Türkiye’de Kırsal Turizm

Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) kırsal turizmi, ziyaretçinin deneyiminin genellikle doğaya dayalı faaliyetler, tarım, kırsal yaşam tarzı / kültürü, olta balıkçılığı gibi geniş bir ürün yelpazesi ile ilişkili bir turizm faaliyeti olarak kabul etmektedir.

Kırsal turizm faaliyetleri, kentsel olmayan (kırsal) ve aşağıdaki özelliklere sahip alanlarda gerçekleşmektedir
(UNWTO, Rural and Mountain Tourism):
• Düşük nüfus yoğunluğuna sahip yerler,
• Tarım ve ormancılık arazileri,
• Geleneksel sosyal yapı ve yaşam tarzına sahip yerler.

Kırsal turizmde göz önünde bulundurulması gereken ana unsur, kırsal turizme katılan bireylerin kırsal alanda yerel halkın yaşamakta olduğu yerlerde yaşayarak, kırsal kültürü anlayarak yerel halk ile iç içe bir tatil geçirmek istediklerini bilmek olmalıdır.

Avrupa Komisyonu kırsal turizmi tarımsal veya yerel değerlerle bir arada olmak isteyen yerli ya da yabancı turistlere beklentileri ve özel ilgi alanları doğrultusunda ağırlama hizmetlerinin verildiği ve küçük yerleşimlerde gerçekleştirilen turizm faaliyetleri olarak ele almıştır.

Kırsal turizmi, günümüzde tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu bölgelerde turizm sektörüne bağlı olarak gelişen bir turizm çeşidi olarak tanımlamaktadırlar. Ancak turizmle birlikte kırsal alanların tahrip olmamaları, tedbirlerin alınmaları da önem taşımaktadır. Bu sebeple kırsal turizmin bazı ilkeler dâhilinde sürdürülmesi gerekmektedir. Bu ilkeler gelişim, yararlanma, kırsal ekonomi, tasarım, koruma ve pazarlama olmak üzere altı ana başlık altında ele alınmaktadır.

İstihdam, yevmiyeli, ücretli, maaşlı, kendi hesabına çalışan, işveren ya da ücretsiz aile işçisi olarak referans dönemi içerisinde en az bir saat iktisadi faaliyette bulunan kişilerdir. 

Kırsal turizmde amaç, kırsal yerleşim yerlerinde konaklamak, bu bölgelerde tamamen doğal olarak yetiştirilen meyve ve sebzelerin tatmak, doğa ile iç içe yürüyüşler yapmak, balık tutmak, piknik yapmak, köylerde yer alan organik gıdaları tüketmek, ekmek pişirmek, reçel yapmak ve yöresel el sanatlarını öğrenmek gibi faaliyetlere katılmaktır. 

Kırsal turizmin sosyo-kültürel faydaları arasında ise kırsal bölge halkı ve turist arasındaki etkileşim, kıyafetler, gastronomi, süregelen gelenekler gibi kültürel bileşenlerin takası sonucunda farklı kültürlerin birleşerek zenginleşmesi ile öne çıkmaktadır.

Kırsal turizmin sosyo-kültürel açıdan oluşabilecek olumsuz etkisi ise turistler ve yöre halkının arasındaki etkileşimle doğmaktadır. Farklı kültürel ve sosyal altyapılara sahip kimselerin ilişkide bulunması “turist ve yöre halkı” ilişkisi adı verilen bir toplumsal ilişki biçiminin doğması ile sonuçlanmaktadır. Birbirlerinin yaşam biçimlerinden etkilenen yöre halkı ve turist, yaşam biçimlerinin değişmesine sebep olabilmektedir. Böyle bir ilişki, çeşitli şekiller alabilmekte; katılan bireyler için çekici olabileceği kadar itici sonuçlara da yol açabilmektedir. Kırsal bölgelerde turizmin gelişmesi tarım bölgelerine özgü etnik gelenek ve göreneklerinin kaybolmasına kadar varan kültürel etkilenmeler oluşturabilmektedir. Yaşanan kültür etkileşimi sebebiyle yerli halk ile turist arasında sert veya ön yargılı davranış biçimleri ortaya çıktığı görülmektedir.

