KLASİK MANTIK - Deneme Sınavı - 4

Nedenli önermeler bileşikliği açık olan önermelerdendir.

Tikel olumlu bir önermedir

Koşullu önermedir.

Özgülü önermelerdir.

Karşılaştırmalı önermeler karşılaştırma yapar ve bu ifadelerle açıklanır.

Kip Bir şeyin zorunlu, aktüel ya da olanaklı olması durumudur.

Karşıt önermelerdir.

Altık önermeler olarak adlandırılırlar.

Önerme, en az iki veya daha fazla terimden yapılmış sözdür. Önerme, içinde en az bir yargı ve doğruluk değeri taşıyan sözdür. Tekrar tanımlayacak olursak “önerme, en az iki terimden oluşan ve doğruluk değeri taşıyan yargı cümlesidir”. Dilek, ünlem, soru ve emir cümleleri önerme değildir, çünkü dilek, emir, soru gibi sözler anlamlıdır ama bir yargı bildirmediklerinden ve bir doğruluk değeri taşımadıklarından dolayı önerme olamazlar. A şıkkında verilen ifade bir dilek cümlesi olduğundan önerme olamaz. B şıkkında verilen cümle ise bir emir cümlesidir. C şıkkında verilen ifade bir ünlem cümlesidir. D şıkkında verilen ifade ise soru cümlesidir. Buna göre yargı bildiren ve doğru ya da yanlış değeri alabilen ifade E şıkkında verilmiştir.

Önerme, içinde en az bir yargı, doğruluk değeri taşıyan, en az iki terimden oluşan sözdür. Buna göre I’de verilen “içinde birden fazla yargı içermesi” ifadesi yanlış olur. Önermenin sırasıyla, doğruluk değeri taşıması ve en az iki terimden oluşması özellikleri doğru olduğundan, II ve III doğru olur.

Tümel olumlu önermede eğer önermenin öznesi (konu) tümel ise, yani özne olan terim bir sınıfın tümünü içine alıyorsa, ona tümel önerme denir. Önermenin olumsuz olarak yazılması ise önermeyi olumsuz yapar. Buna göre soruda verilen cümlede bütün çiçeklerden bahsedildiğinden ve yüklem olumlu olduğundan önerme türü tümel olumlu olur.

Bileşiği açık olan önermeler dörde ayrılır. Bunlar; koşullu, bağlantılı, nedenli ve ekli önermelerdir. B şıkkında verilen karşılaştırmalı önerme ise bileşiği gizli olan önermelerdendir.

“Deren sınıfın en çalışkanıdır.” ve “Bu sene geçen seneden daha çok çalışıyor” önermeleri “en” ve “daha” sözcükleri kullanarak karşılaştırma yapıldığından karşılaştırmalı önermelerdir. “Güçsüz düştün çünkü sürekli diyet yaptın.” önermesi ise “çünkü” kelimesi ile yapıldığından sebepli (nedenli) bir önermedir. “Böyle çok çalışırsan sınıf birincisi olursun.” önermesinde ise sınıf birincisi olma çok çalışmaya bağlı olarak verildiğinden bu önerme bitişik koşullu önerme olur. “Son iki yıldır çok iyi maaş alıyor.” önermesinde ise yüklemin belirttiği özellik belli bir zamanla sınırlandırıldığı için önerme sınırlandırıcı önerme olur.

İslam dünyasında ilk mantıkçılar, üç türlü kiplik kabul etmişlerdir; zorunlu, mümkün, imkânsız. Sonradan İslam mantıkçıları dört çeşit kiplik kabul etmişlerdir, bunlar; zorunluluk, devam, imkân, fiildir. Olumsal Batı mantıkçılarının kabul ettiği kiplik çeşitlerinden birisidir.

Öznesi ve yüklemi aynı olan iki önerme, hem nitelik hem nicelik bakımından birbirinden farklı iseler bu önermeler birbiri ile çelişiktir. Bu durumda tümel olumlu ile tikel olumsuz, tümel olumsuzla tikel olumlu önermeler çelişiktir. Buna göre soruda verilen “Bütün kediler dört ayaklıdır.” önermesi tümel olumlu olduğundan bu önermenin çelişiği tikel olumsuzdur. Soruda verilen önermenin tikel olumsuzu “Bazı kediler dört ayaklı değildir.” önermesidir.