KLASİK SOSYOLOJİ TARİHİ

Lukacs’ın 1923’te yayınladığı Tarih ve Sınıf Bilinci adlı eseri Hegelci Marksizmin başyapıtı sayılmaktadır.

Lukacs, şeyleşme kavramını insani ilişkilerin, insanın denetiminden çıkması durumunu tanımlamak için kullanmıştır.

Marx’ın ölümünden sonra Marksizm çeşitli kollara ayrılmıştır. Bu bölünmede en belli başlı kollar Geleneksel Marksizm ve Batı Marksizmidir. Geleneksel Marksizmin temsilcileri Marx, Engels, Lenin, Plekhanov, Kautsky, Bernstein, Luxemburg, Troçki ve Buharin olurken, Batı Marksizminin en çok öne çıkan figürleri Lukács, Gramsci, Korsch ve Frankfurt Okulu’nun önde gelen isimleri Benjamin, Horkheimer, Marcuse ve Adorno olmuştur.

Klasik Marksizme göre, Marksizmin çekirdeğini ve tarihin dinamiğini açıklayan şey sınıf mücadelesidir ve devrim sürecinin son hedefi,  bu sınıfların ortadan kaldırılmasıdır. 20. yüzyılda Batı Marksizminin gelişimiyle birlikte bu temel ilkelerden uzaklaşılmış ve Marksizmin yöneldiği konu ve temel varsayımlar farklılaşmaya başlamıştır. Marksizmin perspektifleri, sınıf savaşımı veya devrim gibi radikal girişimler yerine gitgide daha çok iktidar mücadelesine ve sivil toplumun kültürel ve siyasal olarak geliştirilmesine odaklanmıştır. Başlangıçta Geleneksel Marksizm, siyasal iktidarın elde edilmesini, sınıfların ortadan kaldırılması mücadelesinin bir yönü yada bir aracı olarak kavrarken, Batı Marksizmiyle birlikte sınıf mücadelesi, gitgide siyasal iktidara ulaşmanın bir aracı gibi görülmüştür.

Rus Devrimi'nin katı ve baskıcı Sovyet Marksizmine dönüşmesi, Çin'deki Kültür Devrimi'nin beklendiği gibi çıkmaması ilerleyen dönemlerde 1968 hareketinin başarısızlığı gibi olaylar 1920'lerden başlayarak Marksizm içinde köklü değişimlerin yaşanmasına neden olmuştur. Bu dönüşüm sadece konuları değil temel varsayımları da kapsamaktadır. Batı Marksizmi olarak adlandırılan bu akım, Marksizmin katı ekonomi politik ve devlet üzerindeki vurgusunu kültür, felsefe ve sanat üzerine kaydırmıştır.

Batı Marksizmi, Marksizmi bir hümanizm ve bir kültür teorisi olarak tanımlayarak, insanlığın kurtuluşunun salt ekonomik yasaların analiziyle değil, toplumun içsel-kültürel gelişmesi bağlamında gerçekleşeceğini savunmuştur. Buna göre Marksizm, genel bir bilim değil, bir toplum teorisidir. Marksizmi, pozitivizm ve kaba materyalizmden kurtarmaya çalışırken Batı Marksistleri, Marx’ın yalnızca gelişmiş bir ekonomi politik teorisi sunmadığını ileri sürdüler. Marksizmin bir kültür ve bilinç teorisini de kapsadığı görüşü Batı Marksistlerinin savları arasında yer almaktadır.

Geleneksel Marksizmin bir savı olan Ekonomik Determinizme göre toplumsal yapı, ekonomiden oluşan altyapı ve ekonomi dışında kalan şeylerden oluşan(din, hukuk, siyaset, medya, tüm toplumsal ilişkiler vb.) üstyapı olarak ikiye ayrılmıştır. Bu anlayışa göre altyapı yani ekonomi tüm toplumsal ilişkileri yani üstyapının özelliklerini belirlemektedir. Böylece toplumsal yaşamın bütünselliği ekonomik altyapının belirleyiciliğine teslim edilmiş olmaktadır. Bu da toplumsal olayları tıpkı doğa olayları gibi belirlenmiş ekonomik yasalara tabi kılmaktadır ve öznelerin bu süreçte hiçbir belirleyicilikleri olamaz.