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanan güncel nüfus verilerine bakıldığında ise 2017 yılında kentsel bölgelerde yaşayan nüfus oranı; Türkiye’de %74,4, AB-28 ülkelerinin ortalamasında ise %76,4 olup bu oranlar dünya ortalaması olan %54,3’ün oldukça üzerindedir. Bu da 2017 yılında Türkiye’de kırsal nüfus oranının %25,6 olduğunu göstermektedir.

Türkiye kırsal turizmin gelişimi açısından pek çok güçlü özelliğe sahiptir. Bunların başında dört mevsim turizme olanak sağlayan iklimi gelmektedir. Bunun yanı sıra el değmemiş doğal
güzellikleri, coğrafi kaynakları, millî parkları, kültürel ve yöresel zenginlikleri bulunmakla beraber kırsal alanda yaşayan halkın misafirperverliği de yer almaktadır. Ayrıca, 1959 ve 2023 Türkiye Turizm Strateji belgesinde de kırsal turizme yer verilmesi Türkiye’deki kırsal turizm gelişiminde güçlü yönlerden biri olarak değerlendirilmektedir. 

Kırsal Kalkınma Yatırımları Destekleme Programı (KKYDP), Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Destek Programı (IPARD) Programları ile kırsal tarım, kırsal ekonomik altyapı yatırımları ile çiftlik faaliyetlerinin geliştirilmesi, kırsal turizm, el sanatları ve kırsalda bilişim uygulamalarına yönelik desteklerin sürdürüleceği belirtilmiştir.

IPARD Programı iki aşamadan oluşmakta olup ilk aşama, 2007-2019 ve ikinci aşama 2011-2013 yıllarını kapsamaktadır. İlk etapta kırsal turizmin destekleneceği iller Amasya, Çorum, Diyarbakır, Erzurum, Hatay, Kahramanmaraş, Kars, Konya, Samsun, Sivas, Şanlıurfa, Tokat, Trabzon olup ikinci aşamada bu illere ek olarak Afyon, Ağrı, Burdur, Çankırı, Erzincan, Giresun, Isparta, Kars, Kastamonu, Kütahya, Mardin, Nevşehir, Ordu, Uşak, Van, Yozgat illeridir.

Bu projenin stratejik hedefleri şunlardır:

• Kırsal ekonominin geliştirilip istihdam olanaklarının artırılması.
  
• 2.Kırsal çevrenin geliştirilerek, doğal kaynakların sürdürülebilirliğinin artırılması.
• Organik tarım gibi doğa dostu yöntemlerin kullanılması.
  
• Ormancılığın temel gelir kaynağı olduğu ormanlık bölgelerde refahın geliştirilmesi.
  
• Kırsal yerleşimlerdeki fiziksel ve sosyal altyapının geliştirilmesi.
  
• Kırsal nüfustaki beşerî sermayenin becerilerinin geliştirilmesi ve yoksulluğun azaltılması.
  
• Yerel kalkınma kapasitelerinin ilçe düzeyinde yönetim yapıları oluşturularak geliştirilmesi.

