Konumsal Veritabanında Etiket ve Ölçüm Nesneleri

Konumsal nesnelerin öznitelik veri alanlarındaki bilgilerinin, harita üstünde nokta, çizgi ya da poligon konumsal nesnesinin yakınlarında görüntülenmesini sağlayan bu yönteme “dinamik etiketleme yöntemi” (label) adı verilir.

Tasarım ve gösterim açısından daha esnek olan bu yapı, harita üzerinde gösterilmesi tasarlanan, konumsal nesnelere ait öznitelik verileri için ayrı bir “etiket konumsal nesne tablosu” (annotation feature class) oluşturulmasını öngörür. Bu yapıda harita üzerinde gösterilmesi düşünülen her bir açıklama için etiket konumsal nesne tablosu içinde ayrı bir kayıt oluşturulur. Açıklamaların fontları, yazı büyüklükleri, italik, bold ve altı çizgili olarak gösterilmesi, açıklama eğik yazılacak ise açıları, bağlı olduğu konumsal nesne vb. çeşitli özellikleri etiket konumsal nesne tablosu içinde oluşturulan, standart öznitelik veri alanlarında depolanır

Genellikle parsel, bina planı gibi büyük ölçekli gösterimlerde, (parsel ve bina için) cephe ve derinlik ölçülerinin işaretlenerek etiketlenmesi gerekir. Elektrik, su, kanalizasyon vb. altyapı şebekelerinde de şebeke elemanlarının boyutları harita veya plan üzerinde belirtilmedir. CBS’de bu gereklilik “ölçüm konumsal nesnesi” (dimension feature) kavramı ile giderilmiştir. Etiket konumsal nesnesi için kullanılan yönteme benzer bir şekilde standart
öznitelik veri alanlarına sahip “ölçüm konumsal nesne tablosu” (dimension feature class) oluşturulmuştur. Böylece çizgi, ok, yay gibi belirteçlerle işaretlenen konumsal nesnelerin boyutları harita ya da plan üzerinde gösterilebilir

Eğer gösterim yalnızca bir harita dosyası ile ilgiliyse, gösterimin dinamik etiketleme yöntemi ile yapılması daha kullanışlı olabilir. Dinamik etiketleme yönteminde açıklamalar konumsal veritabanında değil harita dosyasında saklandığı için harita dosyası silindiğinde açıklamaların da silineceği göz önünde bulundurulmalıdır.
• Eğer gösterim birden fazla harita dosyasında kullanılacaksa, etiket konumsal nesne yapısının kullanılması daha doğru olacaktır. Etiket konumsal nesne tablosunda depolanan açıklamalar diğer konumsal nesne tabloları (feature class) gibi katman olarak kullanılabilecek ve her harita dosyasına çağrılabilecektir. Etiket konumsal nesne tabloları konumsal veritabanında depolandığı için harita dosyaları silindiğinde açıklamalar kaybolmaz. Burada dikkat edilmesi gereken durum, etiket konumsal nesne tablosunun silinmesi durumunda, tablonun kullanıldığı tüm haritaları etkileyecek olmasıdır.
• Eğer etiket konumsal nesne tabloları bir sunucu üstünde depolanıyorsa, harita
açıklamalarını etiket konumsal nesnesi olarak kullanmak, veri işleme aşamasında çok kullanıcılı ortamdaki düzenleme ve versiyonlama işlemlerinde avantaj sağlayacaktır.
• Gösterimde kullanılan açıklama sayısı birkaç yüz parçadan daha fazla ise etiket
konumsal nesnesi kullanımı daha avantajlı olacaktır. Çünkü sayıca fazla olan açıklamaların dinamik etiketleme yöntemi ile oluşturulmuş harita dosyalarından erişimi, konumsal veritabanındaki etiket konumsal nesne tablosuna kıyasla daha zor olacaktır. Ayrıca çok sayıdaki açıklama, harita dosyasının büyüklüğünü de artıracaktır.
• Harita açıklamalarında standart gösterimlerin yanı sıra özelleştirilmiş gösterim
şekillerinin kullanılması isteniyorsa, açıklamaların etiket konumsal nesnesi olarak
depolanması avantajlı olacaktır

Konumsal veritabanlarında iki tip etiket konumsal nesnesi bulunmaktadır. Bunlar;
• Standart etiket (standart annotation)
• Konumsal nesneye bağlı etiket (feature linked annotation) konumsal nesneleri olarak sınıflanabilir.

