KLASİK MANTIK

Safsatalar (yanıltmacalar) ilk bakışta ikna edici görünen ama yakından bakıldığında kendilerini ele veren sahte çıkarımlardır. Safsata, genel olarak tanımlayacak olursak, akıl yürütmedeki yanlışlardır.

Adam Karalama (Ad Hominem)
Saldırı safsatası grubuna girer. Adam karalamada iddiaya değil de iddiayı ortaya
atan kişiye saldırı yapılıp kötüleyerek iddianın yanlışlığı ileri sürülerek yapılır. İddianın o kişinin karakteriyle ya da hareketleriyle alakalandırılıp, yanlışlığının ileri
sürülmesi safsatadır.

Yeniye Başvurmak (Appeal to New)
Bu safsata da duygulara başvurmak türünden safsatalardandır. Bu safsata, yeni
olan bir şeyin daha iyi olduğu hatasını içerir. Bir şey yeni olduğu için daha iyi veya
doğrudur safsatasıdır.

Yağcılığa Başvurmak (Appeal to Flattery)
Şaşırtma safsataları arasında sayılabilir. Yağcılık yaparak iddiasının doğru olduğunu kabul ettirmeye çalışma. Yağcılık iddiasını kanıtlamak için bir delil oluşturmasa da oluşturacağı kanısında olma hatasıdır

Ortak Tutuma Başvurmak (Appeal to Common Practice)
Bu safsata, otoriteye başvurma türü safsatalara aittir. Bir iddiayı kabul ettirmek
için, büyük çoğunluğun ortak bir davranışı olduğu gerekçesine dayanarak iddianın doğru olduğunu söylemedir.
1. X herkesin ortak bir davranışıdır.
2. O halde, X doğru, kabul edilebilir, akla uygun, ahlakidir.
Örnek olarak;
1. Sınavda kopya çektim çünkü bütün sınıf kopya çekti.
2. O halde, kopya çekmek doğru, kabul edilebilir, ahlakidir.
Bir başka örnek verecek olursak;
1. Kadın erkek eşitliği iyi bir şey olabilir ancak herkes kadınlara daha az maaş
veriyor.
2. O halde, biz de kadınlara daha az maaş verebiliriz.
Bu örneklerde yanlış bir davranışı, çoğunluğun ortak tutumu diye doğru gösterme davranışı görülmekte.

İnanca Başvurma (Appeal to Belief)
Bu safsata da otoriteye başvurma safsataları türüne girmektedir. Bir iddianın doğruluğunu, insanların çoğunun ona inandığını savunarak kanıtlamaya çalışma hatasıdır. Aşağıdaki biçimde gösterilir.
1. İnsanların çoğu X’in doğru olduğuna inanıyor.
2. O halde, X doğrudur.
Örnek olarak;
1. Tanrı vardır çünkü Amerikalıların %85’i Tanrı’nın varlığına inanıyor.
2. O halde, Tanrı vardır.

Bütünleme (Birleştirme) Safsatası (Fallacy of Composition)
Kategori hataları türüne giren safsatalardandır. Bütünün kendisini oluşturan parçalarla aynı özelliğe sahip olduğunu çıkarma hatasıdır. Aşağıdaki biçimde gösterilir:
1. X bütününü meydana getiren parçalar A, B, C özelliklerine sahiptir.
2. O halde X bütünü de A, B, C özelliklerine sahiptir.

Acele Genelleme (Hasty Generalization)
Bu safsata da istatiksel hata türü safsatalarına girer. Çok az bir örneğe dayanarak
acele genelleme yapmaktır. Yetersiz örnek safsatası veya acele tümevarım da denebilir. Aşağıdaki biçimde gerçekleşir:
1. P topluluğundan çok küçük bir örnek olan S alınır.
2. P topluluğundan alınan S örneğine dayanarak C sonucu çıkarılır.
Örnek olarak Fransa’da Sarkozy’nin bir Roman vatandaşı bir Fransız’ı öldürdü
diye bütün Romanları suçlayıp sınır dışı etmesini verebiliriz. Başka bir örnek verecek olursak;
1. Bir feminist olan Ayşe erkeklerden hoşlanmaz.
2. O halde bütün feministler erkeklerden hoşlanmaz.
Başka bir örnek verecek olursak;
Ahmet doktora yapmaya Amerika’ya gider. Gittiği gün okulun bahçesinde iki
albino sincap görür. Ailesiyle telefonda konuşurken onlara Amerika’da sincapların beyaz olduğunu söyler ki beyaz sincap Amerika’da çok ender olarak görülen
bir şeydir.