• Türkiye’de doğa amaçlı turizm türlerinden ekoturizm ve yayla turizmi gibi turizm çeşitlerinin geliştirilmesi için gerekli altyapılar oluşturulacak ve bu altyapıların kalitesi artırılacaktır.
• Doğa turizminin yapılacağı yörelere ana tur güzergâhları, varış noktaları, ara istasyon ve alt istasyon noktaları belirlenerek planlama çalışmaları yönlendirilecektir.
• Araçtan çok insanların yoğunlaştığı bölgelerde spot merkezler veya aks olarak öncelikli turizm gelişme/eylem bölgeleri belirlenecektir.
• Kamu, özel ya da sivil toplum kuruluşları gibi tüm kurumların işbirliği ile tarım turizmi, mağara turizmi, macera turizmi, spor turizmi gibi faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için hareket planları hazırlanacaktır.
• Doğa turizm amaçlı olarak seçilen alanlarda güzergâh üzerinde yer alan şelale, mağara, değişik ağaç ve kaya oluşumları, spor yapılabilecek alanlar, kamping alanları vb. çekicilikler için çevre düzenlemeleri yapılacak, bu bölgelerdeki ulaşım gibi elzem altyapılar tamamlanacaktır.
• Doğa turizmi için kullanılacak alanlarda, wc, çeşme, barınak, mesafe ve yön levhalarının tamamlanması, trekking rotalarının navigasyon araçları için uydulara tanıtılması ve daha önce olmayan araba yollarının açılmaması sağlanacaktır.
• Yöre halkına turistik eşya yapımı, pansiyonculuk, kalite, işletme yönetimi konularında eğitimler verilecektir.
• Orman içleri için gezi ve dinlenme yerleri oluşturulacaktır.

Ormanlar; Dağlar; Nehirler; Göller; Doğa.

El işleri; Yerel yiyecekler; Tarım turizmi; Geleneksel yaşam; Yerel aktiviteler (festivaller,
vb.

• Zengin kültür ve gelenekler
• Dört mevsime hitap edebilecek kırsal alanlar
• Doğal güzelliklere sahip flora ve fauna
• Türkiye’nin hem doğuya hem batıya yakın olan coğrafi konumu
• Kusursuz peyzaj
• Türk misafirperverliği
• Kırsal bölgelerdeki mimari karakteristikler
• Bölgesel iklim farklılıkları
• El sanatları ve turistik eşya üretim yerleri

• Kırsal kültürü ve mirası simgeleyen yapılardaki yetersiz restorasyonlar
• Yetersiz altyapı
• Yerel ulaşım araçlarının düşük kalitesi
• Tarımsal işletmelerin etkin üretim, kalite ve uluslararası pazarlama olanaklarının eksikliği
• Yetersiz sayıda konaklama yeri olması, kırsal alanda yaşayan insanların yabancı dil bilmemesi/az bilmesi
• Yoksul kırsal bölge hayatı
• Kişisel gelişim eksikliği
• Dünya çapında tanınma eksikliği

Sürdürülebilir turizm, turizmin ekonomik, çevresel ve sosyal olarak yürütülmesi anlamına
gelmekte olup istihdam ve yerel kalkınma ile ekonomik sürekliliğin, sosyal katılım, kültürel zenginlik ve yerelden kontrol ile sosyal sürekliliğin, biyolojik çeşitlilik, çevresel etki ve kaynakların verimli kullanılması ile çevresel sürekliliğin sağlanmasıdır. 

Haritaya göre plan Karadeniz Bölgesi’ni “Yayla Turizmi Gelişim Koridoru”, Doğu Anadolu Bölgesi ile Orta Karadeniz Bölgelerini “Kış Turizmi Gelişim Koridoru”, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ni “Yemek ve Din Turizmi Gelişim Bölgesi”, İç Anadolu Bölgesini “Kültür ve Tarih Turizmi Gelişim Bölgesi” ve Marmara ve Ege Bölgesini ise “Kültür ve Termal Turizm Gelişim Bölgesi” olarak belirlemiştir. Bu bölgeler kırsal alan olarak tanımlanmaktadır ve kırsal turizm açısından önemli potansiyele sahiplerdir. Haritada da görüleceği gibi kırsal turizm Türkiye için oldukça fazla çeşitlilik gösteren bir turizm türüdür ayrıca kırsal bölgede yaşamakta olan yerel halk için de gelişecek olan turizm faaliyetleri açısından ek gelir kaynağı yaratması beklenmektedir

Zeytin Koridoru:
Bursa (Gemlik-Mudanya)
Balıkesir (Gönen, Bandırma,
Erdek)
Çanakkale (Ezine)
Marmara Adası, Avşa Adası,
Paşalimanı, Ekinli

Kış Koridoru:
Erzincan
Erzurum
Ağrı
Kars (Sarıkamış)
Ardahan

İnanç Turizmi Koridoru:
Tarsus
Hatay
Şanlıurfa
Gaziantep
Mardin
Diyarbakır
Siirt

İpek Yolu Turizm Koridoru:
Adapazarı (Sapanca, Geyve, Taraklı)
Bolu (Göynük, Mudurnu)
Ankara (Beypazarı, Güdül, Ayaş)

Batı Karadeniz Kıyı Koridoru:
İstanbul (Şile) – Sinop arası 500 km.’lik şerit ve üstündeki tüm iller.

