KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA

Medeniyetler açısından ‘kimlik’ kavramının ayırıcı aynı zamanda en nesnel ölçütleri ‘dil’ ve özellikle ‘inanç’ unsurlarıdır. Bu nedenle insanlık tarihindeki temel medeniyetler büyük ölçüde dünyanın büyük dinleri ile tanımlanmış olup (tek tanrılı dinler öncesi içinde aynı genellemeyi yapmak mümkündür. özellikle Hristiyanlık ve İslamiyet gibi büyük dinler tarihsel süreç içinde çok çeşitli ırklardan halkları bir araya getirmişlerdir. Doğru cevap A’dır.

Kentsel kimlik olgusu 1980’li yıllardan itibaren ortaya çıkan ve giderek hızlanan küreselleşmeyle daha fazla tartışılan bir konu hâline gelmiştir. Küreselleşme bir yandan söz konusu kentsel kimliklerin birbirine benzemesine, kentlerin birbirlerinden etkilenmesi sonucu aynılaşmalarına neden olurken, kentlerin birbirlerine göre farklılıklarının göstergesi olan bu ayrışmalar sonucu kentsel kimliği öne çıkarmanın gerekliliği de önem kazanmıştır. Tüm seçenekler doğru olduğundan Doğru cevap B’dir.

Karabük bir sanayi kentidir. Demir çelik sanayinin Karabük’le kurulması Cumhuriyet Dönemi politikası olup bu sanayinin yer seçimi kriterlerini destekleyen Zonguldak Limanı ve maden ocakları ile başka bir maden alanı olan Sivas ile demiryolu bağlantısı Karabük’ün sanayi kenti olarak gelişmesini sağlamıştır. Bu potansiyelleri destekleyen planlama kararları ile kent sanayi kenti olarak gelişim göstermiştir. Kentin tarihsel süreç içindeki gelişimi, potansiyelleri kısaca kentsel kimliği özümsendiğinde gelecek kuşaklara aktarılması gerekenler arasında demir çelik fabrikası ve onun simgesi olan bacalar, ilk işçilerin yaşadıkları lojmanlar gibi özgün kentsel doku örnekleri, fabrikanın ilk ürününün ortaya çıkmasındaki süreci anlatan işlem platformu gibi bu döneme ait teknoloji, bu kente özgü, korunması gerekli kültürel miras olarak kabul edilir. Karabük öncelikle korunması gerekli kentsel alanın mutlaka bir kent dokusunun parçası, mutlaka 19.yüzyılın yapısı olması ya da mutlaka estetik değerlere sahip ileri turizm potansiyeli olan hakim anlayışında bir örnek olmaması nedeniyle önemlidir. Doğru cevap D’dir.

Kentsel özgün kimliğin küresel etkilerle yitirilmesine ya da bölgesel gelişme dinamikleri bağlamında, birbirine benzer kentlerin oluşmalarına örnek olarak Kayalık Kapadokya Bölgesi olarak adlandırılan Nevşehir ilinin Avanos, Ürgüp, Göreme ilçe sınırlarından oluşan alt bölgesi gösterilebilir. Coğrafi, jeolojik, doğal, ekonomik yapıları ile il bütünü içinde temelde benzer potansiyellere sahip olan bu yerleşmeler 1990’lı yıların sonuna kadar birbirleri ile yarışarak il ve alt bölge ölçeğinde var olmaya çalışmışlardır. Bu yaklaşım doğrultusunda Avanos; Kızılırmak kıyısındaki konumu, ırmağa dayalı başta çanak-çömlek atölyeleri olmak üzere ekonomik faaliyetleri, Göreme; peri bacaları, kiliseler, manastırları, açık hava müzeleri, Ürgüp; fizik-mekân dokusu, demografik yapısı, bölgesel kapsamda ulaşılabilirlik düzeyi ile özgün kentsel kimliklerini ortaya çıkaran planlamalar yaparak gelişmeye başlamıştır. Bu yaklaşım eksik olan yönlerine rağmen hem bölgesel gelişmeyi hem de yerleşmelerin yerel kimliklerini öne çıkarmaları açısından önemlidir. Doğru cevap E’dir.

