KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA

Ülkemizdeki mevcut yasal ve kurumsal yapılanmada, kültürel, tarihî ve doğal mirasın korunması sorumluluğunu Kültür ve Turizm Bakanlığına vermiştir. Bunun yanı sıra, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, yerel yönetimlerle (il özel idareleri, belediyeler, köyler) birlikte, mülkiyetinde tarihî ve kültürel varlıklar bulunan tüm özel ya da resmî kişi ve kurumlarda yasal olarak tarihî ve kültürel varlıkların korunmasında doğrudan ya da dolaylı olarak sorumludur. Bu idari yapılanma içinde öne çıkan yönetim kademelenmesi de yerel yönetimlerdir. İlgili olmayan bakanlık Gençlik ve Spor Bakanlığıdır. Doğru yanıt E’dir.

Kültür varlıkları toplumların, kültürlerin özetle insanın ürettiği, şekillendirdiği varlıklardır. Bu varlıklar ait oldukları dönemlerin kültürlerine, üretim ve yaşam biçimlerine, gelenek ve göreneklerine, alışkanlık ve yaşam biçimlerine kısaca insanlık tarihine ışık tutan belgelerdir. Xantos, Letoon, Divriği Ulucami ve Darüşşifası, saraylar, hanlar, kervansaraylar vb. eserler kültür varlıklarına örnektir. Kanunlara göre kültür varlıkları “tarih öncesi ve tarihî devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihî devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya su altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklar olarak tanımlanmıştır. C seçeneğindeki Topkapı Sarayı, insanların dini amaçlı ürettiği taşınmaz bir varlıktır. Doğru yanıt C’dir.

Doğal (tabii) sitler, tıpkı arkeolojik sitler gibi 3 gruba ayrılmaktadır. Bunlardan 1. Doğal (tabii) sitler, bilimsel kriterler açısından evrensel değeri olan, ilginç özellik ve güzelliklere sahip olması ve ender bulunması nedeniyle kamu yararı açısından mutlaka ve bütünüyle korunması gerekli olan, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak alanlardır.  Doğru yanıt D’dir.

Somut kültür varlıkları, kültür ve tabiat varlıklarını koruma faaliyetleri kapsamında korunması gerekli görülen, taşınır taşınmaz kültür varlıklarıdır. Elle tutulan, gözle görülebilen, maddi varlığı olan ve bu verileriyle koruma altına alınabilecek varlıklardır. Somut olmayan kültürel miras, toplumların, toplulukların, alt grupların ve bazen bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak oluşa gelmiş uygulamalar, gelenek ve görenekler, ifadeler, bilgiler, sanat ve zanaat türleri, üretim biçim ve süreçleri, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar ve ilişkiler vb. anlamına gelmektedir. UNESCO’ya göre somut olmayan kültürel miraslar şunları içerir:

Doğru yanıt B’dir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda müzecilik hareketleriyle sınırlı kalan koruma hareketinden sonra 1869 yılında “I. Asar-ı Atika Nizamnamesi”nin uygulamaya rehber oluşturması bu alandaki ilk yasal düzenleme girişimine karşılık gelmektedir. Bu ilk yasanın getirdiği en önemli sınırlama, yabancı araştırmacıların yapacakları arkeolojik kazıların izne tabii tutulması ve buluntuların yurt dışına çıkarılmasının yasaklanması olmuştur. Doğru yanıt E’dir.

1710 sayılı ‘Eski Eserler’ yasası ile taşınır ve taşınmaz eski eserlerin, ayrıca anıt, külliye, tarihî sit, arkeolojik sit, tabii sit kavramlarının ilk defa tanımları yapılmıştır. Doğru yanıt A’dır.

5805 sayılı yasa ile kurulan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nda (GEEAYK) bulunan beş doğal üye, üç bakanlık temsilcisi ile bunların seçtiği on üç üyenin tarih, arkeoloji, sanat tarihî, mimarlık, estetik, kent planlaması alanlarından biri ya da birkaçında uzmanlaşmış, bu konuda yapıt ya da inceleme ortaya koymuş kişiler arasından seçilmiş olması yasada ön görülmüştür. Doğru yanıt C’dir.

Küresel boyutlu uluslararası anlaşmalar, Birleşmiş Milletler çatısı altında oluşturulmuş olan anlaşmalardır. Küresel boyutlu anlaşmalar uluslar üstü ölçekli olan sorunlara, küresel önlemler almak, küresel ilkeler ve koruma ilkeleri belirlemek, koruma ve kullanmaya yönelik uluslararası standartları oluşturmak amacıyla gerçekleştirilmiş olan anlaşmalardır.  Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi küresel bir anlaşmadır. Diğer seçenekler bölgesel boyutlu uluslararası anlaşmalardır. Doğru yanıt C’dir.

10.7.2004 tarihinde kabul edilen, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumluluklarını açıklayan 7. maddesinde doğal, kültürel ve tarihî değerlerle ilgili görevlerinin arasında şunlar vardır; “Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; hafriyat toprağı, ..., deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak.” Doğru yanıt D’dir.

Ülkemizde kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve sürdürülebilir olarak kullanılması ve yönetilmesi uluslararası koruma ölçütleri ve evrensel ilkeler bağlamında ele alındığında yetersiz kalınan noktalar olduğu açıktır. Bu durumu üç ana nedene temellendirmek mümkündür:

Halkın sürece dahil olmasındaki en önemli etken eğitim ve bilinç eksikliğidir. Doğru yanıt E’dir.

Kültür Varlığı, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi dönemlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya su altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklar olarak tanımlamıştır. Divriği Ulucami ve benzeri tarihi camiler tanım doğrultusunda Kültür Varlığı grubuna aittir.

Somut olmayan kültürel miras, toplumların, toplulukların, alt grupların ve bazen bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak oluşa gelmiş uygulamalar, gelenek ve görenekler, ifadeler, bilgiler, sanat ve zanaat türleri, üretim biçim ve süreçleri, beceriler ve bunlara ilişkin araç-gereçler ve kültürel mekanlar ve ilişkiler vb. olarak tanımlanır. Bu bağlamda Karagöz, Kırkpınar Yağlı Güreşleri ve Ebru sanatı somut olmayan kültürel miraslarımız arasında yer alır.

Ihlara Vadisi, Düden Şelalesi, Göksu Deltası Tabiat Varlıkları olarak adlandırılır.

Muhafaza-i Abidat Nizamnamesi 1912 yılında yürürlüğe konmuştur.

1710 Sayılı Yasa, 'Eski Eserler Yasası' olarak da bilinir.  Taşınır, taşınmaz eski eserlerin yanı sıra anıt, külliye, tarihi sit, arkeolojik sit, tabii sit gibi kavramların da ilk defa tanımlandığı yasadır.

1985 yılında çıkarılan 3194 sayılı kanun koruma amaçlı uygulama ve imar planı süreçlerini yapılandıran ana kanundur.

2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu 18.11.1983 tarihinde yayınlanmıştır.

2005 yılında Kültür ve Tabiat Varlıklarının korunması sürecine "yenileme" kavramını ekleyen, "Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkındaki Kanun" 5366 sayılı kanundur.

2004 yılında yayınlanan 5225 sayılı kanunun adı Kültür Yatırımlarını ve Girişimlerini Teşvik Kanunudur.

2005 yılında yayınlanan, kültür ve tabiat varlıklarının koruması konusunda başlıklar taşıyan 5393 sayılı kanun Belediye Kanunudur.