KOLLUK HUKUKU

Cumhurbaşkanı’nın yetki ve görevleri temel olarak Anayasa’nın 104. maddesinde düzenlenmektedir. Cumhurbaşkanı’nın milli güvenlik de dahil olmak üzere yürütme yetkisi kapsamında görev ve yetkileri vardır (ÇAĞLAYAN, 2019, s. 278). Olağanüstü hâl ilan yetkisi, sadece ve sadece Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanı, bu yetkisini kendisi kullanır.

Cumhurbaşkanı, yaygın şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması hâllerinde, Milli Güvenlik Kurulunun görüşünü de aldıktan sonra olağanüstü hâl ilan edebilir.

Cumhurbaşkanının talebiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi her defasında dört ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilir.

Ayrıca Meclis gerekli gördüğü takdirde olağanüstü hâlin süresini kısaltabilir, uzatabilir veya olağanüstü hâli kaldırabilir (Ay, m. 119/3; TBMM İç Tüzüğü, m. 126/2). Bu bakımdan ilan olağanüstü hal kararını ancak TBMM kaldırabilir.

2941 sayılı Seferberlik ve Savaş Hali Kanun’un 3’üncü maddesi gereği seferberlik ilan kararı genel ya da kısmi olabilir. Seferberlik ilanı yetkilisi, Cumhurbaşkanı olarak belirlenmiştir.

Olağanüstü yönetim usulü sebebi olan savaş hâlinde yetki Anayasa 87. ve 92. maddeler gereği TBMM’ne aittir.

TBMM, olağanüstü hâl ilanını kısaltma ve uzatma yetkisine sahiptir. Ancak TBMM tarafından olağanüstü hâl ilanı kararının kısaltılması için herhangi bir şart öngörülmemişken, TBMM’nin uzatma kararı alabilmesi için Cumhurbaşkanının uzatma talebi söz konusu olmalıdır (Günday, 2011, s. 317).

Cumhurbaşkanı’nın yetki ve görevleri temel olarak Anayasa’nın 104. maddesinde düzenlenmektedir. Cumhurbaşkanı’nın milli güvenlik de dahil olmak üzere yürütme yetkisi kapsamında görev ve yetkileri vardır.

Olağanüstü hâl Cumhurbaşkanlığı kararnameleri kanun hükmündedir. Resmî Gazete’de yayımlandıkları aynı gün Meclis onayına sunulan kararnameler, savaş ve mücbir sebeplerle Meclisini toplanamaması hâli hariç olmak üzere üç ay içinde Meclis tarafından görüşülüp, karara bağlanmadığı takdirde kendiliğinden yürürlükten kalkar (Anayasa, m.119).

Anayasa’da en azından OHAL ilanı sebeplerine işaret edilmesi gerekir. OHAL ilanının amacı ise kamu yararıdır. OHAL ilan yetkisine sahip olan organ ise yürütme organıdır. Ayrıca OHAL ilanı, zamansal ve mekânsal sınırlara da tabidir. Bu itibarla OHAL ilanı, duruma bağlı olarak ülkenin bir kısmında veya tamamında ilan edilebilir. Fakat OHAL’de bile bazı haklara dokunulamaz. OHAL yönetim usulü, bir hukuki rejim olup yargısal denetime tabidir. Doğru cevap B'dir.

Olağanüstü hâl yönetimi, her ne kadar istisnai bir yönetim şekli olsa da yasadışılığa imkân vermez. Bu duruma mahal vermemek için OHAL rejimi, anayasada düzenlenmekle öncelikle hukuki bir statüye bağlanmakta ve ardında hukuk kuralları ile çerçevelenmektedir (Atay, 2012,s. 656). Başka bir deyişle olağanüstü hâl, ancak anayasanın öngördüğü sınırlar içerisinde icra edilebilir. Bu bağlamda OHAL’de idare ancak hukuk kurallarına bağlı kalarak hareket edebilir. Fakat OHAL’de normal zamana oranla idareye hızlı hareket imkânı ve bazı temel hak ve hürriyetleri kısmen veya tamamen kısma ya da durdurma yetkisi verilmektedir. Bu itibarla OHAL’de idarenin takdir yetkisi genişlemekte, sokağa çıkma yasağı, gösteri, toplantı ve yürüyüş yasakları söz konusu olabilmektedir. Ayrıca olağanüstü hâllerde, yürütme fonksiyonun sınırları yasama fonksiyonuna doğru genişlemektedir ki yürütme organı kanun hükmünde düzenlemeler (örneğin olağanüstü Cumhurbaşkanlığı kararnameleri) yapabilmektedir (Gözler ve Kaplan, 2017, s. 603). Doğru cevap A'dır.