Osmanlı kentlerinin tamamında ve yine İstanbul Tarihi Yarımada’da izlenebilen kentsel dokuda, mekânsal ve kültürel eklemlenmelerin kent merkezinden dışarıya doğru uzanan yollar üzerinde oluştuğu bilinmektedir. Daha somut olarak Osmanlı Devleti kentlerinde yapılaşma, ilk oluşum hamam, medrese, cami inşası ve sonra bunların etrafındaki konut alanlarının gelişmesi şeklindedir. Bu yeninin eskiyi yok etmeden merkezden dışa doğru uzanan yollar üzerinde farklı kültürlerin yer alması hem çok merkezli bir kentsel dokunun oluşmasına hem de eski ve yeninin bir arada yan yana konumlanmasına, yaşamasına olanak vermiştir. I. madde Kentsel dokuda, mekânsal ve kültürel eklemlenmelerin kent merkezinden dışarıya doğru uzanan yollar üzerinde oluştuğu bilinmektedir olacağından yanlıştır. Diğer açıklamalar doğru olduğundan (II,III,IV)   Doğru cevap C’dir.

Özellikle Avrupa’da II. Dünya Savaşı sonrasında yakılıp yıkılan kentlerin yeniden düzenlenmesi, yeniden inşa edilmesi sırasında koruma (anıtsal yapı ölçeğinde ağırlık kazansa da) kentsel ölçekte ele alınmıştır.

Ülkemizde ise Osmanlı Devleti zamanında tek yapı ölçeğinde koruma adına birkaç önemli girişimde bulunulsa da Cumhuriyet Dönemi’nde doğal ve kültürel varlıkları korumak için yasal düzenlemeler yapılsa da yapılan yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi, uygulamaların yapılması her zaman sorunlu olmuştur. Kültür Varlıklarının korunması konusunda uluslararası anlaşmaların en önemlilerinden olan UNESCO sözleşmesinin 1982 yılında, Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi4nin 1989 yılında imzalanmış olması bu konudaki geç kalındığını göstermektedir. Doğru cevap B’dir.

Kentsel ve çevresel korumayı başarmak ancak kapsamlı kültürel politikalar oluşturmak ve bu politikanın uygulanabilirliğini sağlamakla mümkündür. Bu politikaların oluşturulması için gerekli olan maddi, teknik, bilimsel alt yapıların oluşturulması kolay bir süreç olmayıp, oldukça yoğun ve uzun bir süreçtir.

Çünkü kentsel ve çevresel korumanın karşısında “koruma”yı güçleştiren hatta engelleyen hızlı nüfus artışı, göç hareketleri, ulusal ve uluslararası sermaye yatırımları gibi karşıt faktörler bulunmaktadır. Tüm maddeler doğru verildiğinden Doğru cevap E’dir.

Kentsel kimliği oluşturan kültürel değerleri kaybetmeden, sürdürülebilirliklerini sağlamak ve küresel etkileşimin böylesi kentlerin tanınırlığını, ekonomik kalkınmalarını ülke bölge, ölçeğinde güçlendirmek bütüncül planlama ile mümkündür Bu kapsamda;

belirlenmesi, bu kazanımların kamuoyu ile sürekli olarak paylaşılması gibi politikalar ile kentsel ve çevresel korumayı gerçekleştirmek mümkündür. I,II,II,IV ve V doğru verildiği için Doğru cevap C’dir.

Koruma çalışmaları için yasal, yönetsel düzenlemeler yapmak, çeşitli uluslararası anlaşmalara imza atmak hukuksal açıdan gereklilik olsa da görülmektedir ki yeterli olamamaktadır. Çünkü “kentsel koruma” nın yasa koyucular, politikacılar tarafından fazlaca dile getirilmeyen bir başka boyutu olan “kültür” korumanın en önemli temel bileşenidir. “Koruma”, “kültür” arasında kuvvetli bir ilişki, içiçelik söz konusudur ve bu birlikteliğin iyi kurulması aynı zamanda kentlerin sürdürülebilirliğini de sağlamaktadır.

Kentsel ve çevresel korumanın kültürel boyutu farklı bakış açıları ile ele alınabilir çünkü konu “kültür” olduğunda kültür kavramını etkileyen dinamikler çeşitlilik göstermektedir. Bu kapsamda korumanın kültürel boyutu “korumada kültürel bilinç”, “kültürel politikalar” veya “kültürel politikaların korumaya etkisi gibi bakış açıları ile irdelenebilir. Koruma-kullanma, koruma-yaşatma gibi kavramsal yaklaşımların pratikte gerçekleştirilememesinin öncelikle politik ve ekonomik olmak üzere pek çok nedeni bulunmaktadır Tüm maddeler doğru verildiğinden Doğru cevap C’dir.

