KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA

Temizleme (Liberation), binanın özgün durumunu bozan, sonraki dönem
eklerinin temizlenmesidir. Temizlenecek bölümlerin bilimsel araştırma
yöntemleri ile tespit edilerek, uygulamanın yapıya zarar vermeden titizlikle
yapılması gerekmektedir.

1975 yılı “Avrupa Mimari Miras Yılı” olarak ilan edilmiş

KentselYenileme (urbanRenewal- urban renovation); Fiziksel, işlevsel ve ekonomik eskime düzeyi kentsel sağlıklaştırma gerektiren alanlardan daha yüksek olduğu durumlardır. Böyle bir sürece girmiş tarihî kentsel alanlarda eskimeye neden olan faktörlerin ortadan kaldırılması yoluyla alanın tekrar yaşamaya başlaması sürecidir. Kentsel yenileme gerek fiziksel gerekse işlevsel olarak alanın bütünüyle veya büyük oranda yeniden düzenlenmesi ve değiştirilmesini beraberinde getirmektedir. Bu uygulama genellikle tarihî bölgenin korunmaya değer yapı stoğunun yitirildiği ve işlevini büyük oranda kaybettiği alt bölgeler için kabul görmektedir.

1983 yılında çıkarılan 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu (KTVKK) ile birlikte UNESCO’nun dünya mirasının korunması sözleşmesi benimsenerek kavramsal tanımlamalar bu doğrultuda yapılmıştır. Önceki yasada
kullanılan “eski eser” tanımı yerine “kültürel varlık”, “kültürel miras” tanımlamaları bu yasayla getirilmiştir.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Genel Konferansı 17 Ekim-21 kasım 1972 tarihlerinde Paris’te gerçekleştirdiği 17. toplantısında “Dünya Kültürel Mirasın Korunması sözleşmesi”ni onaylamıştır.

17. toplantısında “Dünya Kültürel Mirasın Korunması sözleşmesi”ni onaylamıştır. 17 Aralık 1975’de yürürlüğe giren bu sözleşme ile insanlığın ortak mirası kavramı uluslararası toplumda kabul edilmiştir. Sözleşmede “Kültürel ve Doğal Miras” kavramları kullanılarak tanımları yapılmıştır.

1976 yılında UNESCO tarafından farklı bir şekilde tekrar ele alınarak, kültürel geleneklerle ilgili bütün maddi varlıkları kapsayacak şekilde “kültürel varlık” (cultural property) deyimi ortaya atılmıştır. Bu kavram değişik uygarlıkların sanat anlayışı, bilim ve teknik düzeyi, sosyal yaşam hakkında somut veriler sağlayan ve korunmalarında toplumsal yarar görülen eşya ve yapıtları kapsamaktadır.

Korunacak özellikleri bulunan doğal, ya da insan yapısı ya da ikisinin ortak ürünü olan alanlara “sit” denilmektedir.

özelliklerine göre sitler doğal, tarihî, arkeolojik ve kentsel olarak sınıflandırılmaktadır.

Arkeolojik sit; tarih öncesinden Sanayi Devrimi sonrasına kadarki döneme ait kalıntıların bulunduğu alanlardır.

Ülkemizde de UNESCO sözleşmesi temel alınarak, taşınır ve taşınmaz doğal ve kültürel varlıklar tanımlaması kabul görmektedir. Taşınır Kültür Varlıkları; Resim Heykel, ikona, seramik kaplar, çini, cam, metal, deri eşya, dokumalar, mobilya, mücevher, sikke, el yazması kitap gibi taşınabilir sanat eserleri ve belgeler müzelerde ya da özel koleksiyonlarda saklanmaktadır. Taşınmaz Kültür Varlıkları; Anıtlar ve sitler olarak ikiye ayrılmaktadır.

Arkeolojik sit; tarih öncesinden Sanayi Devrimi sonrasına kadarki döneme ait kalıntıların bulunduğu alanlardır.