Etiket konumsal nesne tabloları iki yöntem ile oluşturulur. Bu yöntemlerin en çok kullanılanı, harita üzerinde dinamik etiketleme yöntemi ile elde edilen etiketlerin etiket konumsal nesnesine dönüştürülmesidir. İkinci yöntem ise konumsal veritabanı üzerinde boş bir etiket konumsal nesne tablosu oluşturulmasıdır.

Etiket konumsal nesne tablosunu oluştururken şu adımlar izlenir (Şekil 4.5):

• Konumsal nesne tablosunun adı özel karakterler ve Türkçe karakterler kullanmadan tanımlanmalıdır. Oluşturulan tablo, konumsal veritabanı içinde yer alan konumsal nesne tabloları ile aynı adları taşıyamaz. Eğer Türkçe karakter kullanılacaksa bu karakterler, tablo adında değil rumuz (alias) kısmında kullanılmalıdır.
• Konumsal nesne tablosunda oluşturulacak konumsal nesne tipi etiket nesnesi olarak belirlenmelidir.
• Etiket konumsal nesne tablosunun tipi belirlenmelidir. Eğer tipi konumsal nesneyle bağlantılı etiket nesnesi olacaksa ilişki kurulacak konumsal nesne tablosu seçilmelidir.
• Konumsal nesne tablosunun konumsal referansı tanımlanmalıdır.
• Referans gösterim ölçeği tanımlanmalıdır.
• Etiket sınıfları ve bu sınıflara ait gösterim sembolojisi (font tipi, renk, büyüklük
vb.) tanımlanmalı ve bu sınıflar ve sembolojileri için bir ad, metin sembolleri ve
gösterim ölçek aralığı belirlenmelidir.
• Etiket konumsal nesne tablosu içinde saptanmış veri alanları dışında eklenmek
istenen veri alanları varsa tanımlanır (Kelleci, 2011).

ObjectID: Etiket konumsal nesnesini tanımlayan numaradır. Bu numara aynı zamanda bu tablonun birincil anahtarıdır

Shape: Etiket konumsal nesneleri bir poligon içinde bulunurlar. Bu alan, etiketi çerçeveleyen poligonun konumsal bilgisini içerir

FeatureID: Konumsal nesneyle bağlantılı etiket konumsal nesnesinin, bağlı olduğu konumsal nesneyi tanımlayan veri alanıdır. Bu alan aynı zamanda tablonun yabancı anahtarıdır.

ZOrder: Etiket konumsal nesne tablosunda etiket sınıflarının katman olarak sırasını belirtir. Değerin küçülmesi katmanın daha üstte olduğu anlamına gelir

AnnotationClassID: Etiket sınıflarının tanımlandığı veri alanıdır. Eğer etiket nesnesi tek sınıftan oluşuyorsa “0” değerinde gösterilir

SymbolID: Etiket nesnelerine, etiket konumsal nesne tablosunda metin gösterim değerleri tek tek verilebileceği gibi bu gösterim bilgileri bir tablo altında gruplanabilmektedir. Bu veri alanı sembol tablosunda gruplanmış gösterim özelliklerini tanımlayan veri alanıdır.

Shape_length: Etiket konumsal nesnesini çevreleyen (poligonun) yapının uzunluk ölçüsüdür.
Shape_area: Etiket konumsal nesnesini çevreleyen yapının alan değeridir.