Tarih ve Sınıf Bilinci adlı kitabında şeyleşme kavramını, bu sürecin kapitalist toplumlarda ortaya çıktığını söyleyerek yabancılaşmayla bağlantılı bir biçimde kullanan Lukács’a göre Şeyleşme; insani olan her şeyin, insani değerini yitirerek, maddeleşmesidir. Lukacs kapitalizmi açıklamak üzere, şeyleşme, yabancılaşma, metalaşma, fetişizm, nesnelleşme, rasyonalleşme, nicelikselleşme, hesaplanabilirlik ilkesi gibi pek çok kavramsal çerçeveye başvurmuştur. Lukacs için Şeyleşme, burjuva toplumunu baştan sona kuşatan evrensel bir ilke, “genel ve yapısal bir temel sorundur”.

Antonia Gramsci'ye göre devrim, dışsal ekonomik güçlerin otomatik bir sonucu değil, bir sınıfın kültürel olarak diğer sınıfların hepsinin üzerinde tahakküm kurmasının bir sonucu olarak ortaya çıkacaktır. Gramsci’nin kültür ve ideolojiye, kitle devrimine vurgusu, en iyi şekilde, ilk kez Grekler döneminde kullanılan ve bir devlet ya da yöneticinin bir başkasını hâkimiyeti altına almasını anlatan hegemonya kavramı temelinde ifade edilebilir: Gramsci bu kavramı, daha sonra, bir sosyal sınıfın bir başka sosyal sınıf üzerindeki hakimiyetini, onun kendi dünya görüşünü, ideolojisini kısmen zorla ancak büyük ölçüde ikna yoluyla veya en azından kabullendirerek empoze etme yeteneğini anlatacak biçimde genişletir.

Gramsci’nin iktidar analizinin çatı kavramını oluşturan hegemonya, fiziki güç ya da zorlamayla; entellektüel, moral ve kültürel ikna ya da rızayı birleştiren sosyal ve politik bir kontrol tarzını ifade etmektedir. Hegemonya baskı ve zorlamaya değil, kitleleri iknaya dayalı bir süreçtir.  Gramsci, iktidarı kurmanın temel öğesi olarak gördüğü kültürel hegemonya kavramını devrim kavramından daha etkili ve sonuç alıcı olarak görmektedir.

Gramsci’ye göre geleneksel aydınlar, bir önceki tarih döneminden arta kalmışlardır. Geleneksel aydın ile organik aydın arasındaki fark; gerçeklikten kopmuş aydın ile belirli bir sınıfa özgü çıkarların aktif hizmetinde olan aydın şeklinde tarif edilebilir.

Gramsci hegemonya ve tahakküm arasında ayrım yapmaktadır. Hegemonya, toplumsal sınıflar arasındaki denge ve rızayla ilişkili bir kavramken, tahakküm, baskı ve devletle ilişkilidir. Hegemonya, bireye ve devlete aracılık eden özel kurumlar ile sivil toplumun içinde yer alabilir. Ancak, tahakkümün kaynağında devlet aygıtı vardır ve tahakküm kamusal kurumlar aracılığıyla uygulanan baskıdır.

