KOLLUK HUKUKU

Olağanüstü hâl uygulaması yalnız yalnız ulusal hukuk düzenleri veya anayasalar tarafından değil, uluslararası
düzen bakımından da kabul gören bir uygulamadır. Nitekim, Türkiye’nin de tarafı olduğu 3 Eylül
1952 yılında Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) olağanüstü hâl
usulünün uygulanması durumunda insan hakları bakımından ortaya çıkacak “olağanüstü” kısıtlamalara yer
vermektedir.

Buradan hareketle AİHS’nin 15. madde başlığında “Olağanüstü hâllerde askıya alma” ifadesi kullanılmış,
maddede olağanüstü hâl ilan edilmesi durumunda insan hakları uygulamalarında Sözleşme hükümlerine
aykırı önlemler alabilme hâlleri ve koşulları düzenlenmiştir.

AİHS’nin
4. maddesinde yer alan kölelik ve zorla
çalıştırma yasağı çerçevesinde olağanüstü
hallere ilişkin herhangi bir genişleme
kabul edilmemektedir.

1982 anayasasının 119. maddesinde OHAL ilanı sebepleri tahdidi olarak sayılarak, sebeplere dair hukuki
çerçeve açıkça çizilmiştir. Buna göre, Cumhurbaşkanı;
• Savaş,
• Savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi,
• Seferberlik,
• Ayaklanma,
• Vatan veya cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma,
• Ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması,
• Anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin
ortaya çıkması,
• Şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması,
• Tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması
hâllerinde olağanüstü hâl ilan edebilir (Ay, m. 119/1).

Olağanüstü yönetim usulü sebebi olan savaş
hâlinde yetki Anayasa 87. ve 92. maddeler gereği
TBMM’ne aittir.

2941 sayılı Kanun’un 3’üncü maddesi gereği
seferberlik ilan kararı genel ya da kısmi olabilir.
Seferberlik ilanı yetkilisi, Cumhurbaşkanı olarak
belirlenmiştir.

Olağan dönemlerde temel hak ve özgürlüklere
ve olağanüstü hâl ilanının konusu dışında kalan
temel hak ve özgürlüklere ise 13. madde çerçevesinde
müdahale edilebilir.

Ayrıca müdahale yasağı bulunan ve çekirdek
alan olarak kabul edilen haklara sayılacak olursa;
savaş hukukuna uygun fiiller sonucu gerçekleşen
ölümler haricinde, kişilerin
• Yaşam hakkı,
• Maddi ve manevi bütünlüğü,
• Din, vicdan ve düşünce hürriyeti,
• Suç ve cezaların geçmişe yürüme yasağı ve
• Masumiyet karinesine dokunulamaz.
Bu düzenleme ışığında olağanüstü hâllerde bile
sayılan temel hak ve özgürlükler ile güvencelere dokunulamaz
(Günday, 2011, s. 319).

Kanun koyucu, 2935 sayılı Olağanüstü Hâl
Kanunu’nun “Alınacak tedbirler” başlıklı 9. maddesinde
tabii afet ve tehlikeli salgın hastalıklarda alınacak
tedbirleri düzenlemiştir.

2935 sayılı Olağanüstü Hâl Kanunun “Tedbirler”
başlıklı 11. maddesinde “Şiddet Hareketlerinde
Alınacak Tedbirler” düzenlemiştir.