Öncesinde Safsatası (Post Hoc)
Bu safsata tartışmalı sebep türüne giren safsatalardandır. Ondan sonra, öyleyse,
ondan dolayı demektir. Sözde sebep safsatası da diyebiliriz. Batıl itikatlarımızla
ilgili bir safsatadır. Bir olayın olmasının, bir zaman sonra başka bir olaya neden
olduğu sonucunu çıkarmaktan doğan bir hatadır.

Yanlış İkilem (False Dilemma)
Yanlış ikilemi şaşırtma safsataları türünde sayabiliriz. Başka seçenekler olduğu
halde karşısındakini iki seçenekten birini seçmeye zorlamak yoluyla yapılan hatadır. Aşağıdaki biçimde gösterilir:
1. Ya X doğrudur veya Y doğrudur. (İkisinin de yanlış olduğu durum olabilir.)
2. Y yanlıştır.
3. O halde X doğrudur.
Her ikisinin de yanlış olduğu bir durumda, birinin yanlış olmasından diğerinin doğru olduğu sonucunu çıkaramayız.
Örnekle gösterecek olursak;
1. Ya Hıristiyansın ya da ateist.
2. Ateist değilsin.
3. O halde Hıristiyansın.
Başka bir örnek verecek olursak;
1. Ya komünistsin ya da faşist.
2. Faşist değilsin.
3. O halde komünistsin

Kumarbaz safsatası istatiksel hata safsataları türündendir. Bir olayın geçmişte nadir gerçekleşmiş olmasına dayanarak, gelecekte daha yüksek ihtimalle ortaya çıkabileceğini düşünme hatasıdır.

Duygularla ilgili safsata türüne girer. Bu safsata da duygularla ilgilidir. İnsanları korkutarak iddiasının doğruluğunu kabul ettirme hatasıdır.

Bu safsata da duygulara başvurmak türünden safsatalardandır. Bu safsata, yeni olan bir şeyin daha iyi olduğu hatasını içerir. Bir şey yeni olduğu için daha iyi veya doğrudur safsatasıdır

Bu safsata otoriteye başvurmak türünden safsatalara girebilir. Sübjektif safsata olarak da adlandırılabilir. Bir kişinin bir iddiayı sadece başkaları için doğru olabileceği ama kendisi için doğru olmadığını söyleyerek reddetmesi durumudur.

Bu safsata, otoriteye başvurma türü safsatalara aittir. Bir iddiayı kabul ettirmek için, büyük çoğunluğun ortak bir davranışı olduğu gerekçesine dayanarak iddianın doğru olduğunu söylemedir.

İndirgeme safsatası da kategori hataları türüne giren safsatadır. Bütün için doğru olan bir özellik veya iddianın, bütünün parçaları için de doğru olacağını düşünme hatasıdır.

Yanlış ikilemi şaşırtma safsataları türünde sayabiliriz. Başka seçenekler olduğu halde karşısındakini iki seçenekten birini seçmeye zorlamak yoluyla yapılan hatadır

Saldırı safsatası grubuna girer. Adam karalamada iddiaya değil de iddiayı ortaya atan kişiye saldırı yapılıp kötüleyerek iddianın yanlışlığı ileri sürülerek yapılır. İddianın o kişinin karakteriyle ya da hareketleriyle alakalandırılıp, yanlışlığının ileri sürülmesi safsatadır.

İspatlama mecburiyeti safsatası da şaşırtma türünden safsatalardandır. İspat yüküde diyebiliriz. Bir iddianın yanlışlığının ispatlanamamış olması, dolayısı ile doğru olduğunu ya da doğruluğunun ispatlanamamış olması, dolayısı ile yanlış olduğunu ileri sürmektir. Yani, bir şey aksiispatlanamadığı sürece doğrudur varsayımına dayanır.

Bu safsata tartışmalı sebep türüne giren safsatalardandır. Ondan sonra, öyleyse, ondan dolayı demektir. Sözde sebep safsatası da diyebiliriz. Batıl itikatlarımızla ilgili bir safsatadır. Bir olayın olmasının, bir zaman sonra başka bir olaya neden olduğu sonucunu çıkarmaktan doğan bir hatadır.