Geleneksel Marksizmin temsilcileri Marx, Engels, Lenin, Plekhanov, Kautsky, Bernstein, Luxemburg, Troçki ve Buharin olurken, Batı Marksizminin en çok öne çıkan figürleri Lukács, Gramsci, Korsch ve Frankfurt Okulu’nun önde gelen isimleri Benjamin, Horkheimer, Marcuse ve Adorno olmuştur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Ekonomizm (Ekonomik Determinizm); toplumsal yapıyı altyapı-üst yapı olarak ikiye ayırmıştır. Altyapı ekonomi iken üstyapı ekonomi dışında kalan her şeydir (din, hukuk, siyaset, medya, tüm toplumsal ilişkiler). Bu anlayışa göre altyapı yani ekonomi tüm toplumsal ilişkileri yani üstyapının özelliklerini belirlemektedir. Böylece toplumsal yaşamın bütünselliği ekonomik altyapının belirleyiciliğine teslim edilmiş olmaktadır. Bu da toplumsal olayları tıpkı doğa olayları gibi belirlenmiş ekonomik yasalara tabi kılmaktadır. Öznelerin bu süreçte hiçbir belirleyicilikleri olamaz. Doğru cevap D şıkkıdır.

A, B, D ve E şıkları Batı Marksizmi’ni Ortodoks Marksizm’den ayıran özelliklerdendir. Batı Marksizmi aynı zamanda siyaset ve ekonomiden çok kültürel alana yönelmiştir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Lukacs’ın 1923’te yayınladığı Tarih ve Sınıf Bilinci adlı eseri Hegelci Marksizmin başyapıtı sayılmaktadır. Lukacs, burada Marksist tarih felsefesi alanındaki özgün görüşlerini geliştirmiştir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Lukacs’a göre, proletarya tarihin hem öznesi hem de nesnesidir. Olguların kendi başına bir anlamı yoktur; yalnızca bir bütünle birleştiği zaman anlamları vardır; diyalektik yöntem, bütünün parçalardan önce geldiğini, parçaların da bütünle ilişkileri çerçevesinde yorumlanması gerektiğini öne sürmektedir. Lukacs’a göre, bütünün parçalara önceliği vardır ve olguların anlamı ise bütüne bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Siyasette, örgütlenme konularındaki fikirleriyle kitle tabanlı siyasal katılımın ilk savunucularından biri olarak anılmaktadır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Lukacs, şeyleşme kavramını insani ilişkilerin, insanın denetiminden çıkması durumunu tanımlamak için kullanmıştır. şeyleşme kavramını, bu sürecin kapitalist toplumlarda ortaya çıktığını söyleyerek yabancılaşmayla bağlantılı bir biçimde kullanan Lukács, bununla insani olan her şeyin, insani değerini yitirerek, maddeleşmesini anlatmak istemiştir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Gramsci, iktidarı kurmanın temel öğesi olarak gördüğü kültürel hegemonya kavramını devrim kavramından daha etkili ve sonuç alıcı olarak görmektedir. Sosyalizmin kaçınılmazlığının kaderci bir yaklaşımla benimsenmesinin proletaryayı pasifliğe ve savunmacı politik eyleme mahkum ettiğini belirterek, sürekli olarak işçi sınıfının eyleme geçmesini vurgulamıştır. Ortodoks Marksizmi ve onun pozitivizmini, ekonomik determinizmini ve tarihsel materyalizme katı bağlılığını şiddetle eleştirmiştir. Otomatik ve kaçınılmaz bir tarihsel gelişme düşüncesini reddeder. Doğru cevap C şıkkıdır.

Organik aydın kategorisi yalnızca ideolog ve felsefecileri değil, bunların yanı sıra siyasal eylemcileri, sanayi teknisyenlerini, siyasal iktisatçıları, hukuk uzmanlarını ve daha başkalarını da kapsar. Bu aydın, eski idealist tarz aydın gibi, derin felsefi düşüncelere dalan bir kimse değildir. Geleneksel aydın ise, organik aydının karşıtı olarak, toplumsal yaşamdan kopuk, büyük ölçüde bağımsız olduğuna inanan aydınlardan oluşmaktadır. Bu tür aydınlar (rahipler, idealist felsefeciler, Oxfordlu akademisyenler vd.) Gramsci’ye göre, bir önceki tarih döneminden arta kalmışlardır. Doğru cevap A şıkkıdır.