Önermeler

Önerme, en az iki veya daha fazla terimden yapılmış sözdür. Önerme, içinde en az bir yargı ve doğruluk değeri taşıyan sözdür.

Önermeler;
1. Gerektirdiği yargı sayısı,
2. Yargının niteliği,
3. Yargının niceliği ve kipliği (tarzı)
bakımından üç çeşide ayrılır.

Eğer önerme tek bir yargıyı gerektiriyorsa buna basit önerme, yüklemli önerme veya kategorik önerme denir.

Birden fazla yargıyı gerektiriyorsa bileşik önerme denir.

Olumlu ve olumsuz önermeler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Bir önermede bir yüklenen, bir yüklenilen ve bir de bağ vardır demiştik. Bu bağ, iki tarafı birbirine yaklaştırır veya uzaklaştırır. Yani bu bağ, bu iki taraf arasında bir ilişki bulunduğunu veya bulunmadığını gösterir. Bir ilişki bulunduğunu gösterdiği duruma “olumlu”, bir ilişki bulunmadığını gösterdiği duruma “olumsuz” önerme denir.

Basit (ya da Kategorik) önermeler ve Bileşik önermeler olmak üzere 2'ye ayrılmaktadır. 

Basit önermelere yüklemli önermeler veya kategorik önermeler denir. Bu tip önermelerde bağ kaldırıldığı zaman iki tarafta birer terim kalır. “Kar beyazdır.” önermesinde “dır” bağı kaldırıldığı zaman, “kar” ve “beyaz” terimleri kalır. Yüklemli (kategorik) önermelerde tek yargı vardır ve özne+yüklem+bağlaç’tan oluşur. “Kar beyazdır” önermesinde kar özne, beyaz yüklem, “dır” da bağdır.

Birden fazla yargıyı gerektiren önermeye bileşik önerme denir. 

Bileşik önermelerde bileşikliği açıkça belli olanlar ve bileşikliği gizli olanlar diye ikiye ayrılır.

• Koşullu Önermeler
• Bitişik Koşullu Önermeler
• Ayrık Koşullu Önermeler
• Bağlantılı Önermeler

Bu tür önermelerde yargı bir koşula bağlanmıştır. Koşullu önermelerde bağ kaldırıldığı zaman, iki tarafta birer küçük cümle kalır, yani birer yargı kalır. “Yağmur yağarsa sokaklar ıslanır.” önermesi koşullu önermedir. Sokakların ıslanmasının koşulu yağmurun yağmasıdır. “Sa” yani “ise” eklemi kaldırıldığında, bir tarafta “yağmur yağar”, diğer tarafta “sokaklar ıslanır” cümlecikleri kalır, yani birer yargı kalır.

Eğer koşullu önermede önbileşen ile artbileşen olumluda birleşip, olumsuzda birleşmediğine hükmolunuyorsa buna bitişik koşullu önerme denir. Bir yargının gerçekleşmesi diğer yargının gerçekleşmesine bağlıdır. “Güneş doğarsa çiçekler açar.” önermesinde “güneş doğar” ön koşulu ile “çiçekler açar” art koşulu “ise” bağı ile birleştirilmiştir. Yani ikisinin bir arada olduğu bildirilmiştir. Bu önerme olumlu bitişik koşullu önermedir.

Bu önerme türünde önbileşen ve artbileşen birbirinin seçeneği durumundadır. Olumlusunda iki tarafın ayrılmasına hükmedilir, olumsuzunda ise iki tarafın ayrılmasının yok edilmesi ile yargıya varılır. “veya”,“ya, ya da” eklemleriyle kurulan bu önerme türünde, bileşenlerden biri kendi varlığı ile diğerini geçersiz kılar. Buna tekil evetleme önermesi de diyebiliriz.

Bileşikliği gizli önermeler özgülü, çıkarmalı, karşılaştırmalı ve sınıflandırıcı önermeler olmak üzere dörde ayrılır.

Kipsel önermeler kategorik önermelerden farklı olarak, yalnızca özne ile yüklem arasındaki belli bir ilişkiyi dile getirmekle kalmayıp, özneyle yüklem arasındaki söz konusu ilişkiyle ilgili iddianın niteliği, dayanağı konusunda da bilgi verir.

Aynı terimlerden yapılmış iki önerme ya nicelik ya nitelik veya hem nicelik hem nitelik bakımından birbirinden farklı iseler, bu iki önerme arasında karşı olma durumu vardır. Bu koşullar altında iki önerme birbirine ya “karşıt” tır ya” çelişik” tir veya “altık”tır.

Öznesi ve yüklemi aynı olan iki önerme, hem nitelik hem nicelik bakımından birbirinden farklı iseler bu önermeler birbiri ile çelişiktir. Bu durumda tümel olumlu ile tikel olumsuz, tümel olumsuzla tikel olumlu önermeler çelişiktir. Çelişik önermelerden birisi doğru ise diğeri yanlıştır.

Bir önermeyi döndürme, onun niteliğini bozmadan yüklemini özne, öznesini yüklem yapmaktır. Böylece anlamca eş değer, aynı doğruluk değerine sahip yeni bir önerme yapmaktır.

Bir önermenin olumlu ve olumsuzluğuna ve doğruluk değerine dokunmadan yüklemini özne, öznesini yüklem yapmaktır.

Bir önermenin olumlu ve olumsuzluğuna dokunmadan, öznesinin karşıt halini (tümleyenini) yüklem, yüklemin karşıt halini (tümleyenini) özne yapmaktır.