Etiket konumsal nesnesinin gösterimine ait veri alanları, sırasıyla:
TextString: Konumsal nesneye ait metinsel dizidir.
FontName: “Arial”, “Times New Roman” gibi yazı karakter tipinin tanımlandığı alandır.
FontSize: Yazı karakter tipinin büyüklüğünün tanımlandığı alandır.
Bold: Yazı karakter tipinin, kalın karakter (bold) olup olmadığının tanımlandığı alandır. Bu alan “1” ve “0” değerleriyle gösterilir. “1” değeri “doğru”(true) yani kalın olduğunu, “0” değeri “yanlış”(false) yani kalın olmadığını ifade eder.
Italic: Yazı karakter tipinin yana yatık olup olmadığını tanımlar. (Gösterimde 1-0 değeri kullanılır.)
Underline: Yazı karakter tipinde alt çizgi olup olmadığını tanımlar. (Gösterimde 1-0 değeri kullanılır.)
VerticalAlignment: Metnin dikey hizalama ölçüsünü gösterir. Aldığı değerlikler üst
(top), merkez (center), taban çizgisi (baseline), alttır (bottom). Bu değerlikler veritabanında rakamsal olarak ifade edilir. Değerlikler veritabanında sırasıyla; üst için “0”, merkez için “1”, taban çizgisi için “2” ve alt için “3” rakamlarıyla gösterilir.
HorizontalAlignment: Metnin yatay hizalama ölçüsünü gösterir. Aldığı değerlikler sol (left), merkez (center), sağ (right) ve tamdır (full). Bu değerliklerin veritabanında ifadesi; sırasıyla sol için “0”, merkez için “1”, sağ için “2” ve tam için “3” rakamlarıyla gerçekleştirilir.
XOffset: Metnin pozisyonunu sağa ya da sola kaydırır. Saptanmış olarak “0” değeri verilir. Pozitif değerler metni sağa, negatif değerler metni sola kaydırır.
YOffset: Metnin pozisyonunu yukarı ya da aşağı kaydırır. Saptanmış olarak “0” değeri verilir.
Angle: Metni döndürmek için kullanılan veri alandır. Açı değerleriyle ifade edilir.
FontLeading: Çizgiler arasındaki boşluğu düzenlemek için kullanılan veri alanıdır.
WordSpacing: Kelimeler arasındaki boşluğu düzenlemek için kullanılan veri alanıdır. Saptanmış olarak “100” değerini alır. Bu değerin üzerinde kelimeler arası boşluk artarken, “1” ile “100” değerleri arasında kelimeler arası boşluk azalır.
CharacterWidth: Kullanılan karakterlerin genişliğini düzenlemek için kullanılan veri alanıdır. Saptanmış olarak “100” değerini alır. Bu değerin üzerinde karakterler genişlerken, “1” ile “100” değerleri arasında karakterler daralır.
CharacterSpacing: Kullanılan karakterlerin arasındaki boşluğu düzenleyen veri alanıdır. Saptanmış değeri “0”dır. Pozitif değerler karakterler arası boşluğu arttırırken, negatif değerler karakterleri birbirlerine yaklaştırır.
FlipAngle: Metnin düşeyde açısal değer olarak hangi noktadan ters döndürüleceğini ya da ayna yansıması oluşturulacağını belirler. Bu noktada metnin başlangıç noktası, bitiş noktası hâline gelecektir. Değer girildikten sonra metin düzenleyicide döndürme komutuyla uygulanması gerekir.
Override: Bu alan, yazılım tarafından korunan ve kullanılan bir alan olup düzenlenebilir bir alan değildir. Alan “0” değerini gösteriyorsa etiket nesnesi “SymbolID” alanında belirlenen ya da saptanmış sembolleri kullanır. Eğer sıfırdan farklı bir değer gösteriyorsa “SymbolID” alanında tanımlanan metinsel sembolleri temel alarak metinsel gösterimlerde değişiklik yapıldığını ifade eder. Yapılan her değişiklik için alabileceği değer sabit ve saptanmış değerlerdir. Değerlerin toplamı yapılan değişiklikleri göstermektedir.

Ölçüm konumsal nesne tablolarında hizalanmış ölçümler (aligned dimensions) ve doğrusal ölçümler (linear dimensions) olarak iki tip ölçüm vardır. Hizalanmış ölçümler, temel çizgiye paralel olan, başlangıç ve bitiş ölçüm noktaları arasındaki gerçek uzaklığı gösterir

Ölçüm konumsal nesne tabloları oluşturulurken aşağıdaki adımlar izlenir:
• Konumsal nesne tablosunun adı özel karakterler ve Türkçe karakter kullanmadan tanımlanmalıdır. Konumsal veritabanı içerisinde yer alan konumsal nesne tabloları ile aynı adları taşıyamaz.
• Konumsal nesne tablosunun tipi ölçüm olarak belirlenmelidir.
• Konumsal referansı tanımlanmalıdır.
• Referans gösterim ölçeği ve nesnelerin hangi ölçek aralıklarında görüntüleneceği tanımlanmalıdır.
• Gösterim stili tanımlanmalıdır.
• Ölçüm konumsal nesne tablosu içinde saptanmış alanlar dışında diğer öznitelik
bilgi alanı varsa tanımlanır (Kelleci, 2011).

