikten daha aşağıda, prizlerin ise daha yukarıda olması
• Kapılarda musluklarda ve dolap kapaklarında açma kolu kullanılması veya tutamaçların C veya D şeklinde olması
• Ev aletlerinin, ayakta veya oturur durumda kolaylıkla kullanılabilir tasarıma sahip olması ve yerleştirilmesi
• Ev aletlerinin, ısıtıcı veya iklimlendirme (klima) cihazlarının ve diğer donanımın kolay erişebilir, görülebilir, anlaşılabilir ve çalıştırılabilir olması
• Konut içerisinde doğal ışık kaynakları olması, ortam ışıklandırması ve çalışma ışıkları yoluyla bol aydınlatma sağlanması
• Pencerelerin kolay açılıp kapanabilir olması, otomatik veya uzaktan kumanda kullanılması
• Mutfak, banyo ve ya benzeri mekânlardaki tezgâh üstlerinin geniş olması
• İş yapma yüzeyleri yüksekliğinin farklı kullanıcıların oturarak ya da ayakta erişimini sağlayacak şekilde ayarlanabilir olması
• Geniş giriş olan ve kolay aşılabilir eşiğe sahip ferah duş mekânı olması,
• Tuvaletlerin sandalye yüksekliğinde olması
• Banyolarda ve gerekli yerlerde tutma kollarının bulunması
• Alçak dolaplar, tam açılabilir çekmeceler, açık ve yüksekliği ayarlanabilir raflar ve askı çubuklarına sahip erişebilir depolama alanları olması
• Düz, sağlam ve kaymayan taban döşemesi kullanılması
• Bakımı kolay malzeme, sistem ve yüzeyler oluşturulması.