KLASİK MANTIK - Deneme Sınavı - 10

Aristoteles’e göre “tümdengelim”, kesin ve zorunlu sonuç veren bir akıl yürütme yöntemidir. Doğru akıl yürütme için önce kavram oluşturulur, sonra önerme kurulur ve sonrada bu önermelerden çıkarım yapılır. Akıl yürütme, bir önermenin (sonuç), başka bir önerme (öncül) kullanılarak doğruluğunun ispat edilmesidir.

Özdeşlik İlkesi: A, A’ dır şeklinde ifade edilir. Bir akıl yürütmenin başında bir terime verilen anlam ne ise o akıl yürütme boyunca, o terim hep aynı anlamı taşımalıdır. A, A’dır ilkesi, doğru düşünme için zihnin uyması gereken baş ilkedir. Bir nesne başka bir nesneye benzeyebilir ama onunla özdeş olamaz.

Mantık, akıl yürütme biçimlerini kanıtlama ve bu akıl yürütme biçimlerinden hangilerinin geçerli ya da geçersiz, tutarlı ya da tutarsız olduğunu belirlemeye, kurallarını bulup çıkarmaya çalışır.

Tümevarımda, öncüllerden tümel veya tikel bir sonuca varılır. Yani sonuç, öncüllerle sınırlı kalmayarak, öncülleri aşan bir bilgiye bizi götürür.

Geçmiş ve gelecekteki tüm kargaları gözlemlememiz olanaksızdır ama gözlem sayımız arttıkça, tümevarımın doğru olma olasılığı artar. Tümevarımın geçerliliğinden söz edemeyiz. Yani mantıksal olarak geçerlilikten yoksun ama bilimsel olarak güvenilir bir yöntem olabilir.

Akıl yürütmelerimiz arasında benzetiş veya analojiye dayananlar önemli bir yer tutar. Diyelim ki X ile Y gibi iki kişinin veya nesnenin, “a” gibi ortak bir özelliği var ve X’ in “b” gibi başka bir özelliği var. İki nesne arasındaki benzerliğe dayanarak Y’ nin de “b” özelliğine sahip olduğunu düşünmemiz, benzetiş veya analojinin temelini teşkil eder. Analojiye dayanan akıl yürütmelerde, bazı yönlerden benzeyen nesnelerin başka yönlerden de benzer olacağı gibi bir varsayım gizlidir.

Yeterli Neden İlkesi: Hiçbir yargı, yeterli neden olmadan doğru değildir. Bu ilke yeterli neden olmadıkça hiçbir olgunun mevcut, hiçbir yargının doğru olmayacağını ifade eder. Bu nedenler çok defa bizce belli değildir.

Tümdengelimde öncüller, sonuç için yeterli gerekçeyi taşır. Sonucun doğruluğu hiçbir zaman kesin değildir. Bunun sebebi, tümdengelimde sonucun öncüllerle sınırlı olmasıdır. Öncüllerde gizli olan şeyler tümdengelimle açık hale getirilir. Tümdengelimde öncüller doğruysa sonuç da doğru ve sonuç öncüllerden çıkarılıyorsa da geçerlidir.

Yeterli Neden İlkesi, ilk defa Leibniz tarafından akıl yürütme ilkeleri arasında sayılmıştır. Hiç bir yargı, yeterli neden olmadan doğru değildir.

Akıl yürütme, bir önermenin (sonuç), başka bir önerme (öncül) kullanılarak doğruluğunun ispat edilmesidir. Bu nedenle klasik mantık birbirine bağımlı üç alana ayrılır.

Aristoteles, Organon adı altında yazdığı altı kitapta mantık konularını incelemiştir. Altı kitap şunlardır: Kategoriler, Önermeler, Birinci Analitikler, İkinci Analitikler, Topikler ve Sofistik Deliller.

Mantık biliminin kurucusu Aristotales'tir.

Mantığı bölümlere ayırarak  Terim, Önerme, Çıkarım (tasım) bölümlerine Metot konusunu ekleyen kişi Ramus'tur.

Doğru düşünce, akıl ve mantık ilkeleri denen ilkelere uygun olarak düşünme tarzıdır.

"A, A’ dır şeklinde ifade edilir. Bir akıl yürütmenin başında bir terime verilen anlam ne ise o akıl yürütme boyunca, o terim hep aynı anlamı taşımalıdır. A, A’dır ilkesi, doğru düşüme için zihnin uyması gereken baş ilkedir." şeklinde verilen ilke özdeşlik ilkesidir.

"A, A olmayan değildir. Bir şey, aynı zamanda hem kendisi hem başka bir şey olamaz. Zihin, birbiri ile çelişik olan iki önermeden birini kabul ederse diğerini reddeder. Bir konuya aynı yüklem aynı zamanda ve aynı şartlar altında hem olumlu, hem olumsuz yüklenemez." şeklinde açıklanan ilke çelişmezliktir.

"A ile A olmayan arasında, üçüncü bir imkân yoktur. Yani, bir önerme ya doğrudur, ya yanlıştır, ikisinin arasında üçüncü bir hâl yoktur." şeklinde açıklanan ilke Üçüncü Halin İmkânsızlığı İlkesidir.

Akıl yürütme genel olarak, düşünceleri bilinçli, tutarlı ve amaçlı bir biçimde birbirine bağlama işlemidir.

Tümevarım, sonuç, öncüllerle sınırlı kalmayarak, öncülleri aşan bir bilgiye bizi götürür.

Görülüyor ki sonuç, gözlemleri aşan bir nitelik kazanmakta ancak öncüllere dayanmaktadır. Bu akıl yürütmede öncüller, sonuç için bir dayanak sağlamakta ama sonucu zorunlu kılmamaktadır. Verilen örnek de tümevarımsal akıl yürütmedir.

Analoji bazı yönlerden benzeyen nesnelerin başka yönlerden de benzeyeceği varsayımıdır.