Basit hizalanmış (simple aligned): Basit hizalanmış ölçüm nesnesi, referans olarak iki noktaya gereksinim duyar. Bunlar ölçüm başlangıç noktası ve ölçüm bitiş noktasıdır. Çizim ikinci referans noktasını yerleştirdikten sonra otomatik olarak sona erer

Hizalanmış (aligned): Hizalanmış ölçüm nesnesi, referans olarak üç noktaya ihtiyaç duyar. Bunlar ölçüm başlangıç noktası, ölçüm bitiş noktası ve ölçüm çizgisinin yüksekliğini belirten noktadır. Çizim üçüncü referans noktasını yerleştirdikten sonra otomatik olarak sona erer

Doğrusal (linear): Doğrusal ölçüm nesnesi, yatayda ve dikeyde ölçüm nesnesi oluşturur ve referans olarak üç noktaya ihtiyaç duyar. Bunlar ölçüm başlangıç noktası, ölçüm bitiş noktası ve ölçüm çizgisinin yüksekliğini belirten noktadır. Üçüncü referans noktasının başlangıç ve bitiş noktalarına göre yeri, ölçüm nesnesinin yatayda mı yoksa dikeyde mi oluşturulacağını belirler. Çizim üçüncü referans noktasını yerleştirdikten sonra otomatik olarak sona erer 

Döndürülmüş doğrusal (rotated linear): Döndürülmüş doğrusal ölçüm nesnesi, referans olarak dört noktaya ihtiyaç duyar. Bunlar ölçüm başlangıç noktası, ölçüm bitiş noktası, ölçüm çizgisinin yüksekliğini belirten nokta ve uzatma çizgi açısını belirleyen noktadır. Çizim dördüncü referans noktasını yerleştirdikten sonra otomatik olarak sona erer

Serbest hizalanmış (free aligned): Serbest hizalanmış ölçüm nesnesi, hem basit hizalanmış hem de hizalanmış ölçümler oluşturmak için kullanılabilir. Girdi olarak iki ya da üç referans noktası kullanır. Eğer çizim iki noktayla bitirilirse basit hizalanmış, üç noktayla bitirilirse hizalanmış ölçüm olacaktır. Eğer çizim ikiden az ya da üçten fazla noktayla bitirilmeye çalışılırsa işlem başarısız olacaktır

Serbest doğrusal (free linear): Serbest doğrusal ölçüm nesnesi, yatay, dikey ve döndürülmüş doğrusal ölçüm nesneleri oluşturmada kullanılabilir. Girdi olarak üç ya da dört noktaya ihtiyaç duyar. Girdi olarak dört nokta kullanılırsa, döndürülmüş doğrusal ölçüm nesnesi oluşur. Eğer çizim üçten az ya da dörtten fazla noktayla bitirilmeye çalışılırsa işlem başarısız olacaktır.

Kenar ölçüm (dimension edge): Kenar ölçümü, çizgi ya da çizgi parçasıyla gösterilen her türlü konumsal nesne için otomatik ölçüm elemanı oluşturur. Girdi olarak kullanacağı çizgi üstünde bir referans noktası verilmesi yeterlidir. Yalnızca poligon ve çizgi konumsal nesnelerinde kullanılır

Temel çizgi ölçümü (baseline dimension): Temel çizgi ölçümünün kullanılacağı yerde mutlaka başka bir ölçüm nesnesinin daha olması gereklidir. Temel çizgi ölçümü, var olan bir ölçüm nesnesiyle, başlangıç noktaları ve çizim doğrultuları aynı olan ölçüm nesneleri oluşturur 

Sürekli ölçüm (continue dimension): Sürekli ölçüm nesnesi kullanılacağı yerde mutlaka başka bir ölçüm nesnesinin varlığına ihtiyaç duyar. Sürekli ölçüm nesnesi, başlangıç noktası ve çizim doğrultuları aynı olan ancak oluşturulurken başlangıç noktası olarak var olan ölçüm nesnesinin bitiş noktasını kullanan ölçüm nesneleri oluşturur

