KLASİK MANTIK - Deneme Sınavı - 11

Mantık biliminin kurucusu Aristoteles’tir (M.Ö. 384-322), Klasik Mantık’ denince Aristoteles’in kurduğu mantık anlaşılır. Aristoteles, Organon adı altında yazdığı altı kitapta mantık konularını incelemiştir. Altı kitap şunlardır: Kategoriler, Önermeler, Birinci Analitikler, İkinci Analitikler, Topikler ve Sofistik Deliller

Aristoteles’in kurduğu mantık anlaşılır. Aristoteles, Organon adı altında yazdığı altı kitapta mantık konularını incelemiştir. Altı kitap şunlardır: Kategoriler, Önermeler, Birinci Analitikler, İkinci Analitikler, Topikler ve Sofistik Deliller. Aristoteles bu kitaplarda terimler, önermeler, akıl yürütmeler ve çeşitli ispat şekilleri üzerinde durur. Akıl yürütmelerden “tasım”, Aristoteles mantığının bel kemiğini oluşturur

Akıl yürütme, bir önermenin (sonuç), başka bir önerme (öncül) kullanılarak doğruluğunun ispat edilmesidir (bölümün ilerleyen kısmında bunlar tek tek incelenecektir). Bu nedenle klasik mantık birbirine bağımlı üç alana ayrılır.
1. Kavramlar mantığı
2. Önermeler mantığı
3. Çıkarımlar mantığı (Tasım)

“Mantık, doğru düşüncenin bilimidir”. Doğru düşünce nedir? Doğru düşünce, akıl ve mantık ilkeleri denen ilkelere uygun olarak düşünme tarzıdır. Şimdi, yukarıda adı geçen dört doğru düşünce, akıl ve mantık ilkelerinin ne olduğunu açıklayalım.

Özdeşlik İlkesi

Çelişmezlik İlkesi

Üçüncü Halin İmkânsızlığı İlkesi

Yeterli Neden İlkesi

“Lukasiewicz (1920) ilk defa üç değerli mantık kurdu. Doğru, yanlış ve nötr. Reichenbach’a göre de doğru ile yanlış arasında sürekli ve sonsuz değerler vardır. Mesela (pi) sayısının ondalık kesirler halinde yazılışında bir yerde durulmaz, seri devam eder.

En bilinen akıl yürütme yöntemleri tümevarım, tümdengelim ve analojidir.

Biraz önce verdiğimiz örnek aynı zamanda tümdengelime de örnek olabilir.
1. Bütün insanlar ölümlüdür.
2. Sokrates bir insandır.
3. O halde, Sokrates ölümlüdür.

Tümevarımda ise öncüllerden tümel veya tikel bir sonuca varılır. Yani sonuç, öncüllerle sınırlı kalmayarak, öncülleri aşan bir bilgiye bizi götürür. Örneğin şimdiye kadar gözlemlediğim bütün kargalar, tüm kargaların belki de çok küçük bir bölümünü oluşturur.

Akıl yürütmelerimiz arasında benzetiş veya analojiye dayananlar önemli bir yer tutar. Diyelim ki X ile Y gibi iki kişinin veya nesnenin, “a” gibi ortak bir özelliği var ve X’ in “b” gibi başka bir özelliği var. İki nesne arasındaki benzerliğe dayanarak Y’ nin de “b” özelliğine sahip olduğunu düşünmemiz, benzetiş veya analojinin temelini teşkil eder. Analojiye dayanan akıl yürütmelerde, bazı yönlerden benzeyen nesnelerin başka yönlerden de benzer olacağı gibi bir varsayım gizlidir.

Üçüncü Halin İmkânsızlığı İlkesi
A ile A olmayan arasında, üçüncü bir imkân yoktur. Yani, bir önerme ya doğrudur, ya yanlıştır, ikisinin arasında üçüncü bir hâl yoktur. Bizim kitabımızda da bu iki değerli mantık kullanılacaktır.

Mantık biliminin kurucusu Aristoteles’tir (M.Ö. 384-322), Klasik Mantık’ denince Aristoteles’in kurduğu mantık anlaşılır.

Aristoteles, Organon adı altında yazdığı altı kitapta mantık konularını incelemiştir.

Akıl yürütmelerden “tasım”, Aristoteles mantığının bel kemiğini oluşturur. Aristoteles’e göre, zihnin kanunları aynı zamanda varlığın da kanunlarıdır. Bu yüzden Aristoteles’in mantığı, metafiziği ile yakından ilgilidir. Aristoteles mantığı, akıl ilkelerini: Özdeşlik, çelişmezlik, üçüncü halin olanaksızlığını temel alan iki değerli (doğru-yanlış) mantıktır. Aristoteles, mantığında doğru düşünmenin kuralları üzerinde durmuş ve akıl yürütme yöntemlerinden tümdengelime önem vermiştir.

Batıda mantık çalışmaları, Aristoteles’in eserlerinin Latince’ye çevrilmesiyle başlamıştır. Aristoteles’in Avrupa’daki egemenliği Rönesans’a kadar devam etmiştir.

İlk defa Petrus Ramus (1515-1572), mantığı bölümlere ayırırken Terim, Önerme, Çıkarım (tasım) bölümlerine Metot konusunu ekledi.

Üçüncü yüzyılda, Organon yorumcularından Ammonius
Saccas, Aristoteles’in altı kitabına yine Aristoteles’in “Retorik” ve “Poetik” adlı eserleri ile Porphyrios’un beş tümeli konu alan “İsoloji” adlı eserini de eklemiştir.

A, A olmayan değildir. Bir şey, aynı zamanda hem kendisi hem başka bir şey olamaz. Zihin, birbiri ile çelişik olan iki önermeden birini kabul ederse diğerini reddeder. Bir konuya aynı yüklem aynı zamanda ve aynı şartlar altında hem olumlu,
hem olumsuz yüklenemez. Zihin, çelişmezlik ilkesine diğer ilkelerden daha fazla
duyarlıdır. Mesela “Bütün insanlar ölümlüdür”. ve “Bazı insanlar ölümlü değildir”. önermeleri birbiri ile çelişiktir. Günlük hayatta insanların bu ilkeye uymayan
sözlerini duyabiliriz.

A, A olmayan değildir. Bir şey, aynı zamanda hem kendisi hem başka bir şey olamaz. Zihin, birbiri ile çelişik olan iki önermeden birini kabul ederse diğerini reddeder. Bir konuya aynı yüklem aynı zamanda ve aynı şartlar altında hem olumlu, hem olumsuz yüklenemez. Zihin, çelişmezlik ilkesine diğer ilkelerden daha fazla duyarlıdır. Mesela “Bütün insanlar ölümlüdür”. ve “Bazı insanlar ölümlü değildir”. önermeleri birbiri ile çelişiktir.

Herhangi bir akıl yürütmenin mantıksal geçerliliğini saptamak için öncelikle “
çıkarım” (tasım) biçiminde ifade edilmesi gerekir. Bir tasım en az iki öncül ve
sonuçtan oluşur.
1. Bütün insanlar ölümlüdür.
2. Sokrates bir insandır.
3. O halde, Sokrates ölümlüdür.

1. Bütün metaller ısıtıldığında genleşir.
2. Bakır bir metaldir.
3. O halde, bakır ısıtıldığında genleşir