KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA - Deneme Sınavı - 8

Yöresel mimari: Yapım tekniği ve malzemesi açısından özgün yapı geleneğine uygun üretilen ve bozulmadan günümüze ulaşan yapılar.

Jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup ender bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli yer üstünde yer altında ve su altında bulunan varlıklara, Tabiat varlığı denir.

Printice miras turizmini, fonksiyona dayalı olarak sınıflandırmakta­dır. Bu kapsamda yapılan sınıflandırmaya göre; görkemli evler, dini binalar (katedraller, kilise ve camiler, türbeler), yapısal (bina) çekiciliklerdir.

Kültürel mirasın koruması ile ilgili Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO), Avrupa Konseyi, Ulusla­rarası Anıtlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS), Europa Nostra, Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN), Kültür Varlıklarının Korunması ve Onarım Çalışmaları Uluslararası Merkezi (ICCROM) vb. pek çok uluslararası kurum bulunmaktadır.

Bazı tarihsel bölgeler içinde kalan yapılar ve yapı grupları ise ilk kullanışlarını sürdürerek ve çok az değişime uğrayarak yüzyıllardır varlıklarını sürdürmektedirler. (Oxford-Cambridge üniversiteleri Fransa’daki şatolar, İngiltere’deki malikâneler, Tarihsel kır evleri vb.). Bu kapsamda tarihi yapılar tek başlarına bir çekicilik alanı olarak da ortaya çıkmaktadır.

Turizm tarihî şehirler üzerinde değişimi hızlandıran bir unsur olup tarihsel şehrin evrim modeli olarak tanımla­nan bu süreçte kent yenilenip korunurken mevcut işlevler, yerini turizm ile ilgili yeni işlevlere terk etmektedir. Turistler dışında kentte yaşayanların da kullanacağı aktivite alanları ile kent turizm açısından zenginleşip gelişirken tarihî bölge dışındaki yakın bölgelerde bu değişimin etkisiyle gelişip yenilenmektedir. Eskidiği için terk edilen tarihi bölgeye kullanıcılar geri dönerken ortaya çıkan rant artışlarıyla beraber el değiştirmeler artmakta, mekanın eski kullanıcısı yanında yeni gelenlerle sosyal dokuda değişime uğramaktadır.

Tarihsel şehirlerde, fiziksel doku, turizmin hızlı büyümesi ile bozulmakta ve sokak dokusuna iyi uyum sağlayamayan sokak planları, şehir içi tıkanmalara neden olmaktadır. Tarihî şehirlerde koruma ve turizmin bir arada yürümesine ilişkin stratejilerin belirlenmesinde;

Kültürel, doğal ve karma miraslar içerisinde oldukça düşük sayıda bulunan endüstriyel miras alanları tüm dünya mirasının yalnızca % 4’üne denk gelmektedir.

Dünya miras alanları 1992 yılından itibaren kültür ve doğa arasındaki sıkı ilişkiye dayanarak kültürel çevreleri de içermeye başlamıştır. Uluslarası turizmde bu nesneler üzerine kurulmuştur. UNESCO çeşitli, sanatsal, bilimsel, estetik, tarihî ve korumacı bakış açısıyla yapılaşmış, doğal ve kültürel mirasın korunmasına odaklanarak, dünya miras alanlarını tescillemiştir.

Turizmin kontrolsüz ve plansız bir şekilde geliştiği, koruma-kullanma denge­sinin sağlanamadığı durumlarda turizmin olumsuz etkileri ortaya çıkmakta ve turizm, kültürel ve doğal miras alanlarını olumsuz etkilemektedir. Özelikle kay­nakların ticari amaçlı bir meta olarak görülmesi, kültür varlıkları zarar gördü­ğünde onlara müdahale edilmemesi, kültür varlıklarının etrafında doğal yıkımı hızlandıran süreçlerin (erozyon vb.) önüne geçilmemesi, yerel halkın gelenek-gö­renek ve kültürünü terk etmesi, turizme dayalı olumsuzluklar olarak gündeme gelmektedir.

Kültür ve miras turizmi çekicilikleri aynı olmakla beraber bazı çekicilikler kültür turizminde daha geniş kapsamlı ele alınmaktadır. Geçmişten miras kalmış olan gelenekler, müzik, dans, dil, din, mutfak kültürü ve yemek pişirme tarzları ve festivaller gibi somut olmayan kültürel miras ve anıtlar, tarihî binalar, çiftlikler, kaleler, evler, müzeler ve arkeolojik kalıntılar gibi somut kültürel miraslar; kül­tür ve miras turizminin çekicilikleri olarak da kabul edilmektedir.