AİHS’nin 15. madde başlığında “Olağanüstü hâllerde askıya alma” ifadesi kullanılmış, maddede olağanüstü hâl ilan edilmesi durumunda insan hakları uygulamalarında Sözleşme hükümlerine aykırı önlemler alabilme hâlleri ve koşulları düzenlenmiştir. Başvurulacak olağanüstü hâl rejiminin, uluslararası hukuktan doğan yükümlülüklere aykırı olmayacağı belirtilmiştir. Savaş hâli doğrudan bir olağanüstü hâl sebebi olarak kabul edilmiş, ulusun varlığını tehdit eden genel bir tehlikenin varlığı hâlinde ise üye devletlere belirli bir serbestlik tanınmıştır. Doğru cevap C'dir.

1982 anayasasının 119. maddesinde OHAL ilanı sebepleri tahdidi olarak sayılarak, sebeplere dair hukuki çerçeve açıkça çizilmiştir. Buna göre, Cumhurbaşkanı;
• Savaş,
• Savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi,
• Seferberlik,
• Ayaklanma,
• Vatan veya cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma,
• Ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması,
• Anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması,
• Şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması,
• Tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması
hâllerinde olağanüstü hâl ilan edebilir (Ay, m. 119/1). Doğru cevap B'dir.

Ayrıca müdahale yasağı bulunan ve çekirdek alan olarak kabul edilen haklara sayılacak olursa; savaş hukukuna uygun fiiller sonucu gerçekleşen ölümler haricinde, kişilerin
• Yaşam hakkı,
• Maddi ve manevi bütünlüğü,
• Din, vicdan ve düşünce hürriyeti,
• Suç ve cezaların geçmişe yürüme yasağı ve
• Masumiyet karinesine dokunulamaz.
Bu düzenleme ışığında olağanüstü hâllerde bile sayılan temel hak ve özgürlükler ile güvencelere dokunulamaz (Günday, 2011, s. 319). Doğru cevap D'dir.

Cumhurbaşkanının talebiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi her defasında dört ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilir. Savaş hâllerinde bu dört aylık süre aranmaz (TBMM İç Tüzüğü, m. 126/4). Diğer ifadeler doğrudur. Doğru cevap B'dir.

Olağanüstü hâl ilanı kararı, verildiği gün Resmî Gazete’de yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. TBMM’nin bu konudaki onay ya da ret kararı bir parlamento kararı olup yargı denetimi dışındadır. Doğru cevap C'dir.

Tabii afet ve tehlikeli salgın hastalıklar sebepleriyle olağanüstü hâl ilan edilen bölgelerde bulunan 18 - 60 yaşları arasındaki bütün vatandaşlar, olağanüstü hâl sebebiyle kendilerine verilecek işleri yapmakla yükümlüdürler. Doğru cevap D'dir.

Şiddet nedeniyle ilan edilen olağanüstü hâllerde sokağa çıkma yasaklanabilir, kimlik kontrolü yapılabilir, kişilerin üzerleri aranabilir, basın yayın organları kısmen veya tamamen kapatılabilir. Doğru cevap C'dir.

İdare hukuku literatüründe; idarenin olağanüstü dönemlerde ihtiyaç duyduğu taşınır malları kamu gücü kullanarak elde etmesine istimval adı verilmektedir. Doğru cevap D'dir.