Kimyasal, Fiziksel ve Biyolojik Risk Etmenlerinin Sınıflandırılması

• solunum yoluyla
• sindirim yoluyla
• deri ile temas yoluyla

Kimyasal maddeler sadece kimya sanayinin değişik alanlarında çalışan kişiler için risk oluşturmaz. Aynı zamanda bu kimyasallar solunan havayı, içilen suyu, yiyecekleri de kirleterek, ormanları ve gölleri etkileyerek ekosistemi değiştirebilirler ve çevreyi olumsuz yönde etkileyebilirler. 

Avrupa Topluluğu (EC) sistemi, üç seviyeli akut toksisite ölçeği (“çok toksik”, “toksik” ve “zararlı”) kullanır.

• Patlayıcı
• Oksitleyici
• Reaktif
• Zehirli
• Tahriş edici
• Aşındırıcı
• Hassasiyet oluşturucu
• Kanserojen etkili

• Üremeyi etkileyen
• Mutajenik etkili

• Tehlikeli maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazetede, 26.12.2008, 27092.
• Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik, Resmi Gazete, 10.07.2009, 27284.
• Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete, 19.12.2007, 26735.

Kimyasal risk etmenleri fiziksel durumuna göre katı, sıvı, gaz (ağır metaller, çözücüler, gazlar) olarak
sınıflandırılır

• akciğerlerde depolanmaz,
• doğrudan fibrojenik etki göstermez,
• bir tür alerjik mekanizma aracılığı ile solunum yollarında spazma neden olurlar,
• tekrarlayan spazmlarla da kronik akciğer hastalığı oluştururlar.

1. İNORGANİK TOZLAR

2. TOKSİK TOZLAR

3. RADYOAKTİF TOZLAR

4. ALERJİK TOZLAR

5. İNÖRT TOZLAR

• deri üzerinden absorbe olurlar.
• deride yüzeyinde ani tahribat yaratırlar.
• deriden geçerek kana karışır ve vücudun çeşitli bölgelerine ulaşarak hedef organlara zarar verirler.

Eterler grubunda yer alan maddeler de çok kolay parlayabilen ve yanabilen sıvılardır. Bu gruptan çözücü olarak kullanılan etil eterin parlama noktası -45°C’dir. Eterin kuvvetli narkotik etkiye sahip olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte, eterin belirli bir toksik etkisi de vardır. 

Vücutta anoksemiye neden olan boğucu maddeler üç alt sınıfta toplanırlar:
• anoksik anoksemiye neden olanlar,
• anemik anoksemiye neden olanlar,
• histotoksik anoksemiye neden olanlar.

• Bu grubun içinde arsenik (As), antimon (St), fosfor (P) bileşimleri yer almaktadırlar.
• Asrin (AsH3) gazı arsenik içeren metallerin asitle tepkimesi sonucunda meydana gelir.
• Stibin (SbH3) gazı antimon içeren metallerin asitle tepkimesi sonucunda meydana gelir.
• Fosfin (PH3) sıcak fosforik asit ve asetilen gazı üretiminde meydana gelir. Alüminyum fosfat
(Al3(PO4)3) nemli ortamda depolanırsa fosfin gazı oluşabilir.
• Karbon sülfür (CS2) kimya endüstrisinde lak ve verniklerin üretiminde ortaya çıkabilir.

* Karsinojenik; kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelikte tanımlanan kanserojen maddeyi,
*Hassaslaştırıcı; solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddeleri,

* Mutajenik; kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelikte tanımlanan mutajen maddeyi,
* Teratojenik; plasentadan geçerek fetusun gelişimine olumsuz etki eden maddeyi,
* Reprotoksik; Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddeleri ifade eder.
* Aşındırıcı; Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddeleri ifade eder.
* Tahriş edici; mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal
eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddeleri
ifade eder.

• Alevlenir madde
• Kolay alevlenir madde
• Çok kolay alevlenir madde
• Toksik madde
• Çok toksik madde
• Üreme için toksik madde
• Zararlı madde

• Geçici veya kalıcı işitme bozukluklarına sebep olan fiziksel etkiler,
• Anlık reflekslere sebep olma, kan basıncında ve solunumda artma, kalp atışında yavaşlama ile birlikte dolaşım bozukluğuna sebep olan fizyolojik etkiler,
• Stres ve sinir sisteminde kontrolsüzlük ile ortaya çıkan davranış bozukluklarının sebep olduğu psikolojik etkiler,
• Konsantrasyon bozukluğu ile birlikte iş ve üretim verimliliğinde azalma ile performans etkileri,

• dikkatin azalması veya kaybolması,
• aşırı gerginlik,
• bezginlik-bıkkınlık,
• fiziki yetersizlik,
• iş randımanında azalma
• aşırı yorgunluk-bitkinlik hissi

• İyonize radyasyon
• Elektromanyetik alanlar
• Radyo ve mikrodalgalar
• Ultrases ve infrases

a. Grup 1 biyolojik etmenler: İnsanda hastalığa yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik etkiyi gösterenler. Escherichia coli (patolojik
olmayan suşlar). 

b. Grup 2 biyolojik etmenler: İnsanda hastalığa neden olabilen, çalışanlara zarar verebilecek, ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi imkânı bulunan biyolojik etkiyi gösterenler. Bordetella pertussis, Actynomyces pyogenes, Tetanos, Influenza ve Herpes simplex virüsleri.
c. Grup 3 biyolojik etmenler: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski
bulunabilen ancak genellikle etkili korunma veya tedavi imkânı olan biyolojik etkiyi gösterenler. Brucella melitensis, Bacillus anthracis, Mycobacterium tuberculosis, Hepatitis B virüsü, Human immunodeficiency virüsleri (HIV).
ç. Grup 4 biyolojik etmenler: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkiyi gösterenler. Ebola, Kırım-Kongo Hemorajik ateşi, Marburg virüsü.

 1. Şekillerine göre

2. Boyanmasına göre

3. beslenme şekline göre

4. Solunum  şekline göre

Virüsler, yaşamak için konakçı bir organizmaya ihtiyaç duyan canlılardır. Morfolojik yapıları ve genel özellikleri yönünden diğer mikroorganizmalardan büyük farklılıklar gösterirler. Virüsler nükleik asit tarafından kodlanan proteinler ile ilişkili olan nükleik asid (DNA yada RNA)’dan oluşur. Virüslerin yapılarında çift tabakalı bir lipid membranı mevcuttur. Bu membran genellikle konak hücre membranından tomurcuklanarak edinilir. Tamamlanmış bir hücre yapısına sahip olmadıklarından virüsler enfekte ettiği canlının metabolik sistemine ihtiyaç duymaktadırlar. Dolayısıyla, virüsler hücre içi parazitik yaşam tarzını sürdürürler. Virüsler çok küçüktür (20-300 nm) ve kendilerine ait metabolizmadan yoksundur, kendi başlarına üreme yetenekleri yoktur. Enfekte ettiği canlıyı yeni virüs üretmek için kullanırlar. Daha sonra, konak hücreyi imha ederek hastanın vücudunda hızla çoğalmaya devam ederler. Bağışıklık sistemi güçlü olan canlılarda virüsler kristalize form hâline geçip uzun süre kendini saklayabilirler. Ancak, enfekte olan canlının bağışıklık sistemi zayıfladığı durumda virüsler tekrar aktif form hâline geçerek çoğalıp yayılabilirler. İnsanda, aids (HIV), kuş gribi (H1N1) gibi grip virüsleri, insan papilloma virüsleri (HPV) gibi virüsler öldürücü düzeyde patojendir.