KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA - Deneme Sınavı - 5

"Zevk için yapılan, geziler ve seyahatleri yapmak için gerçekleştirilen insan faaliyetlerinin tümüdür" tanımı, uluslararası turizm sözlüğünde yapılan turizm tanımıdır. Doğru cevap B'dir.

Jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihî devirlere ait olup ender bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli yer üstünde yer altında ve su altında bulunan varlıklara, tabiat varlığı adı verilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Miras turizminde görülen üç tip farklılaşma; doğal, kültürel ve kentsel olarak sınıflandırılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Ulaşım çekicilikleri, tarımsal ve endüstriyel çekicilikler, askeri çekicilikler ve sosyo kültürel çekicilikler Printice'in miras turizmini fonksiyona dayalı olarak sınıflandırdığı kategoriler arasında yer almaktadır. Bu kategoriler arasında yazınsal çekicilikler yer almaz. Doğru cevap E'dir.

1972 ylında UNESCO'nun dünyanın en çok dikkati çeken doğal ve kültürel miras
alanlarını korumak üzere oluşturduğu kurum, Dünya Miras Konvansiyonu'dur. Doğru cevap B'dir.

Ziyaretçi sayısına sınırlamalar getirilmesi, yayalara ayrılmış yol ve zonların oluşturulması ve şehirsel açık alanların korunması, tarihî şehirlerde koruma ve turizmin bir arada yürümesinine ilişkin stratejilerin belirlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Doğru cevap E'dir.

TICCH’ye (Uluslararsı Endüstri Mirasının Korunması Komitesi) göre Endüstri Mirası, endüstri kültürüne ait olan teknolojik, sosyal, mimari ya da bilimsel değer taşıyan kalıntıları içermektedir. Endüstri Arkeolojisi ise teknoloji tarihi çerçevesinde iş ve çalışma tekniklerine yönelik çalışmalardan faydalanmanın yanı sıra, erken endüstri olarak nitelendirilebilecek daha eski dönemleri incelemektedir. Doğru cevap E'dir.

Madencilik ve ulaşım ögeleri endüstri miras alanlarının yapılan envanter çalışmalarına bağlı olarak ayrıldığı türler arasında yer almaktadır. Doğru cevap B'dir.

Yeni istihdam olanaklarının yaratılması, endüstriyel miras turizminin ekonomiye sağladığı faydalar arasında yer almaktadır. Diğer seçeneklerde yer alan faydalar ise kentsel gelişime yönelik faydalardır. Doğru cevap A'dır.

Gelen turist sayısının artmasının yarattığı kirlilik, endüstriyel miras turizminin çevreye yönelik tehditleri arasında yer almaktadır. Doğru cevap E'dir.

Kentsel koruma alanları en genel tanımı ile altyapı ve üstyapının sürekli bakımının yapılması ile işlevi ve sosyal dokusunun değişmeden günümüze ulaştığı alanlar/dokular olarak ifade edilmektedir. Bu genel tanım; fiziksel (alt ve üstyapının zamanın ve doğanın aşındırıcı koşulları ile niteliğinin bozulması), işlevsel (değişen yaşam koşulları ve talep doğrultusunda ihtiyacı karşılayamayan yapının bir başka işleve dönüşmesi) ve ekonomik (bozulan çevre koşullarının arsa değerlerinin olumsuz etkilemesi) eskimenin olmadığı kentsel bölgeleri ifade etmektedir.

Kültürel Miras (Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi,
UNESCO-1972, m1):
Anıtlar: Tarih, sanat veya bilim açısından istisnai evrensel değerdeki mimari
eserler, heykel ve resim alanındaki şaheserler, arkeolojik nitelikte eleman veya yapılar, kitabeler, mağaralar ve eleman birleşimleri.
Yapı toplulukları: Mimarileri, uyumlulukları veya arazi üzerindeki yerleri nedeniyle tarih, sanat veya bilim açısından istisnaî evrensel değere sahip ayrı veya birleşik yapı toplulukları.
Sitler: Tarihsel, estetik, etnolojik veya antropolojik bakımlardan istisnai evrensel değeri olan insan ürünü eserler veya doğa ve insanın ortak eserleri ve arkeolojik sitleri kapsayan alanlardır.
Doğal Miras (Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi,
UNESCO-1972, m2): Estetik veya bilimsel açıdan istisnai evrensel değeri olan, fiziksel ve biyolojik oluşumlardan veya bu tür oluşum topluluklarından müteşekkil doğal anıtlar.
Bilim veya muhafaza açısından istisnai evrensel değeri olan jeolojik ve fizyografik oluşumlar ve tükenme tehdidi altındaki hayvan ve bitki türlerinin yetiştiği kesinlikle belirlenmiş alanlar,
Bilim, muhafaza veya doğal güzellik açısından istisnai evrensel değeri olan doğal sitler veya kesinlikle belirlenmiş doğal alanlardır.

Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi'ne göre taraf devlet topraklarında bulunan kültürel ve doğal mirasın saptanması, korunması, muhafazası, teşhiri ve gelecek kuşaklara iletilmesinin sağlanması görevinin öncelikle
kendisine ait olduğunu kabul eder. Taraf devletin sorumlulukları:
a) Kültürel ve doğal mirasa, toplumun yaşamında bir işlev vermeyi ve bu mirasın korunmasını kapsamlı planlama programlarına dahil etmeyi amaçlayan
genel bir politika benimsemek,
b) Kültürel ve doğal mirasın korunması, muhafazası ve teşhiri için hâlen mevcut
değilse topraklarında bir veya daha fazla hizmet kurumunu, işlevlerini
ifaya yeterli olacak görevli ve araçlarla kurmak,
c) Bilimsel ve teknik çalışma ve araştırmaları geliştirmek ve devletin kültürel
ve doğal mirasını tehdit eden tehlikelere karşı harekete geçmesine olanak
sağlayacak müdahale yöntemlerini mükemmelleştirmek,
d) Bu mirasın saptanması, korunması, muhafazası, teşhiri, yenileştirilmesi için
gerekli olan uygun yasal, bilimsel, teknik, idari ve mali önlemleri almak,
e) Kültürel ve doğal mirasın korunması, muhafazası ve teşhiri konularında
eğitim yapan ulusal veya bölgesel merkezlerin kurulmasını veya geliştirilmesini
desteklemek ve bu alandaki bilimsel araştırmaları teşvik etmek,
olarak belirlenmiştir.

Üstün Evrensel Değer: Dünya Mirası Listesi’nde yer alabilecek varlığın eşsiz
ya da emsali olmayan bir içerik ortaya koyduğunun tanımlayan değerdir (konu
Dünya Mirası seçim kriterlerinde ayrıntılandırılmaktadır).
Bütünlük: Bozulmamışlık olarak da ifade edilen bu kavram, miras alanının
bütün olarak algılanmasını tanımlamaktadır.
Özgünlük: Miras alanının tasarım ve biçim, malzeme, işlev, konum, doku,
yapı geleneği ve teknikleri ambiansı / ruhu, ilk tasarım ve tarihsel evrimde önemli bir kırılma noktası olması gibi niteliklerle tanımlanmaktadır.
Dünya Miras Alanı: Yukarıda tanımlanan özelliklere sahip ve Dünya Miras
Komitesi tarafından, Dünya Mirası Listesi içinde tanımlanan, kültürel ve/veya doğal miras alanıdır.
Tampon Bölge: Miras alanının çevresi ile birlikte algılanmasına olanak tanıyan,
miras alanını gören ve miras alanından görülen bölge olarak tanımlanan, etkilenme alanıdır

1972 yılında imzalanan Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi
ile yasal denetim ve yaptırım altına alınmıştır. Bu Sözleşme’ye taraf olan her devlet topraklarındaki kültürel ve doğal mirasın korunması, muhafazası ve teşhiri amacıyla etkili ve faal önlemlerin alınmasını sağlamak için, mümkün olduğunca her ülkenin kendi koşullarına uygun biçimde aşağıda yer alan çabaları göstermeleri bir zorunluluktur (m.5):
• Kültürel ve doğal mirasın korunmasını kapsamlı planlama programlarına
dahil etmesini amaçlayan genel bir politika benimsemek,
• Bu mirasın saptanması, korunması, muhafazası, teşhiri, yenileştirilmesi için
gerekli olan uygun yasal, bilimsel, teknik, idari ve mali önlemleri almak ve
• Kültürel ve doğal mirasın korunması, muhafazası ve teşhiri konularında
eğitim yapan ulusal veya bölgesel merkezlerin kurulmasını veya geliştirilmesini
desteklemek ve bu alandaki bilimsel araştırmaları teşvik etmek,
• Bilimsel ve teknik çalışma ve araştırmaları geliştirmek ve devletin kültürel
ve doğal mirasını tehdit eden tehlikelere karşı harekete geçmesine olanak
sağlayacak müdahale yöntemlerini mükemmelleştirmek,

