KLASİK SOSYOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 7

Gramsci, Mussolini döneminde cezaevinde yazdığı “Hapishane Defterleri” adlı eserinde İtalya’da yaşanan sorunları yeni bir anlayışla ele alırken, geleneksel hegemonya anlayışını değiştirecek devlet ve toplum ilişkileri üzerine notlar almıştır.

Gramsciyi, 20. yüzyıl Marksist kuramında kritik figür haline getiren, “hegemonya” kavramsallaştımasıdır. Gramsci için hegemonya, egemenliğin, zora başvurmadan, siyasal meşruluk yoluyla uygulanmasını ifade eder.

Gramsci’nin iktidar analizinin çatı kavramını oluşturan hegemonya, fiziki güç ya da zorlamayla; entellektüel, moral ve kültürel ikna ya da rızayı birleştiren sosyal ve politik bir kontrol tarzını ifade etmektedir.

Batı Marksizminin kuramsal olarak öne çıkan ortak özelliklerini sıralayacak olursak; • Marksizmin teorik, felsefi ve kültürel boyutlarına daha fazla odaklanma sözkonusudur. • Teorinin üretim merkezi mücadele ve eylem alanlarından, üniversitelere kaymıştır. • Felsefe ve yöntem tartışmaları ön plana çıkmıştır. • Siyaset ve ekonomiden çok kültürel alana yönelme söz konusu olmuştur. • Sovyet Marksizminin diğer devletlere müdahaleci ve zor kullanan Stalinci anlayışı eleştirmiştir. • Marksizm içindeki ekonomizm ve yapısalcı anlayışı eleştirmiş yerine özne, tarih ve eleştiriyi merkeze alan bir anlayış getirilmiştir. • Kültür, sınıf bilinci, ideoloji ve hegemonya kategorilerine özel dikkat gösterilerek Marx ve Marksizm yeniden yorumlanmıştır. • Marksizm bir hümanizm ve bir kültür teorisi olarak tanımlanarak, insanlığın kurtuluşunun salt ekonomik yasaların analiziyle değil, toplumun içsel-kültürel gelişmesi bağlamında gerçekleşeceği savunulmuştur. • Marksizmin Avrupa’daki yenilgilerinden ders çıkarmak için, burjuvazinin ve kapitalizmin gelişmesi ve ayakta kalmasını sağlayan kültürel ve siyasal araçlarının analizi yapılmıştır.

Lukacs’a göre, Marksizm burjuva düşüncesinden farklıdır. Burjuvazi ile proletarya aynı toplumsal gerçekliği paylaşmalarına rağmen, kapitalizmi farklı şekillerde kavramaktadırlar. Burjuva düşüncesi verili ve ampirik formları kabul eden ve değişimi de bütünsel yapılarla ilişkileri dışında ve tarihsel olmayan bir yapıdadır. Ancak, işçi sınıfı düşüncesi ise tarihsel durumun bilgisine sahiptir ve nesneleri bütünsel süreçlerden yalıtmadan ele aldığı için işçi sınıfı düşüncesi burjuva düşüncesine göre daha üst bir bilimsel düzlemde yer almaktadır.

Gramsci, Mussolini döneminde cezaevinde yazdığı “Hapishane Defterleri” adlı eserinde İtalya’da yaşanan sorunları yeni bir anlayışla ele alırken, geleneksel hegemonya anlayışını değiştirecek devlet ve toplum ilişkileri üzerine notlar almıştır.

Berstein geleneksel marksizmin temsilcisidir.

Adorno, Batı Marksizminin temsilcilerindendir.

Lukacs kapitalizmi açıklamak üzere, pek çok kavramsal çerçeveye başvurmuştur: şeyleşme, yabancılaşma, metalaşma, fetişizm, nesnelleşme, rasyonalleşme, nicelikselleşme, hesaplanabilirlik ilkesi vb.

Gramsci, Ortodoks Marksizmin ekonomiye verdiği önceliği sınırlandırması, determinist Marksizmin altyapı üstyapı ilişkilerine yeni bir yorum getirmesi, sivil toplumun önemini vurgulaması, sınıf mücadelelerinde hegemonya, rıza, ideoloji ve kültürü öncelikli alanlar olarak belirlemesi ve aydınların sınıf bilincini oluşturma konusundaki rollerini detaylı bir şekilde açıklaması nedeniyle döneminin en özgün Marksist düşünürü olarak karşımıza çıkmaktadır.

Lukacs, psikolojik bilinci işçilerin yanlış olan, bütünü kavrayamayan, ampirik ve gündelik bilincini ifade etmek için kullanmaktadır.

Batı Marksistleri, Marksizmi özü itibariyle doğru bir öğreti olarak görmekle birlikte, Marksizm içindeki pozitivist, ekonomik indirgemeci ve özcü unsurlardan kurtulmak istemiş ve Komünist Partisinin resmi öğretisi haline gelen Ortodoks Marksizmi reddederek Hegelci Marksizme yönelmişlerdir.

Organik aydının rolü pratik anlayışla belirli bir şekil ve tutarlılık kazandırmakta ve böylece kuram ve pratiği birleştirmektir.

Batı Marksizminin önde gelen teorisyenleri Lukács, Korsch ve Gramsci’dir. Bu düşünürler, ‘kültür, sınıf bilinci, ideoloji ve hegemonya kategorilerine özel dikkat göstererek Marx’ı ve Marksizmi yeniden yorumladılar. Marksizm bir hümanizm ve bir kültür teorisi olarak tanımlandı ve insanlığın kurtuluşu toplumun içsel-kültürel gelişmesi bağlamında ele alındı.

Gramsci hiçbir yönetici sınıfın ekonomik kontrolle, hatta salt siyasal güce dayanarak hegemonya kuramayacağını öne sürer.

Batı Marksizmi Marksist düşünce tarihinde önemli bir kavşağa işaret etmektedir. 1920’li ve 30’lu yıllar Avrupa’da devrimlerin bastırılması ve Sovyetler Birliğinde bürokratik bir statükonun kurularak Marksizmin doktriner bir biçime dönüşerek geri çekilmesine tanık olmuştur.

Şeyleşme kuramını geliştiren Gramsci değil Lukacs'dır.

Gramsci Batı Avrupa Marksizminin savunucularındandır, geleneksel Marksistler arasında sayılamaz.

Organik aydınlar altyapı ile üstyapı arasında bağların kenetlenmesine yardım ederek tarihsel blokun inşasında anahtar rol oynarlar.

Troçki geleneksel Marksizmin temsilcilerindendir.