KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA

Endüstriyel miras alanındaki yapıların, içindeki üretim donanımıyla beraber korunarak en­düstri müzesi hâline getirildiği bu yöntemle ziyaretçilerin bölgenin kimliğinin bir parçası olan üretim tarihini öğrenip hayallerinde canlandıracakları bir atmosfer sağlamak amaçlanmaktadır.

Endüstri mirasının yapı ve yapı gruplarından oluşması nedeniyle bir taşınmazın
endüstri mirası niteliği kazanması aşağıda tanımlanan ölçütlere dayalı olarak
yapılmaktadır.
• Yapı ya da yapı grubunun dönemindeki teknolojik gelişmeye öncü olması
ya da olağanüstü başarılı ve yüksek kaliteli bir teknik uygulanması,
• Teknik donanım ve üretim sisteminin tamamen korunmuş veya işlevini
sürdüren ilk veya tek örneklerden biri olması,
• Endüstriyel üretimle birlikte etrafında yeni bir yapılaşmanın başlamış olması,
• Bölgenin sahip olduğu doğal maden kaynaklarıyla ilgili olarak önem kazanması
ve gelişmesiyle birlikte bu süreçte maden üretimi için yapılar inşa
edilmesi,
• Endüstri devriminin oluşması ve gelişmesinde önemli rol oynaması,
• Endüstri alanında daha sonra yapılan yapılara örnek olması,
• Döneminde dünyanın önde üretim yerlerinden biri olması,

Turizmin kontrolsüz ve plansız bir şekilde geliştiği, koruma-kullanma denge­sinin sağlanamadığı durumlarda turizmin olumsuz etkileri ortaya çıkmakta ve turizm, kültürel ve doğal miras alanlarını olumsuz etkilemektedir. Özelikle kay­nakların ticari amaçlı bir meta olarak görülmesi, kültür varlıkları zarar gördü­ğünde onlara müdahale edilmemesi, kültür varlıklarının etrafında doğal yıkımı hızlandıran süreçlerin (erozyon vb.) önüne geçilmemesi, yerel halkın gelenek-gö­renek ve kültürünü terk etmesi, turizme dayalı olumsuzluklar olarak gündeme gelmektedir.

1980’li yıllardan sonra, kentin sanayi geçmişini yansıtan endüstri mirası, yerel ve yabancı turistler için çekim alanları hâline gelmiştir. Endüstriyel miras alanlarının turizm amaçlı kullanılması Sanayi Devrimi’nin ilk başladığı yer İngiltere’de doğmuştur. 1980’lerde ortaya çıkan bu kavram, bölgesel yeniden yapılanma stratejilerinin bir parçası olarak sunulmuştur. 1990’lı yıllarda özellikle Almanya’da Ruhr havzasının "Endüstriyel Miras Turu" adı altında sergilenmesi ve bölgesel kalkınma açısından başarı sağlamasıyla beraber endüstriyel mirasın turizm amaçlı kullanımının kent ve bölge açısından potansiyelleri daha iyi anlaşılmıştır. Bugün bu tür faaliyetler Birleşik Krallık, Almanya, Hollanda, Belçika, Avusturya, Fransa, İspanya ve İtalya gibi modern sanayinin öncü ülkelerinde yaygınlaşırken üklemizde de buna ilişkin uygulamalar yapılmıştır.

Endüstriyel miras turizmi yaratan kentsel kaynaklar, endüstriyel miras olarak tanımlanan bütün değerlerdir. Endüstri Mirası ya da diğer adıyla Sanayi Mirası kavramı Temmuz 2003’te TICCH (Uluslararası Endüstri Mirasının Korunması Komitesi) tarafından hazırlanan “Sanayi Mirası için Nijni Tagıl Tüzüğü"nde şu şekilde yer almaktadır: "Endüstri mirası, endüstri kültürünün tarihsel, teknolojik, sosyal, mimari veya bilimsel değere sahip kalıntılardan oluşur. Bu kalıntılar şunları içerir: Binalar ve makineler, atölyeler, imalathaneler ve fabrikalar, madenler ile işletme ve arıtma sahaları, ambarlar ve depolar, enerji üretilen, iletilen ve kullanılan yerler, ulaştırma ve tüm altyapısı, ayrıca sanayiyle ilgili barınma, ibadet etme ve öğretim gibi sosyal faaliyetler için kullanılan yerlerdir."

Endüstri miras alanları yapılan envanter çalışmalarına bağlı olarak türlerine göre aşağıdaki şekilde gruplanmaktadır:

• Madencilik,
• Enerji kaynakları: Yel değirmenleri, su çarkları, buhar makineleri,
• Üretim endüstrileri: Tekstil çömlekçilik, cam, yiyecek, içecek,
• Ulaşım ögeleri: Yol, köprü, demiryolu vb.
• Yapı malzemesi üretimi: Taşocağı, tuğla atölyesi, bıçkı fabrikası vb.
• Destek tesisleri: Üretim faaliyetlerinin parçası olan bütün çalışan kesim için üretilen konutlar, sosyal tesisler vb.
• Altyapı hizmet sistemleri: Gaz, su, iletişim, kamu hizmeti sistemleri.

