KLASİK SOSYOLOJİ TARİHİ

Durkhiem’e göre sosyolojinin çalışma konusu toplumsal olgulardır. Toplumsal olgular bireyinbilinçleri dışında var olan, kendine özgü bağımsız bir gerçekliğe sahip ve kendilerini bireye zorla kabul ettiren olgulardır. Örneğin ahlâki kurallar bize dışsal ve bizi kısıtlayan bir toplumsal olgudur ancak birey onu içselleştirdiği ölçüde davranışına yön verir.

Klasik dönemde sosyolojinin toplumsal yaşamı analiz etmeye yönelik bağımsız bir disiplin olarak gelişimine katkıda bulunan; Emile Durkheim'ın toplum bilimin yöntemi, toplumsal işbölümü, sanayileşme, intihar, din ve ahlâk konuları üzerine yaptığı çalışmalar sosyolojinin gelişiminde çok önemli bir yere sahiptir.

Durkheim toplumsal olguları maddi ve maddi nitelikte-olmayan toplumsal olgular olarak iki şekilde sınıflandırır; A. Maddi-toplumsal olgular 1. Toplum 2. Toplumun yapısal bileşenleri (kilise, devlet gibi) 3. Toplumun morfolojik (nüfus dağılımı, yerleşim düzeni) bileşenleridir. B. Maddi-olmayan toplumsal olgular ise, 1. Ahlâk, 2. Kolektif bilinç, 3. Kolektif temsiller ve kolektif eğilimlerdir.

Durkheim’ın birey anlayışı ve bireyin toplum içindeki yeri, genel olarak bireyin topluma uyum sağlaması ve toplumla bütünleşmesi üzerine kuruludur. Ona göre iyi bir vatandaş olmanın en önemli yolu toplumsal kolektiviteye katkıda bulunmaktır. Durkheim’e göre, insanın doğal doyumsuzluğunun sonucu oluşan arzular, sadece toplumsal denetim tarafından kontrol altına alınabilir. Ona göre, insan ancak toplumun içinde ve toplum yoluyla tam anlamıyla insan olur. Toplum, birey karşısında üstün bir durumdadır ve birey ise toplumsal bütünlüğün sağlanması için toplumun emirlerine uyması gereken bir varlık olarak görülür.

Durkheim'a göre, toplumdaki işbölümü geliştikçe birey daha fazla bağımsızlaşmakta ve özerklik kazanmaktadır. Ancak bireyin özerkliği ve bağımsızlığı artıkça toplumla olan bağları da güçlenmektedir. Bireyin toplumla olan bağları, işbölümü olgusu temelinde açıklanmaktadır. İşbölümü bir toplum içinde düzenlemeyi ve istikrarı sağlayan bir işleve sahiptir. Ona göre, işbölümünün gerçek işlevi “iki ya da daha fazla insan arasındaki bir dayanışma duygusu yaratmaktır”. Onun için, toplumdaki işbölümü görevler veya sorumluluklarda belli ölçüde uzmanlaşmayı gerektirdiği için maddî nitelikte bir toplumsal olgudur.

Durkheim’a göre mekanik dayanışma benzeşmeye dayalı, işbölümünün oldukça sınırlı olduğu ve farklılaşmanın olmadığı daha çok sanayi öncesi toplumlarda görülmektedir. Mekanik dayanışmaya bağlı toplumlarda bireysel eylem, kendiliğinden kolektif kimliğe bürünmektedir. Bu toplumlarda genellikle kolektif (ortak) bilinç egemendir. Bu kolektif bilincin içeriği önemli ölçüde dinsel karakterdedir ve dinsel fikirler bütün toplumu kuşatmıştır. Durkheim’e göre, mekanik dayanışmaya dayalı toplumlarda cezalandırıcı hukuk olarak tanımladığı yaptırımlar uygulanmaktadır. . Toplum üyeleri ahlâk sistemine kuvvetle bağlı oldukları için, bu ahlâk sistemine karşı işlenen suç da ağır cezayla cezalandırılmaktadır.

Durkheim, intiharı özellikle toplumsal birlik problemi ile ilişkili bir toplumsal olgu olarak görür. Bu nedenle de onu toplumu bir arada tutan toplumsal bağlar ile ilişkili olarak ele alır. Bu bakımdan Durkheim’ın intihar olgusunu ele alışını birey ve toplum arasında uygun denge arayışı ve bu dengeyi bozabilecek tehditlerin belirlenmesi olarak düşünebiliriz.Ona göre, intihar toplumsal bağlara, bu bağların varlığı veya yokluğuna, güçlü ve zayıf olmasına göre değişmektedir. İlk dört seçenek birey ve toplum ilişkisi kapsamında ortaya konan ve intiharla ilişkilendirilebilecek olgularken, son seçnek olan dinamik yoğunluğun intihar üzerinde bir etkisi yoktur.

