KLASİK MANTIK

Bileşiği açık olan önermeler dörde ayrılır. Bunlar; koşullu, bağlantılı, nedenli ve ekli önermelerdir. B şıkkında verilen karşılaştırmalı önerme ise bileşiği gizli olan önermelerdendir.

“Deren sınıfın en çalışkanıdır.” ve “Bu sene geçen seneden daha çok çalışıyor” önermeleri “en” ve “daha” sözcükleri kullanarak karşılaştırma yapıldığından karşılaştırmalı önermelerdir. “Güçsüz düştün çünkü sürekli diyet yaptın.” önermesi ise “çünkü” kelimesi ile yapıldığından sebepli (nedenli) bir önermedir. “Böyle çok çalışırsan sınıf birincisi olursun.” önermesinde ise sınıf birincisi olma çok çalışmaya bağlı olarak verildiğinden bu önerme bitişik koşullu önerme olur. “Son iki yıldır çok iyi maaş alıyor.” önermesinde ise yüklemin belirttiği özellik belli bir zamanla sınırlandırıldığı için önerme sınırlandırıcı önerme olur.

İslam dünyasında ilk mantıkçılar, üç türlü kiplik kabul etmişlerdir; zorunlu, mümkün, imkânsız. Sonradan İslam mantıkçıları dört çeşit kiplik kabul etmişlerdir, bunlar; zorunluluk, devam, imkân, fiildir. Olumsal Batı mantıkçılarının kabul ettiği kiplik çeşitlerinden birisidir.

Öznesi ve yüklemi aynı olan iki önerme, hem nitelik hem nicelik bakımından birbirinden farklı iseler bu önermeler birbiri ile çelişiktir. Bu durumda tümel olumlu ile tikel olumsuz, tümel olumsuzla tikel olumlu önermeler çelişiktir. Buna göre soruda verilen “Bütün kediler dört ayaklıdır.” önermesi tümel olumlu olduğundan bu önermenin çelişiği tikel olumsuzdur. Soruda verilen önermenin tikel olumsuzu “Bazı kediler dört ayaklı değildir.” önermesidir.

Bir önermeyi döndürme, onun niteliğini bozmadan yüklemini özne, öznesini yüklem yapmaktır.

Bir önermenin olumlu ve olumsuzluğuna ve doğruluk değerine dokunmadan yüklemini özne, öznesini yüklem yapmaktır. Tümel olumsuzun düz döndürmesi tümel olumsuz olur. Soruda verilen “Hiçbir hayvan akıllı değildir.” önermesi tümel olumsuz olduğundan düz döndürmesi “Hiçbir akıllı hayvan değildir.” şeklinde ifade edilen tümel olumsuz olur.

Yüklenen ile yüklenilenin birbirine yaklaştığı durumda önermeye olumlu önerme denir.

Yüklenen ile yüklenilenin birbirinden uzaklaştığı durumda önermeye olumsuz önerme denir.

Yüklenen ile yüklenilen arasındaki bağ kaldırıldığında iki tarafta birer terim kaldığı önerme tipine basit önerme adı verilir

Birden fazla yargıyı gerektiren önermeye bileşik önerme denir.

Ön bileşen ile art bileşenin birbirinin seçeneği olduğu durumda olan önermelere ayrık koşullu önermeler adı verilir.

Birbirine kabul yada inkar bağlacı ile bağlanan ve birçok özne veya yüklemden yapılan önermelere bağlantılı önerme adı verilir.

Yüklemin yanlız bir konuya ait olduğu belirtilen önermelere özgülü önerme denir.

Konunun bir kısmının dışarda tutularak konunun bütünü hakkında hüküm vermek suretiyle yapılan önermelere çıkarmalı önerme denir.

Yüklemin belirttiği özelliğin belirli bir zamana özgü olduğu önermelere sınırlandırıcı önerme adı verilir.

Konu ile yüklem arasındaki ilişkinin bir kayıtla kayıtlandığı önerme tipine kipsel önerme deniir.

Önermeler aslında doğruluk değeri taşıyan sözler olduğu için C şıkkı yani önermelerin belirsiz anlamlar taşıyan ifadeler olduğuna dair ifade yanlıştır. Diğer şıklar önermenin değişik açılardan tanımlarını içermektedir.

Önerme türleri olumlu, olumsuz, yalın, mümkün, zorunlu, basit, bileşik, bileşikliği gizli, bileşikliği açık, koşullu, bağlantılı, nedenli, ekli, özgülü, çıkarmalı, karşılaştırmalı, sınırlandırıcı önermelerdir. Yani sabit önerme diye bir önerme çeşidi yoktur.

Tikel olumlu önermede özne olan terim bir sınıfın bir kısmını içine alır. “Bazı insanlar doktordur.” önermesi gibi. Bu durumda B şıkkındaki bazı taşlar değerlidir ifadesi tikel olumlu önermeye örnek teşkil etmektedir.

Ortaçağ Batı Mantıkçıları, Aristoteles’ten esinlenerek dört çeşit kiplik kabul etmişlerdir; zorunlu, olumsal, mümkün, imkânsız. A, B, D ve E, şıkkındaki örnekler bunlara uygunken C şıkkındaki örnek alakasızdır. Aynı zamanda zaten her kedinin yırtıcı olması gerekmez.