Kültürel Kriterler:
(i) Yaratıcı insan dehasının bir ürünü olması,
(ii) Dünyanın kültürel bir alanı veya tarihin belli bir zamanında, mimarlık veya teknoloji, anıtsal sanatlar, kentsel planlama veya peyzaj tasarımı konuları ile insani değerler arasındaki etkileşimi sergilemesi,
(iii) Bir kültürel geleneğe ya da yaşayan yahut kaybolmuş bir medeniyete eşsiz veya en azından istisnai bir tanıklık etmesi,
(iv) İnsanlık tarihinin önemli evrelerini gösteren peyzaj, mimari ya da teknolojik grup ya da yapının seçkin bir örneği olması

İstanbul’un Dünya Miras Alanları i, ii, iii ve iv. kriterler doğrultusunda 1985 yılında Dünya Miras Alanı statüsüne dahil edilmiştir.

Turizm: İnsanların dinlenme, eğlenme, öğrenme gibi amaçlarla sürekli yaşadıkları ortamın dışına çıkarak yapılan seyahat ve konaklama eylemidir. Uluslararası turizm sözlüğünde turizm: “Zevk için yapılan, geziler ve seyahatleri yapmak için gerçekleştirilen insan faaliyetlerinin tümü” şeklinde açıklanmaktadır. Turizme ilişkin olarak değişik bakış açıları ile birçok tanımlama yapılmıştır. Fakat 1980’li yıllarda AIESTU (Uluslararsı Bilimsel Turizm Uzmanları Birliği) tarafından yapılan tanımlamada turizm “İnsanların devamlı ikamet ettikleri, çalıştıkları ve her zamanki olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına seyahatleri ve turizm işletmelerinin ürettiği mal ve hizmetleri talep ederek geçici konaklamalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütünü “ şeklinde tanımlanmıştır.

Kültür turizmi: Kişilerin kültürel ihtiyaçlarını karşılamak, yeni bilgi ve deneyimler edinmek amacıyla ikamet ettikleri alanlardan, kültürel çekiciliklerin bulunduğu alanlara gerçekleştirdikleri hareketler olarak tanımlanmaktadır.

Miras turizmi: Bir alanın, bir topluluğun ya da ulusun tarihini, kimliğini, doğal ve kültürel zenginliğini gösteren alanlara yapılan turizm çeşidi. Kültür varlığı: Tarih öncesi ve tarihî devirlere ait, bilim, din, kültür, ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihî devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde yer altında veya su altındaki taşınır ve taşınmaz varlıklardır.

Tabiat varlığı: Jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihî devirlere ait olup ender bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli yer üstünde yer altında ve su altında bulunan varlıklardır.

Doğal miras (Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi, UNESCO-1972, m.2): Estetik veya bilimsel açıdan istisnai evrensel değeri olan, fiziksel ve biyolojik oluşumlardan veya bu tür oluşum topluluklarından müteşekkil doğal anıtlar.

Endüstri mirası: Endüstri kültürünün tarihsel, teknolojik, sosyal, mimari veya bilimsel değerlere sahip kalıntılarıdır. Bunlar binalar, makineler, atölyeler, imalathaneler, fabrikalar, madenler ile işletme ve arıtma sahaları, ambarlar, depolar, enerji üretilen, iletilen ve kullanılan yerler, ulaştırma altyapısı, sanayi ile ilgili barınma alanları, öğretim gibi sosyal faaliyetler için kullanılan yerler vb. dir.

Ülkenin yasal ve kurumsal örgütlenme sisteminin yanısıra mirasın özgünlüğü dolayısı ile içeriği ve etapları farklılaşabilen yönetim planlarında olmazsa olmaz olarak belirlenen temel ilkeler ise;

Açık, anlaşılabilir ve iyi ifade edilmiş,

Zamanlama hedefleri ile ilişkili ve ölçülebilir çıktıları olan,

Amaç, önem ve üstün evrensel değerleri yansıtan,

Sorunları doğru biçimde ele almış,

Öncelik sırasına göre yazılmış,

İstenen sonuç ile ilişkili ancak devam eden bir süreç olarak sürekli güncellenmesi gereken,

Yönetim odaklı ve esnek bir metin,
olarak belirlenmiştir.

Değerlendirme bölümünde; alanın koruma statüsünün yasal ve kurumsal çerçeve ile ilişkilendirilerek, sorun ve potansiyelleri doğrultusunda olası fırsatlar ve tehdit değerlendirilmektedir. Bir başka deyişle koruma alanının karşı karşıya olduğu tehditlerin ortaya konması ile plan kararlarına altlık oluşturmaktır. Bu bölümde;

Alanın eskime sorunları (fiziki, sosyal ve ekonomik),

Mülkiyet ve yasal sistemden kaynaklanan sorunlar,

Alanın önemi dolayısıyla turizm işlevine konu olmasından kaynaklanan sorunlar (eskime, işlev değiştirme, konut alanlarının giderek azalması ve gece nüfusunun yaşamaması, aşırı yoğunluk artışı, ulaşım ve altyapı problemleri vb.),

Yaşayanların sağlıklı yaşam çevresinin gereği olan sosyo kültürel donatılara erişim sorunları (eğitim, sağlık, yeşil alan vb.),

Güvenlik sorunları (dezavantajlı gruplar ya da konut alanı nüfusunun azalması dolayısıyla güvenlik problemlerinin ortaya çıkması),

Alanın algılanması ve içinde yönlenmeyi engelleyen sorunlar (dokuya aykırı yapılaşmalar ile bozulan siluet değeri ve ziyaretçilerin bölge içinde yönlenmesini sağlayacak, pano, tabela ve işaretleme problemleri vb.),

Denetim ve yetki karmaşalarından kaynaklanan sorunlar,

Konularında ayrıntılı değerlendirmeler yapılmaktadır.