Kültürel, doğal ve karma miraslar içerisinde oldukça düşük sayıda bulunan endüstriyel miras alanları tüm dünya mirasının yalnızca % 4’üne denk gelmektedir.

Endüstriyel miras alanlarının turizm amaçlı kullanım şekilleri şunlardır:

Dünya miras alanları 1992 yılından itibaren kültür ve doğa arasındaki sıkı ilişkiye dayanarak kültürel çevreleri de içermeye başlamıştır. Uluslarası turizmde bu nesneler üzerine kurulmuştur. UNESCO çeşitli sanatsal, bilimsel, estetik, tarihî ve korumacı bakış açısıyla yapılaşmış, doğal ve kültürel mirasın korunmasına odaklanarak dünya miras alanlarını tescillemiştir. Koruma altına alınan ve tescillenerek sit alanı ilan edilen miras alanları hızla turizm destinasyonlarına dönüştürülmektedir.

Arkeolojik sitler: Varoldukları zamandan günümüze kadar ulaşan, varoldukları dönemin sosyal ekonomik fiziksel ve kültürel özelliklerini yansıtan alanlar ve yerleşmeler (eski tarla sistemleri, dikilmiş taşlar, surlar, demiryolları, madenler, yerleşmeler vd.).

Bazı tarihsel kaynakların sergilenmesinde tarihsel kaynağa müdahale edilmeden (özgün hâliyle restore edilmeden) özelliği olduğu gibi korunarak sergilenmektedir. Başka bir yaklaşımda ise tarih turistin görmek istediği bir yorumla paketlenerek sergilenmektedir Bu kapsamda tarihî kaynaklar, restore edilerek, bozulmuş olan nesnelerin yerine yeni nesneler konularak veya geçmişi temsil eden ve geçmişi yeniden canlındıran tarihî parklar yaratılarak turiste sunulmaktadır. Bu pazarlama biçimleri ile tarihî bölgelere turistik talebin artırılması yoluna gidilmektedir. Tarihî kaynakların turizm amacıyla pazarlanmasına ilişkin bu tür yaklaşımlar, kaynağı değişime uğratarak zarar verdiği tartışmalarını da beraberinde getirmektedir.

1972 ylında UNESCO dünyanın en çok dikkati çeken doğal ve kültürel miras
alanlarını korumak üzere Dünya Miras Konvansiyonu (World Heritage Convention) oluşturmuştur.

Tanımlardan anlaşıldığı üzere, miras turizmi daha çok tarihsel değerlerle ilişkilendirilirken son on yılda bu kavram; ulusların tarihi, kültürü, yaban hayatı ve peyzaj özellikleri ile de ilişkilendirilmiştir.

1972 ylında UNESCO dünyanın en çok dikkati çeken doğal ve kültürel miras alanlarını korumak üzere Dünya Miras Konvansiyonu (World Heritage Convention) oluşturmuştur.

ABD korumalı alanlar arasında doğal rezervler, ulusal yaban alanları, parklar, ulusal tarihsel parklar ulusal rekreasyon alanları şeklinde bir gruplama yapmaktadır. İngiltere ve Galler’de Olağanüstü Doğal Güzellik Alanları (AONB) tanımlanmaktadır.

Tarihî şehirlerde koruma ve turizmin bir arada yürütülmesine ilişkin stratejilerin belirlenmesinde;
• Mevcut dokunun korunması,
• Mevcut turizm olanaklarının kullanılabilmesi için geliştirme siyasetinden çok düzenlemenin benimsenmesi,
• Ziyaretçi sayısına sınırlamalar getirilmesi,
• Şehirsel açık alanların korunması,
• Yayalara ayrılmış yol ve zonların oluşturulması, gibi yaklaşımlar gündeme gelmektedir.

Endüstriyel miras alanlarının turizm amaçlı kullanılması Sanayi Devrimi’nin ilk başladığı yer İngiltere’de doğmuştur.

Endüstri mirasının yapı ve yapı gruplarından oluşması nedeniyle bir taşınmazın endüstri mirası niteliği kazanması aşağıda tanımlanan ölçütlere dayalı olarak yapılmaktadır.

Endüstriyel alanın hinterland ilişkisinin iyi kurugulanamaması, Endüstriyel miras turizminde kentsel gelişime bir tehdittir.

Dünya miras alanları 1992 yılından itibaren kültür ve doğa arasındaki sıkı ilişkiye dayanarak kültürel çevreleri de içermeye başlamıştır. Uluslararası turizmde bu nesneler üzerine kurulmuştur.