KONUMSAL VERİTABANI I

Günümüz coğrafi bilgi sistemleri yazılımlarında konumsal nesnenin geometrik şekli ve konum bilgisi, öznitelik verileri ile aynı tablo içinde kayıt olarak saklanmakta ve işlenebilmektedir. Bu sayede konumsal nesneler ve öznitelik verileri ilişkisi kayıt bazında oluşturulabilmektedir. Konumsal nesnelerin konum bilgileri bu kayıtlarda WKB (Well Known Binary) formatına benzer binary (ikili) ya da long binary (uzun ikili) formatlarında saklanmaktadır. Konum bilgileri veritabanı tablolarında “geometry” ya da “shape” isimli veri alanlarında bulunur. Bu veri alanlarında bulunan verinin okunması ile konumsal nesneler görsel arayüzlerde kullanıcıya harita olarak sunulur. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğrudan Sorgu (Direct Query): Kullanıcının doğrudan SQL ile ya da uygulama arayüzüyle (query builder) veriye etkileşimli bir şekilde ulaşımıdır. Sorgu sonucunda istenen veriler ayrıştırılarak bir altküme tablosunda, orijinal veri değiştirilmeden çıkarılırlar. İşleme (manipulation), kullanıcının orijinal veri üstünde değişiklik yapabildiği sorgulamalardır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Başlıca veri işleme komutları; veritabanı içerisinde bulunan verilerin üzerine ekleme yapmak için INSERT, veritabanındaki verileri silme işlemi için DELETE ve veritabanındaki bir veriyi değiştirmek için UPDATE ifadeleridir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Belirtilen Değerden Büyük Olanları
Seçme (>): Konumsal nesne tablosunda bulunan verilerden ölçüt değerden büyük olanları seçmek için kullanılır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Bu operatör konumsal nesne tablosunda, ölçüt olarak belirtilen verinin, bulunduğu satırların dışında kalan satırları seçmek için kullanılır. Örneğin, şekildeki bina konumsal nesne tablosundan, yapı türü betonarme olmayan yapıları seçmek için; SELECT * FROM bina WHERE [YAPI_TURU] <> ‘BETONARME’; SQL komut dizisini kullanırız. Doğru yanıt E seçeneğidir.

NOT IN operatörüne örnek olarak, bina konumsal nesne tablosundan yapı türü yığma, karkas ve betonarme olmayan binaların seçimini yapmak için;
SELECT * FROM bina
WHERE [YAPI_TURU] NOT IN (‘YIĞMA’, ‘KARKAS’, ‘BETONARME’);
komut dizisi kullanılır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