Kentsel kimlik toplumun tüm doğal ve yapay çevre içinde biriktirdiği “bellektir”. Dünya üzerinde önde gelen medeniyetlerin zaman içinde biriktirdikleri bu değerlerin kültürel çeşitliliğin oluşumunda temel bir etken olduğu bilinmektedir.

“Medeniyet” kavramı ilk kez 18.yüzyılda Fransız düşünürler tarafından “barbarlık” karşıtı bir kavram olarak geliştirilmiştir. Bu kabul uzun dönemler özellikle Batılılar tarafından ulaşılması gereken bir ideal olarak benimsetilmeye, standart ölçütlerle tanımlanmaya çalışılmıştır.

Hititlere ait izleri Kapadokya Bölgesi’nde özellikle su kenarındaki yüksek kayalara rölyef olarak işlenmiş anıtlarda, doğu ile ticari ilişkileri sağlayan kervan yolları üzerindeki geçitlerde, Geç Hitit Dönemi’ne (1200-1700) ait bulguları ise Nevşehir ilinin özellikle Gülşehir, Acıgöl, Hacıbektaş yerleşmelerinde Hitit Hiyeroglifi ile yazılmış kaya anıtlarda, mühürlerde, madeni kaplar, çanak-çömlek üzerinde görmek mümkündür.

Kayalık Kapadokya Bölgesi tarihî, kültürel ve özgün doğal yapısı nedeniyle korunması gerekli kentsel değerlerin üst üste olduğu bir alt bölgedir. Üst üste gelen kültürler birbirlerini yok etmeden ya da birbiri içinde yok olmadan devamlılıklarını sağlayabilmişlerdir.

Eflatun “insanın en büyük erdemi şehir kurmak erdemidir” demiştir. Çünkü kentlerin kendisi bir kültür ürünüdür ya da kültürlerin bileşenidir.

Osmanlı Devleti kentlerinde yapılaşma, ilk oluşum hamam, medrese, cami inşası ve sonra bunların etrafındaki konut alanlarının gelişmesi şeklindedir. Bu yeninin eskiyi yok etmeden merkezden dışa doğru uzanan yollar üzerinde farklı kültürle­rin yer alması hem çok merkezli bir kentsel dokunun oluşmasına hem de eski ve yeninin bir arada yan yana konumlanmasına, yaşamasına olanak vermiştir.

Özellikle Avrupa’da II. Dünya Savaşı sonrasında yakılıp yıkılan kentlerin yeniden

düzenlenmesi, yeniden inşa edilmesi sırasında koruma (anıtsal yapı ölçeğinde ağırlık kazansa da) kentsel ölçekte ele alınmıştır.

Ülkemizde doğal ve kültürel varlıkları korumak için yasal düzenlemeler yapılsa da yapılan yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi, her zaman sorunlu olmuştur. Kültür Varlıklarının korunması konusunda uluslararası anlaşmaların en önemlilerinden olan UNESCO sözleşmesinin 1982 yılında, Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi’nin 1989 yılında imzalanmış olması bu konudaki geç kalmayı açıklayabilir.

Kentsel sit alanları içinde yer alan kültür varlıklarını korumak, yenilemek ve çevresindeki doku ile birlikte ele alarak yeniden planlamak adına hazırlanan 5366 sayılı yenileme alanları yasası ile tescilli yapılara ileri düzeyde müdahale etme zemini oluşturularak yenileme kavramını yıkıp yeniden yapmak, eskiyi kaldırmak olarak benimsendiğinden, tarihî ve kültürel değerlerin yıkılmadan korunması yaklaşımı göz ardı edilmektedir.

I- II- III- IV ve V. seçeneklerine ilave olarak

a. Ulusal kültür politikaları içinde kültürel mirasın yeri,

b. Çevre politikaları içinde kültürel mirasın yerinin belirlenmesi, bu kazanımların kamuoyu ile sürekli olarak paylaşılması gibi politikalar ile kentsel ve çevresel korumayı gerçekleştirmek mümkündür.