Somut kültürel miras korunma gerekçesi aşağıda sıralanan değer ölçütleri ile
açıklanmaktadır.
1. Süreklilik değeri: mirasın üretildiği dönemden günümüze kullanılarak korunması,
2. Tarihî değeri: tarihin somut bir izi olması, geçmişe tanıklık etmesi,
3. Anı değeri: tarihte somut bir olaya ev sahipliği yapması,
4. Mitolojik değer: efsanelere konu olması,
5. Sanat ve teknik değer: dönemin sanatta ve teknikte ulaştığı düzeyin belgesi
olması,
6. Özgünlük değeri: üretildiği dönemden değişmeden ya da az oranda değişerek
günümüze ulaşması,
7. Enderlik değeri: yapıldığı döneme ilişkin örneğinin çok az bulunduğu eserler,
8. Teklik değeri: yapıldığı dönemin günüme ulaşan tek örneği olması,
9. Grup değeri: Farklı dönem ve kültürlerin miras değerlerini bir arada olması
ya da birden farklı işleve hizmet eden yapı gruplarının birlikteliği,
10. Çokluk değeri: Dönemini temsil edecek ve tipoloji içerecek şekilde tekrar
eden elemanlar (bezemeler, çıkmalar gibi),
11. Homojenlik değeri: Bütünlüğün bozulmadığı, benzer karakterlerin bir
doku oluşturduğu alanlar,
12. Ekonomik değeri: Kültür varlığının niteliği gereği sahip olduğu ekonomik
değer,
13. İşlevsel değer: Geçmişin tanıklığını yapması, dönemini temsil etmesinin yanısıra
yeni işleve (turizm, kültür gibi) dönüşme kapasitesinin yüksek olması,
14. Geleneksel değer: Belirli bir dönemin yaşam biçimi ve kültürünün şahidi
olması nedeniyle, tarihsel araştırmalar için kaynak oluşturması,
15. Eğitim değeri: Geçmişin korunarak, gelecek kuşaklara öğretilmesi için birer
araç olmaları,
16. Belge değeri: Geçmişin somut belgesi olması,

Somut kültürel miras korunma gerekçesi aşağıda sıralanan değer ölçütleri ile
açıklanmaktadır.
1. Süreklilik değeri: mirasın üretildiği dönemden günümüze kullanılarak korunması,
2. Tarihî değeri: tarihin somut bir izi olması, geçmişe tanıklık etmesi,
3. Anı değeri: tarihte somut bir olaya ev sahipliği yapması,
4. Mitolojik değer: efsanelere konu olması,
5. Sanat ve teknik değer: dönemin sanatta ve teknikte ulaştığı düzeyin belgesi
olması,
6. Özgünlük değeri: üretildiği dönemden değişmeden ya da az oranda değişerek
günümüze ulaşması,
7. Enderlik değeri: yapıldığı döneme ilişkin örneğinin çok az bulunduğu eserler,
8. Teklik değeri: yapıldığı dönemin günüme ulaşan tek örneği olması,
9. Grup değeri: Farklı dönem ve kültürlerin miras değerlerini bir arada olması
ya da birden farklı işleve hizmet eden yapı gruplarının birlikteliği,
10. Çokluk değeri: Dönemini temsil edecek ve tipoloji içerecek şekilde tekrar
eden elemanlar (bezemeler, çıkmalar gibi),
11. Homojenlik değeri: Bütünlüğün bozulmadığı, benzer karakterlerin bir
doku oluşturduğu alanlar,
12. Ekonomik değeri: Kültür varlığının niteliği gereği sahip olduğu ekonomik
değer,
13. İşlevsel değer: Geçmişin tanıklığını yapması, dönemini temsil etmesinin yanısıra
yeni işleve (turizm, kültür gibi) dönüşme kapasitesinin yüksek olması,
14. Geleneksel değer: Belirli bir dönemin yaşam biçimi ve kültürünün şahidi
olması nedeniyle, tarihsel araştırmalar için kaynak oluşturması,
15. Eğitim değeri: Geçmişin korunarak, gelecek kuşaklara öğretilmesi için birer
araç olmaları,
16. Belge değeri: Geçmişin somut belgesi olması,