“T” harfi ile başlayan ve “N” harfi ile biten ilçe adlarını seçmek için;
SELECT * FROM ilce WHERE [ILCE_ADI]
LIKE ‘T*N’;
SQL komut dizisi kullanılır. Bu ifade, ilce konumsal nesne tablosunda ILCE_ADI veri sütununda bulunan verilerden baş harfi  "T” ve son harfi “N” olan satırları seçerek gösterir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Öznitelik verilerinin sorgulanmasında kullanılacak alt sorguları oluştururken dikkat edilmesi
gereken bazı ilkeler vardır. Bunları sıralarsak;
• Alt sorgu parantez içine alınmalıdır.
• Alt sorgu karşılaştırma operatörünün sağında yer almalıdır.
• Alt sorgu kendi sonucunu manipüle edemez. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Coğrafi bilgi sistemleri yazılımlarının sorgu oluşturucularında, sorgu oluşturmaya başlamadan önce, kullanılacak konumsal nesne tablosunun durumuna (daha önce bir seçimde kullanılıp kullanılmadığına) göre yöntemler belirlenebilmektedir. Bunlar;
• Yeni bir seçim yapmak (create a new selection), öncesinde herhangi bir konumsal nesne tablosu ya da katmanından bir seçim yapılmadığı sürece kullanılan sorgu yöntemidir.
• Seçilmiş kayıtlara eklemek (add to current
selection), sorgulama sonucu yapılan bir seçimin üstüne yeni ölçütte bir sorgu sonucunu eklemek için kullanılan yöntemdir. Burada daha önce yapılan seçimde hangi sorgu yolunun kaç kez kullanıldığının bir önemi yoktur.
• Seçilmiş kayıtlardan çıkartmak (remove from
current selection), sorgulama sonucu yapılan
bir seçimin sonucundan, yeni bir sorgu yoluyla yapılan seçimin sonuçlarını çıkartmak için kullanılan bir yöntemdir.
• Seçilmiş kayıtlar içinden seçmek (select from
current selection), elde edilen seçimin sonucundan yeni bir seçim yapmak için kullanılan yöntemdir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Seçilmiş Kayıtlar İçinden Seçmek: Yöntem, tüm tablo kayıtlarından değil, önceden elde edilmiş seçim kümesi içinden sorgu işlemini gerçekleştirir. Eğer yalnızca öznitelik verilerine bağlı bir sorgulama yapılıyorsa aynı seçim
sonucu mantık operatörlerinden AND kullanılarak tek sorguda elde edilebilir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Bilgi sistemleri için, kullanım amaçları ve detaylı işlevleri bir kenara bırakıldığında, tanım olarak en yalın haliyle “bir veri kümesi üzerindeki sorgu-cevap sistemleridir” diyebiliriz. Böyle bir sistemde kullanılan veri coğrafi olarak referanslı olduğunda da bu sisteme coğrafi bilgi sistemi demekteyiz. Coğrafi Bilgi Sistemlerini (CBS) oluşturan yapılar içerisinde arayüzler, sorgu fonksiyonları ve veri yönetim sistemleri, kullanıcının veriye ulaşımı konusunda önemli rol oynayan başlıca bileşenlerdir.

Öznitelik verileri ise konumsal nesnelerin nitelik, nicelik gibi karakteristik özelliklerini tanımlayan, konumsal nesne ile ilişkili ve konum bilgisi içermeyen verilerdir. Günümüz coğrafi bilgi sistemleri yazılımlarında konumsal nesnenin geometrik şekli ve konum bilgisi, öznitelik verileri ile aynı tablo içinde kaydolarak saklanmakta ve işlenebilmektedir. Bu sayede konumsal nesneler ve öznitelik verileri ilişkisi kayıt bazında oluşturulabilmektedir.

Tematik sorgulama

Veritabanında tablolar halinde bulunan öznitelik verilerinin, belirlediğimiz bir ölçütü veya ölçütleri karşılayanlarını ya da karşılamayanlarını belirleme işlemidir.Özniteliğe bağlı sorgulamalar, haritadaki veri katmanlarının yazınsal verilerinin, belirtilen koşullara göre seçiminin yapıldığı tematik sorgulamalardır. Bir karşılaştırma yapıldığında yapı olarak standart veritabanı sorgulamasından farksızdır. Ancak sonuç itibarıyla sorgulanan verilerin harita üzerinde gösterilmesi ile bir fark yaratır. Yapılan sorgulama sonucunun harita üstünde görüntülenebilmesi yani öznitelik verilerinden harita elemanlarına ulaşılabilmesi ya da tersi uygulanarak harita elemanlarından öznitelik verilerine ulaşılabilmesi, coğrafi bilgi sistemlerinin en önemli özelliklerinden birisidir.