Yayla Koridoru:

Samsun – Artvin (Hopa) arası şeritte yer alan tüm iller.

Trakya Kültür Koridoru:
Edirne
Kırklareli
Tekirdağ

Yaylalar açısından, Karadeniz Bölgesindeki şehirlerden Trabzon’da; Uzungöl, Şolma, Karadağ, Eriklibel yaylaları, Rize’de; Ayder, Anzer, Elevit, Trovit, Kavron yaylaları, Artvin’de Sahara, Karagöl, Kaçkar yaylaları, Giresun’da; Kümbet, ve Bektaş yaylaları, Ordu’da; Çambaşı ve Keyfalan yaylaları, Samsun’da; Gürcü, Vezirköprü ve Sarıçiçek yaylaları ile Sinop’ta yer alan Ayancık ve Akgöl yaylaları öne çıkan kırsal turizm alanlarıdır. Akdeniz bölgesinde ise Antalya şehrinde bulunan Finike-Ördübek, Karabel, Ağla, Kuyucak, Gökçukuru ve Yerküpe yaylaları önemli yaylalar arasında görülmektedir.

Millî Park, doğal ekolojik süreçlerin korunması ile birlikte türlerin ve habitatların tamamının yansıtıldığı bilimsel, eğitsel, turizm ve rekreasyonel imkanlar sunan çevre ile uyumlu olan alanlardır.

Mağaralar açısından Türkiye’de kırsal turizm alanları Batı ve Orta Toros Dağlarında (Muğla, Antalya, Isparta, Burdur, Konya, Karaman, İçel ve Adana) yer almaktadır. Türkiye’nin en uzun mağarası olan Pınarözü Mağarası (16 km) Beyşehir Gölü’nün batısında yer almakta olup en derin mağaraları da (Çukurpınar Düdeni, 1880 m) Anamur’un kuzeyinde bulunmaktadır. 

Sakin Şehir (Cittaslow) hareketi, ilk İtalya’da ortaya çıkan, uluslararası bir akımdır. İnsanların birbirleriyle iletişim kurabilecekleri, sosyalleşebilecekleri, kendine yeten, sürdürülebilir, el sanatlarına, doğasına, gelenek ve göreneklerine sahip çıkan ama aynı zamanda alt yapı sorunları olmayan, yenilenebilir enerji kaynakları kullanan, teknolojinin kolaylıklarından yararlanan kentlerin gerçekçi bir alternatif olacağı hedefiyle yola çıkmıştır. Türkiye’de 18 kent Sakin Şehir unvanı almaya hak kazanmıştır. 

Dağcılık: Doğu Karadeniz bölgesi, Ağrı Dağı (Ağrı), Beydağlar (Antalya), Erciyes Dağı (Kayseri), Bolkar Dağları (Mersin), Aladağlar (Niğde), Kaçkar Sıradağları (Rize), Munzur Dağları (Tunceli), Süphan Dağı (Van), Ulusdağı, Alaçam, Kazdağları (Balıkesir). 

Trekking ve Doğa Yürüyüşleri: Aladağlar, Toroslar, Kaçkar dağları, Kaz dağı, Kapadokya, İzmit, Gölcük, Yalova, İznik, Sakarya-Akyazı, İstanbul-Şile-Ağva, Dilek Yarımadası, Bafa Gölü, Fethiye, Bafa Gölü, Kırklareli ve Istaranca Dağları, Trabzon Uzungöl ve Şavşat arası, Adana Kozan ve Kadirli ilçelerinin yayla kesimleri.