“Dünya Miras Alanları” on dört ayrı tipolojide sınıflandırılmaktadır.
1. Arkeolojik miras alanları: İnsanlığın varoluşundan günümüze kadar ulaşan
eski uygarlıkların yeraltında, yer üstünde ve su altındaki ürünlerini, yaşadıkları
devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan her
türlü kültür varlığının yer aldığı yerleşmeler ve alanlardır.
2. Kaya sanatının olduğu sitler: Doğa ile kültürün bir araya getirildiği, bulundukları
yerlerden çıkarılıp alınmış kaya parçaları üstüne gerçekleştirilen sanat
yapıtları (heykeller, dinsel idoller, freskler) ve desteği yerleşik bir kaya olan bütün
sanat biçimlerinin bulunduğu koruma alanlarıdır. İnsanlık tarihinin yaşam
biçimi ve gelişim evreleri konusunda önemli ipuçları vermektedirler.
3. Fosil alanları sitleri: Jeolojik zamanlarda yaşamış olan canlıların tortul
kayaçlar içinde taşlaşmış olarak bulunan her çeşit kalıntı ve izine olarak
tanımlanan fosillerin bulunduğu koruma alanlarıdır.
4. Tarihî yapı ve yapı toplulukları: Mimarileri, uyumlulukları veya arazi üzerindeki
yerleri nedeniyle tarih, sanat veya bilim açısından istisnai evrensel
değere sahip ayrı veya birleşik yapı topluluklarıdır.
5. Kentsel ve kırsal yerleşmeler: Yapı, yapı grupları ile birlikte, coğrafya, yaşam
biçimi, kültür ve müdahaleler ile biçimlenen kentsel ve kırsal yerleşme
dokularıdır. Bütünü ile bir dönemin ya da coğrafyanın yaşam biçimini yansıtması
açısından önemlidir.
6. Yöresel mimari: Yapım tekniği ve malzemesi açısından özgün yapı geleneğine
uygun üretilen ve bozulmadan günümüze ulaşan yapılar.
7. Dinî donatılar: Yapıldığı dönemi temsil eden dini yapılar ve yapı gruplarının
olduğu alanlar.
8. Tarım, sanayi ve teknolojik donatılar: Tarımsal peyzaj alanları, barajlar,
maden sahaları, köprüler, kanallar, demir yolları, sanayi yerleşmeleri vb.
tekil ya da grup yapılar.
9. Askerî donatılar: Kale, garnizon, sığınak içerikli savunma yapıları.
10. Kültürel peyzaj alanları: İnsan eliyle düzenlenen doğal alanlar, bahçeler.
11. Kültürel güzergâhlar: Ticaret, dinsel seramoni, kutlama ve belirli bir dönemin yapı, yerleşme kültürünün izlenebileceği rotalar olarak tanımlanmaktadır
(ticaret yolları, kanallar, demir yolları).
12. Anıt mezarlar ve mezarlıklar: insanlık açısından önemli kayıpları ve sembolik değerleri, ağıtları ya da ders çıkarılması gereken konuları içeren alanlardır.
13. Sembolik donatılar, anılar: Simgesel eserlerdir.
14. Modern miras: 19. yy.dan günümüze uzanan döneme ait yapı ve yapı gruplarının modern mimarlık eseri olmak üzere korunmasıdır (DOCOMOMO).

Dünya miras listesi içinde yer alacak yapı / alanların üstün evrensel değerini ortaya
koyabilecek içerikte; kültürel ve doğal olarak tanımlanan kriterlerden bir ya da
birkaçına ilişkin özellikleri göstermesi gerekmektedir.
Kültürel Kriterler:
(i) Yaratıcı insan dehasının bir ürünü olması,
(ii) Dünyanın kültürel bir alanı veya tarihin belli bir zamanında, mimarlık
veya teknoloji, anıtsal sanatlar, kentsel planlama veya peyzaj tasarımı
konuları ile insani değerler arasındaki etkileşimi sergilemesi,
(iii) Bir kültürel geleneğe ya da yaşayan yahut kaybolmuş bir medeniyete
eşsiz veya en azından istisnai bir tanıklık etmesi,
(iv) İnsanlık tarihinin önemli evrelerini gösteren peyzaj, mimari ya da teknolojik
grup ya da yapının seçkin bir örneği olması,
(v) Özellikle geri döndürülemez değişikliklerin etkisi altında hassas hâle
gelen, insanın çevre ile etkileşiminin veya kültürün bir temsilcisi olan
geleneksel insan yerleşimi, arazi kullanımı veya deniz kullanımının istisnai
bir örneği olması
(vi) Olaylarla veya yaşayan geleneklerle, fikirlerle veya inançlarla, olağanüstü
evrensel anlamın sanatsal ve edebi çalışmalarıyla doğrudan veya
somut olarak ilgili olması,
Doğal Kriterler:
(vii) Üstün doğa olaylarını veya estetik önemi ve olağanüstü doğal güzelliği
olan alanları içermesi,
(viii) Dünya tarihinin yaşamın tutanağını, yeryüzü şekillerinin gelişiminde
süregelen önemli jeolojik süreçleri veya önemli jeomorfik ya da fizyografik
özellikleri temsil eden seçkin örnekler olması,
(ix) Karasal, tatlı su, kıyı ve deniz ekosistemlerinin, bitki ve hayvan topluluklarının
gelişimi ve evrimindeki süregelen önemli biyolojik ve ekolojik
süreci temsil eden seçkin örnekler olması,
(x) Biyolojik çeşitliliğin doğal ortamında muhafaza edilmesi için en
önemli olan, doğal yaşam alanlarını içermesi