Doğrudan sorgu, bir seçme ve seçileni gösterme işlemidir. Bu sınıfta sorgulama, veritabanında tablolar halinde bulunan verilerin SELECT (seç anlamına gelir) ifadesiyle, belirlediğimiz bir ölçütü veya ölçütleri karşılayanlarını ya da karşılamayanlarını belirleme işlemidir. SELECT komutu belirlediğimiz ölçütler doğrultusunda istediğimiz verileri veritabanından, kullanıcının isteği doğrultusunda okunabilir bir formatta ayıklayarak çıkarma işlemi için kullanılır. Veritabanında tek bir tablo üzerinde sorgulama yapılabildiği gibi, birden çok tablonun bir arada sorgulanması da mümkündür. İşleme (manipulation), kullanıcının orijinal veri üstünde değişiklik yapabildiği sorgulamalardır. Başlıca veri işleme komutları; veritabanı içerisinde bulunan verilerin üzerine ekleme yapmak için INSERT, veritabanındaki verileri silme işlemi için DELETE ve veritabanındaki bir veriyi değiştirmek için UPDATE ifadeleridir. Coğrafi bilgi sistemleri yazılımları, veritabanı olarak kurumsal veritabanları (enterprise geodatabase), dosya tabanlı konumsal veritabanı (file base geodatabase) ya da, kişisel konumsal veritabanı (personal geodatabase) kullanırlar. CBS yazılımları veri işleme fonksiyonlarına genellikle öznitelik sorgulama arayüzlerinde izin vermez. Bu fonksiyonları farklı arayüzler üzerinden kullanırlar. Bu fonksiyonların SQL formları, daha çok CBS sunucu (server) yapılarının veri yönetiminde kullanılır.

SELECT-FROM-WHERE komut bloku SELECT ifadesinin en temel ve yaygın olarak kullanılan halidir. Coğrafi bilgi sistemleri yazılımlarının çoğunda bu komut blokuyla yapılan seçimin harita üzerinde görüntülenmesini sağlayan kolaylaştırıcı arayüzler bulunmaktadır. Bu arayüzlere sorgu oluşturucu (query builder) denir. Sorgu oluşturucular;

SELECT * FROM<tablo adı> WHERE<sütun adı ve belirtilen koşul>;

hazır komut yapısını kullanırlar. Dikkat edilirse hazır komut yapısı bütün sütunları seçecek şekilde yazılmıştır. Bunun sebebi yapılan seçimin sonucunun görsel olarak sunulabilmesiyle ilgilidir. Coğrafi bilgi sistemlerini kullanan bütün kullanıcıların SQL’e tamamıyla hakim olması beklenemez. Bu arayüzler sayesinde kullanıcılar, SQL yazımına tamamıyla hakim olmasa bile ihtiyaç duyduğu sorguları kod yazmadan da gerçekleştirebilirler.

Karşılaştırma Operatörleri

= Eşittir

> Büyüktür

>= Büyük veya eşittir

< Küçüktür

<= Küçüktür veya eşittir

<> Eşit değildir.

Karşılaştırma operatörleri, bir ifadeyi başka bir ifadeyle kıyaslamak için kullanılır. Bu operatörler sadece aritmetiksel ifadeler için değil aynı zamanda metin tipi ve diğer tiplerdeki verilerin kıyaslanmasında da kullanılır. Metin tipi verilerin karşılaştırılmasında büyüktür ya da küçüktür gibi operatörler, metindeki harf dizininin alfabetik sıralamasına göre hareket ederler. Bu operatör konumsal nesne tablosunda belirtilen ölçütün bulunduğu veri satırlarını seçmek için kullanılır. Resim 7.6’da verilen örnekte bina konumsal nesne tablosundan binaların yapı türüne göre yapılan sorgu görülmektedir. Seçilmiş konumsal nesneler, tabloda ve veri görünümünde açık mavi renkle işaretlenmektedir. Binaların yapılış türünün yer aldığı YAPI_TURU veri sütununda, BETONARME olan yapılar seçilmek istenmiştir. Bu seçim için kullanılan eşitlik operatörünü de içeren komut dizisi; SELECT * FROM bina WHERE [YAPI_TURU] = ‘BETONARME’;

Karşılaştırma Operatörleri

= Eşittir

> Büyüktür

>= Büyük veya eşittir

< Küçüktür

<= Küçüktür veya eşittir

<> Eşit değildir.