Kutsal olan ve olmayan ayrımı, tüm dinlerde ortak iken, yüce bir tanrıya inanmak tüm dinlerin ortak olan bir özelliği değildir. Örneğin, Budizmin birçok öğretisi kişisel ve yüce bir tanrıya inanmayı gerektirmez. Bu nedenle Durkheim’e göre sanıldığının aksine din yüce bir tanrıya inanmak değil, kutsal sayılan şeylere inanmaktır.

Toplumdaki düzenleyici güçlerin bozulması ve toplumun ahlaki yapısının birey üzerindeki gücünü kaybetmesi durumunda Durkheim’ın anomik dediği intihar tipi ortaya çıkabilmektedir. Anomik intihar oranları hem ekonomik durgunluk dönemlerinde hem de hızlı ekonomik büyüme ve refah dönemlerinde artmaktadır. Her iki durum da bir değişim sürecini anlatmaktadır. Bu süreçte, köksüzlük ve normsuzluk anomik eğilimlerin oluşmasına neden olarak intiharların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Durkheim’ın sosyolojik yaklaşım ve yöntemi, önemli ölçüde pozitivist bir bilim anlayışını temsil etmektedir.  Durkheim toplumsal olguları maddi ve maddi nitelikte-olmayan toplumsal olgular olarak iki şekilde sınıf­landırır (Lukes, 1972, aktaran, Ritzer, 1992, s. 3):

Cevap D şıkkıdır.

Durkheim sosyolojinin ilk dönem kurucularından Comte ve Spencer’e benzer olarak biyolojik benzeşmeye dayalı uyumcu bir toplum modeli ve buna uygun pozitivist bir yaklaşım ve yöntem benimsemiştir. Oysa; Marx’ın sosyolojik yaklaşım ve yöntemi materyalist bir tarih anlayışı çerçevesinde şekillenmiştir. Cevap D şıkkıdır.

Toplumsal bağları (aile, dinsel grup ve benzeri) gevşek olan ve kendini yalnız hisseden bireylerin intiharı ben­cil intihara örnek olarak verilebilir.

Özgeci intihara ise, Durkheim’in kendisi, Hindistan’da eşi ölen kadınların, eşlerinin cenazesinde kendilerini yakmalarını örnek olarak göste­rir­.

Ekono­mik­ bir kriz sonu­cun­da­ if­las eden bir bireyin intiharı ise anomik intihara örnek olarak gösterilebilir.

Bireyin üzerinde baskı yapan kuralların katılığından kaynaklanan kaderci intihara örnek olarak ise, Durkheim, köle intiharlarını örnek olarak gösterir.

Organik dayanışmacı toplumlarda yani modern toplumlarda kadınların anne ve ev kadını olarak yaptıkları işler toplumun diğer kurumları tarafından üstlenilebilmektedir. Okul öncesi anaokulları, çocukların bakım ve eğitim işlerini yerine getirmektedir. Bu toplumlarda ev hizmetleri ve emek tasarrufu sağlayan çamaşır, bulaşık makinesi, mikro-dalga fırınlar, yemek servisleri gibi araçlar gelişmiştir (Ritzer, 1992).

Durkheim, sosyolojiyi bağımsız bir disiplin olarak kurma ve ona bilimsel bir statü kazandırma konusundaki önemli katkılarından dolayı sosyoloji tarihi içinde önemli bir yere sahiptir.

Durkheim’e göre işbölümü, “farklı ama bir bütün içindeki faaliyetleri yerine ge­ tiren kişi ya da grupları koordine etmeyi sağlayan, istikrarlı bir düzenlemeyi anlatır.” Tanımdan da anlaşılacağı gibi işbölümü bir toplum içinde düzenlemeyi ve istikrarı sağlayan bir işleve sahiptir.

Durkheim, din hakkındaki fikirlerini Avustralyalı Arunta kabilesindeki totemizm üzerine yaptığı incelemelere dayandırmaktadır. Totemizm özellikle hayvanların ve bitkilerin kutsal sayıldığı ve klanın amblemleri olarak alındığı bir din sistemidir. Yani totemizm çevredeki özel şeylere - hayvanlara, bitkilere, özel yer­lere ve nesnelere  tapmayı ve bu şeylerin dinsel ayinlerde kullanılan temsillerini yapmayı gerektirir.

Durkheim sosyolojisinin temel kavramları arasında yer almayan Ahlaki bilinçtir. Diğerlerinin hepsi temel kavramlar arasında yer almaktadır. Cevap D şıkkıdır.

Durkheim göre: 

Maddi toplumsal olgular: 

1.Toplum 2.Toplumun yapısal bileşenleri (kilise, devlet) 3. Toplumun morfolojik (nüfus dağılımı, yerleşim düzeni) bileşenleridir.

Ahlak Maddi olmayan toplumsal olgudur.