ObjectID: Ölçüm konumsal nesnesinin eşsiz belirleyici numarasıdır. Aynı zamanda birincil anahtar alanıdır.
Shape: Ölçüm konumsal nesneleri de etiket konumsal nesneleri gibi harita üzerinde gösterilmeseler de konumsal veritabanında bir poligon içinde var olurlar. Bu alan ölçüm nesnesini çevreleyen poligonun konumsal bilgisini içerir.
DIMLENGTH: Ölçüm çizgisinin uzunluk bilgisini içerir.
BEGINX: Ölçüm başlangıç noktasının X ekseni koordinat bilgisini içerir.
BEGINY: Ölçüm başlangıç noktasının Y ekseni koordinat bilgisini içerir.
ENDX: Ölçüm bitiş noktasının X ekseni koordinat bilgisini içerir.
ENDY: Ölçüm bitiş noktasının Y ekseni koordinat bilgisini içerir.
DIMX: Ölçüm çizgisi yüksekliğinin X ekseni koordinat bilgisini içerir.
DIMY: Ölçüm çizgisi yüksekliğinin Y ekseni koordinat bilgisini içerir.
TEXTX: Metnin X eksenindeki koordinat noktası değerini içerir. (Metin, ölçüm konumsal nesnesine göre hareket ettirilmediyse “null” değerini alır.)
TEXTY: Metnin Y eksenindeki koordinat noktası değerini içerir. (Metin, ölçüm konumsal nesnesine göre hareket ettirilmediyse “null” değerini alır.)
DIMTYPE: Hangi ölçüm tipinin kullanıldığı bilgisini içerir. Hizalanmış ölçüm için
“0”, doğrusal ölçüm için “1” değerini alır.
EXTANGLE: Uzatma çizgisi açısı (Şekil 4.14).
SHAPE_Length: Ölçüm konumsal nesnesini çevreleyen poligonun çevre uzunluk ölçüsüdür.
SHAPE_Area: Ölçüm konumsal nesnesini çevreleyen poligonun alan değeridir

STYLEID: Ölçüm stilini belirleyen tanıtıcı numara.
USECUSTOMLENGHT: “0” değerini alması, ölçüm konumsal nesne uzunluğunun
ölçüm metni için de kullanıldığı anlamına gelir. “1” değerini alması, ölçüm metninin özel bir değer aldığını gösterir.
CUSTOMLENGTH: Eğer “USECUSTOMLENGTH” alanı “1” değerine sahipse, ölçüm metni için buradaki değer kullanılır.
DIMDISPLAY: Bu alanın “null” değerini alması, her iki ölçüm çizgisinin de haritada
gösteriliyor olduğunu ifade eder. “1” değeri, sadece başlangıç ölçüm çizgisinin gösterildiğini, “2” değeri, sadece bitiş ölçüm çizgisinin gösterildiğini, “3” değerini alması, hiçbir ölçü çizgisinin gösterilmediğini ifade eder.
EXTDISPLAY: Bu alanın “null” değerini alması, her iki uzatma çizgisinin de haritada gösteriliyor olduğunu ifade eder. “1” değeri, sadece başlangıç uzatma çizgisinin gösterildiğini, “2” değeri, sadece bitiş uzatma çizgisinin gösterildiğini, “3” değerini alması, hiçbir uzatma çizgisinin gösterilmediğini ifade eder.
MARKERDISPLAY: Bu alanın “null” değerini alması, ölçüm çizgisi ve ok işaretçilerinin haritada gösteriliyor olduğunu ifade eder. “1” değeri, sadece başlangıç ölçüm çizgisi ve ok işaretçisinin gösterildiğini, “2” değeri, sadece bitiş ölçüm çizgisi ve ok işaretçisinin gösterildiğini, “3” değerini alması, hiçbir ölçü çizgisi ve ok işaretçisinin gösterilmediğini ifade eder.
TEXTANGLE: Metnin radyan cinsinden döndürülme açısını gösterir. Metnin bağımsız olarak döndürülebilmesi ancak ölçüm stili olarak, metnin ölçüm çizgisine paralel olmadığı stilin tanımlandığı durumda mümkündür.