Miras turizmi turistlerin yalnızca binaları ve tarihsel eserleri değil fakat aynı zamanda bir ülkenin manzaraları, doğal, tarihî, sanat ve kültürünü kullandığı anlamına gelmektedir. Aslında miras turizmi bir nesilden diğerine geçen her tür kaynağın kullanımını ifade etmektedir. Nuala Johnson’ın tanımına göre miras turizmi, tarihle coğrafyanın birleştiği yerdir.

Doğa Tarihi ve Bilimsel Çekicilikler: Doğal kaynaklar ve izleri; hayvanat bahçeleri, akvaryumlar, vahşi yaşam parkları ve soyu tükenmekte olan türler; teknoloji merkezleri; bilimsel müzeler, jeomorfolojik ve jeolojik alanlar (mağaralar, boğazlar, tepeler ya da şelaleler).

Tarımsal ve Endüstriyel Çekicilikler: Çiftlikler ve tarım müzeleri, taş ocakları, maden ocakları, fabrikalar, bira fabrikaları, içki fabrikaları ve endüstri müzeleri.

Ulaşım Çekicilikleri: Ulaşım müzeleri, işler durumdaki buharla çalışan demiryolu hatları, kanallar ve tersaneler, korunmuş gemiler, uçaklar ve havacılık gösterileri,

Sosyo Kültürel Çekicilikler: Tarihî alanlar, kırsal ya da sanayi yaşamı müzeleri, kostüm müzeleri. Yapısal (Bina) Çekicilikler: Görkemli evler, dinî binalar (katedraller, kilise ve camiler, türbeler).

Askeri Çekicilikler: Kaleler, savaş alanları, askerî tersaneler ve askerî müzeler.

Manzara Çekicilikleri: Tarihî kasaba ve köyler, ulusal parklar, miras kıyı şeritleri ve deniz manzaraları. Sanatsal Çekicilikler: Galeriler, tiyatro ya da konser salonları ve gösterileri, sanat festivalleri.

Tarihi Şahsiyetlerle İlgili Çekicilikler: Yazar, sanatçı, besteci, politikacı, askerî liderler vs. ve bu şahsiyetlere ait ev ve çalışma alanları.

II.,III. V. Maddelerdeki ifadeler doğu olduğundan doğru cevap B’dir. Sayfa.97-98

Tarihsel kaynakların, kaynağın fiziksel yapısına dayalı olarak yapılan sınıflandırması; •Binalar              ya       da           bina       kalıntıları:

Doğru cevap E’dir. Sayfa: 99

Tarihsel kaynakların, kaynağın fiziksel yapısına dayalı olarak yapılan sınıflandırması;

*Binalar              ya       da           bina       kalıntıları: Bulundukları dönemin sosyal, ekonomik ve mimari özelliklerini yansıtan, (büyük malikane, kilise, cami şato atölye fabrika vb). kendi başlarına tarihi ve estetik bir değer taşıyan bina ve bina kalıntıları: Bunlar tek tek olabilecekleri gibi grup hâlinde de olabilirler.

*Tarihî olayların              geçtiği   yerler: Önemli savaşlar, dinsel, siyasal, mitolojik olayların geçtiği yerler, savaş meydanları. Bu alanlar tarihi olayların geçtiği yerlere ilişkin hiçbir kalıntı bulunmasa bile tarihsel açıdan taşıdıkları önem nedeniyle sınıflandırmada önemlidir.

*Arkeolojik sitler: Var oldukları zamandan günümüze kadar ulaşan, var oldukları dönemin sosyal ekonomik fiziksel ve kültürel özelliklerini yansıtan alanlar ve yerleşmeler (eski tarla sistemleri, dikilmiş taşlar, surlar, demiryolları, madenler, yerleşmeler vd.).

*Çeşitli sitlerden             toplanmış           ve           başka    bir          yerde    her         tür          müzede       bir           araya     toplanmış nesneler: Açık hava müzeleri, taşıt, sanayi müzeleri vb. şeklindedir.

III.,IV,VI. Maddeler arkeolojik sit alanlarına örnek olduğu için doğru cevap D’dir.

Tarihî şehirlerde koruma ve turizmin bir arada yürümesine ilişkin stratejilerin belirlenmesinde;

Turizm tarihî şehirler üzerinde değişimi hızlandıran bir unsur olup tarihsel şehrin evrim modeli olarak tanımlanan bu süreçte kent yenilenip korunurken mevcut işlevler, yerini turizm ile ilgili yeni işlevlere terk etmektedir. Bunlar;

Doğru cevap C’dir. Sayfa: 102