Yönetim planının öncelikli hedefi; koruma alanının etkin yönetimi için kararların
oluşturulması, kısa ve uzun vadeli uygulamalar için yöneticiye rehberlik yapılması
ve yönetimin sürekliliğinin sağlaması olarak belirlenmiştir. Bu doğrultuda:
• Miras alanının sürdürülebilir bir yönetim anlayışı ile uzun, orta ve kısa vadeli
koruma hedeflerinin belirlenmesi ve sürekli bakım / müdahale stratejilerinin
oluşturulması,
• Envanter bilgilerinin uygun şekilde kaydedilmesi,
• Üniversite ve diğer kuruluşlarla birlikte etkin araştırma programlarının düzenlenmesi,
• Yasa ve düzenlemelerin zamanında uygulanması, yönetim altyapısının yeterli
ve etkin olup olmadığının ve uygulamaların etkinliğinin denetimi,
• Afet ve insan eylemleri sonucu ortaya çıkan riskler için sakınım ve acil müdahale
planlarının oluşturulması,
• Alanın tanıtılması ve güçlendirilmesi için koruma görevi ile ilgili tüm tarafların
koordinasyonunun sağlanması,
• Toplumun alanı tanıması ve bulunmaktan keyif alması için erişim ve katılım
olanaklarının güçlendirilmesi,
• Yönetim planı hayata geçirilebilmesi için toplumun bilinç ve ilgisinin arttırılması, konuları da yönetim planlarının hedef çıktıları içinde yer almalıdır.

Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş Ve Görevleri İle Yönetim
Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında 2005 tarihinde yürürlüğe
giren Yönetmelik’te alan yönetim planının hedefleri;
a) Alan sınırlarının tarihi, sosyal, kültürel, coğrafi, doğal, sanatsal bir bütünlük
içerisinde etkileşim sahaları ve ilişkili bulunduğu bağlantı noktalarının
alanın korunması, geliştirilmesi ve değerlendirilmesi bakımından doğru
tespit edilmesi,
b) Koruma, erişim, sürdürülebilir ekonomik kalkınma ihtiyaçları ile yerel toplumun
ilgisi arasında uygun bir denge oluşturmanın yollarının gösterilmesi,
c) Alanın değerini arttırarak uluslararası bir seviyeye çıkarmak için genel
stratejiler, yöntemler ve araçların geliştirilmesi, mali kaynakların belirlenmesi
ve yaratılması,
d) Kültür turizmini geliştirmek amacıyla uluslararası iş birliği ve paylaşımı yaratacak
etkinlik ağının kurulması,
e) Belirli bir bölge içinde birbirleriyle ilişkilendirilerek sektör oluşturma potansiyeli
bulunan sit alanlarında bölgesel kültür sistemlerinin gelişimi için
uygulama planlarının yaratılması,
f) Yönetim alanlarının korunması ve değerlendirilmesinde kamu kurum ve
kuruluşları, sivil toplum örgütleri, alanda mülkiyet hakkı bulunanlar, gönüllü
kişi ve kuruluşlar ile yerel halkın işbirliği,
g) Sit alanları ve ören yerleri ile etkileşim sahalarının bakım, onarım, restorasyon,
restitüsyon, teşhir, tanzim ve çevre düzenlemesi ile birlikte alan yönetim
amaçları doğrultusunda uluslararası koruma prensipleri ve sözleşme
hükümleri çerçevesinde korunarak yaşatılmasının yanı sıra kullanım ve
gelişim ilkelerinin ve sınırlarının belirlenmesi,
h) Kültür varlıklarının yönetiminde, koruma alanında, tasarım ve uygulamada,
uzmanlık ve ekipmanda yüksek standartların kullanılması,