Kimya ve Biyoloji Sektörlerinde Güvenlik Önlemleri ve Korunma Yolları

Kişinin hem kendini hem de çevresini bu tehlikelerden koruması için alınması gereken önlemler ve uyulması gereken kurallar çer­çevesinde hareket etmesi gerekir.

Kimyasal maddelere maruz kalma sonucu bir çok ciddi hastalık (merkezi sinir sistemi rahatsızlıkları, böbrek ve akciğer hastalık­ları, kanser v.b.) ortaya çıkabilir.

Laboratuvar ça­lışmaları sırasında uygun ve etkili önlemler alındı­ğında en tehlikeli kimyasal maddeyle bile güvenli çalışma gerçekleştirilebilir.

Kimyasal ve biyolojik tehlikeler piktogram adı verilen uyarı sembolleri ile ifade edilirler.

Piktogramlar, kimyasal maddelerin küresel uyum çerçevesinde standartlaştırılması için 2009 yılın­da yürürlüğe giren BM Küresel Uyum Sistemi’ne göre (UN GHS) yeniden düzenlenmiştir.

Piktogram: Kimyasal ve biyolojik tehlikeleri gösteren uyarı işaretleridir.

Bazı koşullar al­tında patlayıcı özellik gösteren kimyasal maddelere örnek olarak nitro bileşikleri, perkloratlar, organik peroksitler ve asetilen verilebilir.

Alüminyum alkiller ve fosfor kendiliğinden alev alabilme özelliği olan kimyasal maddelere örnek ola­rak verilebilir.

Alev almaya hazır gaz formdaki kimyasal madde­lere örnek olarak bütan ve propan verilebilir.

Önlem olarak; alevlenerek patlayabilme olasılığı olan gaz/ hava karışımları oluşumundan korumak ve tutuştu­rucu kaynaklardan uzak tutmak gerekir.

Benzen, aseton gibi alev alıcı sıvı kimyasal mad­delerin ise ısı, kıvılcım gibi kaynaklardan ve çıplak alevden uzak tutulması oldukça önemlidir.

Oksitleyici özel­lik gösteren kimyasal maddeler oda sıcaklığında ya da daha yüksek sıcaklıklarda kendiliğinden oksijen açığa çıkarırlar ve yüksek sıcaklık ya da ani şok et­kisi altında patlamaya neden olabilirler.

Oksitleyici özel­lik gösteren kimyasal maddelere örnek olarak peroksitler, hipe­roksitler ve peroksi esterler örnek olarak verilebilir.

Korozif (aşındırıcı): Canlı dokulara temas etmesi halinde dokulara zarar veren madde.

Korozif etki gösteren kimyasal maddelere örnek olarak nitrik asit (HNO₃), sülfürik asit (H₂SO₄), hidroklorik asit (HCl), amonyum hidroksit (NH₄OH) ve sodyum hidroksit (NaOH) verilebilir.

Amonyak, fosgen, azot oksitleri, hidrojen florür vb. maddeler tahriş edici, hassasiyet yaratıcı kimyasal maddele­re örnek olarak verilebilir.

Bu özellikteki maddeler ile çalışırken deri ve göz güvenliğini sağlamak için mutlaka maske, laboratuvar gözlüğü kullanılmalı ve koruyucu giysiler giyilmelidir.

Toksik kimyasal maddeler, az miktarlarının ağız yoluyla, deriye temas ederek emilim yolu ile veya soluma ile vücuda alınması sonucunda insanlarda akut ya da kronik hasarlara, hatta ölüme yol açabi­lecek özellikteki maddelerdir.

Amonyak (NH₃) ve karbonmonoksit (CO) toksik kimyasal madde kategorisindedir. 

Çok toksik kimyasal maddeler ise, çok az miktarlarının ağız yoluyla, deriye temas ederek emilim yolu ile veya soluma ile vücuda alınması sonucunda insanlarda akut ya da kronik hasarlara, hatta ölüme yol açabi­lecek özellikteki maddelerdir.

Çok tok­sik kimyasal maddelere ise civa bileşikleri, halojenli hidrokarbonlar ve siyanürlü bileşikler örnek olarak verilebilir.

Toksik ve çok toksik kimyasal maddeler iyi havalandırma sistemine sahip kimyasal malzeme depolarında sıcaklık ve ışıktan uzak olacak şekilde saklanmalıdır.

Laboratuvarlarda bu tür özellikteki kimyasal maddeler ile çeker ocak altında, eldiven, laboratuvar önlüğü ve koruyucu gözlük kullanıla­rak çok dikkatli bir şekilde çalışılmalıdır.

Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MGBF) içeri­sinde, kimyasal madde/karışımın sahip olduğu çev­resel, reaktivite, yanıcılık ve sağlık üzerine olum­suz etkileri gibi potansiyel tehlikelerle ilgili bilgiler bulunan ve ilgili kimyasal/karışımın laboratuvarda güvenli bir şekilde kullanımına, taşınmasına, depo­lanmasına ve acil durumlarda yapılması gerekenle­re yönelik detaylı bilgileri içeren bir dökümandır.

Güncellenmiş MGBF Yönetmeliği, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından, 13 Aralık 2014 tarihinde yayımlanmıştır.

Yayımlanan 29204 sa­yılı yönetmeliğin amacı piyasaya sunulan tehlikeli kimyasal madde/karışımların insan sağlığı ve çevre üzerine olan potansiyel zararlı etkilerine karşı et­kin bir şekilde denetim ve gözetimi sağlamak üzere MGBF hazırlanması ve dağıtılmasına yönelik tek­nik ve idari usul ve esasları düzenlemektir.

Bu bölümde kimyasal madde/karışımın “Teh­likeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırıl­ması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelikte öngörülen usul ve esaslara göre ha­zırlanmış olan etiketinde yer alan sağlık, güven­lik ve çevreye ilişkin bilgiler yer alır.

Olası laboratuvar kazalarının etkilerini minimuma indirmek veya or­tadan kaldırmak için kişisel koruyucu ekipmanla­rın kullanımı hayati önem arz etmektedir. 

Bu ekipmanların seçiminde bazı risk değerlendirmeleri yapılmalı ve potansiyel tehlikelere sebep olabilecek noktalar belirlenmelidir.

Kişisel koruyucu ekipman tercihi esnasında aşağıda verilen noktalar gözününde bulundurulmalıdır.

• Potansiyel tehlikenin türü (fiziksel, kimya­sal veya biyolojik tehlike vb.)
• Çalışmanın niteliği (kesici/delici aletlerin kullanımı, aerosol oluşturan çalışmalar vb.)
• Potansiyel tehlikeye maruz kalma yolu ya da bulaş yolu türü (deri yolu, solunum yolu vb.)
• Potansiyel tehlikeye maruz kalma olasılığı
• Kişiye özgü noktalar (kontak lens kullanı­mı, lateks malzemelere karşı alerji vb.) 

Kişisel koruyucu ekipmanlara örnek olarak labora­tuvar önlüğü, laboratuvar eldiveni, maske, yüz ve göz koruyucuları örnek olarak verilebilir. 

Potansiyel tehlikenin türüne ve laboratu­varda gerçekleştirilen çalışmaya bağlı olarak maske seçimi yapılmalıdır.

FFP3 tipi partikül maskeleri %99 koruma ile boyutları 2 μm’den daha küçük olan partiküllere karşı koruma sağlar. 

Kimya ve biyoloji sektörlerinde laboratuvar çalışmaları esnasında laboratuvar düzeni, havalan­dırma, elektrik güvenliği ve radyasyon gibi fizik­sel riskler, toksik, patlayıcı, alev alıcı, oksitleyici, korozif, tahriş edici ve hassasiyet yaratıcı kimyasal maddeler gibi kimyasal riskler ve enfeksiyöz ajanlar, rekombinant DNA molekülleri ve onkojenik vi­rüsleri içeren biyolojik risklere karşı gerekli önlem­ler mutlaka alınmalıdır. 

Tezgah üstleri yanmaz, asit/baz vb. kimya­sallara karşı dayanıklı malzemeden yapıl­malıdır.

Çeker ocak: Laboratuvarlarda toksik gazlar, asit buharı v.b. maddelerin güvenli bir şekilde ortam-dan atılmasını sağlayan cihazlardır. 

Tahriş edici, hassasiyet yaratıcı kimyasal madde­ler (amonyak, fosgen, azot oksitleri, hidrojen florür vb.) ile çalışılırken göz ve cilt koruması için mutla­ka maske, laboratuvar gözlüğü, eldiven kullanılma­lı ve koruyucu giysiler giyilmelidir.

Sterilizasyon: Bir ortamda bulunan mikroor­ganizmaların vejetatif ve spor formları dahil tama­mının öldürülmesi işlemidir.

Dezenfeksiyon: Bir ortamda bulunan hastalık yapan, yani patojen mikroorganizmaların ortadan kaldırılması işlemidir. 

Antiseptik madde: Canlı dokuya dezenfeksi­yon amacıyla uygulanan kimyasal maddelerdir.