Yeniden Yapım (recontruction); yıkılmış, yok olmuş ya da çok harap durumdaki bir yapının eldeki belgelere dayanarak en özgün hâliyle yeniden inşa edilmesidir. Bir tür kopyalama olması nedeniyle ancak zorunlu durumlar için uygulanması gereken bir yöntemdir. Çünkü yeni yapı, yerine yapıldığı tarihî eserin dokusuna ve özgün malzeme ve işçiliğine sahip değildir. Tarihî yapının kütle ve mekânlarının biçimsel bir canlandırmasıdır.

Yenileme (renovation); zamanla değişen yaşam biçimi nedeniyle tarihî yapının özgün işlevini yitirmesi sonucu ilk yapılış amacından farklı bir işleve hizmet etmek için uyarlanması. Bu uygulama yapılırken yapının bütünlüğünün bozulmaması ve özgün hâline döndürülebilir olması ilkesi gözetilmelidir.

Üç tür eskime vardır;

Kentsel Sağlıklaştırma (yeniden uygun hâle getirme-urban rehabilitation); eskimenin yeni başladığı, özgünlüğünü henüz kaybetmemiş olan tarihî bölgelerin özgün hâline kavuşturulması amacıyla fiziksel yapının esaslı onarımının yapılarak yeniden kullanılabilir hâle getirilmesi ve işlevini yitirmiş yapıların uygun yeni işlevlerle yeniden kullanılabilir hâle getirilmesidir.

1923 yılında Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte uygar bir topluma dayalı bir ulus devlet yaratılmasını hedefleyen bir kültür politikası doğrultusunda kurumsallaşma çalışmaları başlamıştır. Bu bağlamda, Osmanlı öncesine dayanan tarihsel mirasın araştırılması çalışmaları da yapılmıştır. Osmanlı Devletin’den devralınan vakıflar ise 1936’dan sonra yeni kurulan Vakıflar Genel Müdürlüğüne devredilmiştir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında kültürel varlıkların korunması ile ilgili kurumlar Maarif Vekaleti ve Vakıf Evkaf ve Şeriye Vekaletidir. 1933 yılında kurulan Anıtlar Koruma Kurulu yaptığı çalışmalar sonucunda ise 3500 tane tarihî eseri kayıt altına alan anıt fişleri hazırlanmıştır. 1950’li yıllarda Osmanlı Eserlerine olan ilginin artması ile birlikte bu eserlerin onarımına kaynak sağlamak amacıyla 1954 yılında “Vakıflar Bankası” kurulmuştur. 1951 yılında ise 5805 sayılı yasa ile yalnızca mimari ve tarihî anıtların korunması, bakımı, onarımı ve retorasyon işlerinde uygulanacak ilkeleri belirlemek, bilimsel görüş vermek ve sorunlara çözüm üretmek amacıyla Gayrimenkul ve Eski Eserler Anıtlar Yüksek Kurulu (GEEAYK) oluşturulmuştur.

1983 yılında çıkarılan 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu (KTVKK) ile birlikte UNESCO’nun dünya mirasının korunması sözleşmesi benimsenerek kavramsal tanımlamalar bu doğrultuda yapılmıştır. Önceki yasada kullanılan “eski eser” tanımı yerine “kültürel varlık”, “kültürel miras” tanımlamaları bu yasayla getirilmiştir.

Kentsel Yenileme (urban Renewal- urban renovation); Fiziksel, işlevsel ve ekonomik eskime düzeyi kentsel sağlıklaştırma gerektiren alanlardan daha yüksek olduğu durumlardır. Böyle bir sürece girmiş tarihî kentsel alanlarda eskimeye neden olan faktörlerin ortadan kaldırılması yoluyla alanın tekrar yaşamaya başlaması sürecidir. Kentsel yenileme gerek fiziksel gerekse işlevsel olarak alanın bütünüyle veya büyük oranda yeniden düzenlenmesi ve değiştirilmesini beraberinde getirmektedir. Bu uygulama genellikle tarihî bölgenin korunmaya değer yapı stoğunun yitirildiği ve işlevini büyük oranda kaybettiği alt bölgeler için kabul görmektedir.

“Venedik Tüzüğü” nün kabul edilmesiyle birlikte ülkemiz de,