Konumsal nesne tablosunda bulunan verilerden ölçüt değerden büyük olanları seçmek için kullanılır. Büyüklük sorgusu sayı veri tiplerinde olduğu gibi tarih ve metin veri tipleri için de kullanılabilir. Seçme işlemi, tarih veri tipinde belirtilen ölçüt değerinden sonra gelen tarihler, metin veri tipinde ise belirtilen ölçüt değerinden alfabetik olarak sonrasında gelen metinler için yapılacaktır. Örnekte, Türkiye iller haritasının gösterildiği il, konumsal nesne tablosundan nüfusu bir milyonun üzerinde olan illerin sorgusu NUFUS_2012 veri sütunu kullanılarak gösterilmektedir (Resim 7.7). Bunu için kullanılan SQL komut dizisi; SELECT * FROM il WHERE [NUFUS_2012] > 1000000;

IN  Belirtilen değerler içinde

[NOT] IN  [Belirtilen değerler dışında

BETWEEN Belirtilen değerler arasında

NOT] BETWEEN X AND Y  [Belirtilen değerler dışında

NULL Veri değerine sahip]

NOT] NULL Veri değeri yok

LİKE BENZERİ SEÇ

 [NOT] LIKE [Beenzemeyeni seç]

Bina konumsal nesne tablosundan yığma, karkas ve çelik yapı türünde olan binalar seçilmek istenmektedir. Bunun için kullanılacak SQL komut dizisi; SELECT * FROM bina WHERE [YAPI_TURU] IN (‘YIĞMA’, ‘KARKAS’, ‘ÇELİK’); şeklindedir. Komut dizisinde de görüldüğü üzere IN operatöründen sonra gelen liste halindeki veri, parantez içinde ifade edilmiş, veri değerleri birbirinden virgülle ayrılmış ve parantez içindeki veri, tipine bağlı olarak tırnak içine alınmıştır. Parantez içindeki veri işaretçisi (bu örnekte tek tırnak işareti) sorgulanan verinin tipine göre değişmektedir.

LIKE operatörü konumsal nesne tablosunda bulunan verilerden belirlenen ölçüt karakter dizilimine benzer olanları seçmeyi sağlar. Genellikle metin veri tipinde değerlerin içinde arama yapmak için kullanılsa da diğer veri tiplerinde de kullanılabilir. Örneğin, ilce konumsal nesne tablosunda “O” harfiyle başlayan ilçe isimlerini seçmek için; SELECT * FROM ilce WHERE [ILCE_ADI] LIKE ‘O*’;

Mantıksal operatörler iki veya daha fazla koşulun belirtilmesine yardımcı olan ifadelerdir. Karmaşık koşullar ve sorgular mantıksal operatörler yardımıyla oluşturulur. Bu işlemi, tekil koşulları ve farklı öznitelik karşılaştırmalarını birbirlerine bağlayarak sağlar. Mantıksal operatörlerin çalışma prensibi Boole cebirine dayanır. • (AND) And operatörü verilen her iki koşulu da sağlayanı sorgulayan operatördür. • (OR) OR operatörü, verilen iki koşuldan en az birini sağlayanın sorgulandığı operatördür. • (XOR) XOR operatörü, istenen koşulları sağlayanlardan, koşulların ikisini birden sağlayanların çıkarıldığı verileri sorgular. • (NOT) NOT operatörü, mantıksal bir değişkeni bir argüman olarak alıp değerini tersine çevirmek için kullanır.

Verilen iki koşuldan en az birini sağlayan durumun sorgulandığı operatördür. Yani seçilen binaların ya yapım yılı 2010’dan önce olacak ya da yapı türü çelik olacaktır. İki koşuldan en az birini sağlayan sorgulama için; SELECT * FROM bina WHERE [YAPIM_YILI]