KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA - Deneme Sınavı - 4

Dünyada kentsel ölçekli koruma, 19.yüzyılda yayılmaya başlamakla birlikte, ülkemizde koruma olgusunun gelişimi batı kaynaklı olarak 1880’li yıllarda kabul görmüş bir olgudur. Fiziki planlamanın, koruma kavramının ve aralarındaki ilişkinin gelişiminin hız kazanması tüm dünyada II. Dünya Savaşı sonrasında olmuştur.

1964 yılında yayımlanan Venedik Tüzüğü, Atina Bildirgesi’ni temel alarak daha çok anıtsal nitelikli yapıların yerinde korunması, fonksiyon kazandırılması, özgün malzeme ile onarımı, dönem kalıntılarının saygı görmesi, yapılan onarımın özgün yapıdan ayırt edilebilecek şekilde ve dengeli bir biçimde yapılması ve onarımda varsayımlara dayanan müdahalelerin bulunmaması gerektiği vurgulanmıştır.

UNESCO’ya üye ülkelerle birlikte ülkemizin de 1983 yılında benimsediği “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi” hükümlerine göre taraf devletler toprakları dâhilindeki kültür ve tabiat varlıklarının korunmasını taahhüt etmiştir.

Ülkemizden de Pamukkale, Kapadokya, Göreme, İstanbul, Boğazköy Nemrut Dağı, Xanthos-Letoon, Patara ve Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası kültürel miras olarak Dünya Kültürel Miras Listesine alınmıştır.

Çevre koruması ise yine Ruşen Keleş tarafından “Kentbilim Terimleri Sözlüğü’nde (1998) “doğa değerlerinin, çağbilim ve yapıtasarcılık yapıtlarının ekinsel ve ekonomik değerini artırdığı yerlerin, kamu kuruluşlarının koruyucu ve geliştirici yönelti ve izlencelerine konu yapılması” olarak tanımlanmıştır.

Osmanlıdan devralınan 1874 tarihli ilk Asar-ı Atika Nizamnamesi’ne dayanarak, yasal zemin açısından Türkiye’deki koruma olgusunun nerede ise 140 yıllık bir geleneği olduğu söylenebilir.

Stratejik planlama; orta vadeli program, bütçe ve eylem planlarını içermektedir. Bu kapsamda stratejik planlama; farklı kamu organlarını bir araya getirerek, birlikte karar üretilmesini sağlayan, orta ya da uzun vadeli geniş kapsamlı bir dizi stratejik gelişme hedefini ortaya koyan, fiziksel, mali ve kurumsal boyutları olan bir süreç olarak tanımlanmaktadır.

Ülkemizde geleneksel konutlara tarihî değerlere potansiyel konut olarak bakılması bir yana, konfor koşullarının yetersizliği, bakımının masraflı oluşu gibi pek çok nedenle tercih edilmemektedir. Konut fonksiyonu olarak kullanılması tercih edilmeyen bu yapılar genellikle ticaret ve turizm gibi hizmet fonksiyonlarının kullanımına dönüşmektedirler.

Bugün kültür ve tabiat varlıklarının korunmasının, bir başka deyişle tarihi, kültürel ve doğal çevrelerin korunmasının tek aracı “Koruma Amaçlı İmar Planları”dır.

Koruma amaçlı imar planı terimi 1970’li yıllarda Türkiye’de yeni yeni ortaya çıkan çevre koruma olgusunu yasal bir çerçeveye oturtabilme çabalarının ürünüdür. Bu terim, zaman içinde koruma yaklaşımının içeriğini belirleyen bir hâle gelmiştir.

Dünya Miras Alanlarına ilişkin olarak aşağıda yer alan kavram ve tanımlar önemlidir.
Kültürel Miras (Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi, UNESCO-1972, m1):
Anıtlar: Tarih, sanat veya bilim açısından istisnai evrensel değerdeki mimari eserler, heykel ve resim alanındaki şaheserler, arkeolojik nitelikte eleman veya yapılar, kitabeler, mağaralar ve eleman birleşimleri.
Yapı toplulukları: Mimarileri, uyumlulukları veya arazi üzerindeki yerleri nedeniyle tarih, sanat veya bilim açısından istisnaî evrensel değere sahip ayrı veya birleşik yapı toplulukları.
Sitler: Tarihsel, estetik, etnolojik veya antropolojik bakımlardan istisnai evrensel değeri olan insan ürünü eserler veya doğa ve insanın ortak eserleri ve arkeolojik sitleri kapsayan alanlardır.

Dünya Miras Sözleşmesi: Dünya kültürel ve doğal mirasının korunması amacıyla 16 Kasım 1972 yılında imzalanan sözleşmedir. Türkiye 1982 yılında bu sözleşmeyi imzalayan taraf devletlerden biridir. Doğru cevap D'dir.

“Dünya Miras Alanları” on dört ayrı tipolojide sınıflandırılmaktadır. Bunlar:
1. Arkeolojik miras alanları
2. Kaya sanatının olduğu sitler
3. Fosil alanları sitleri
4. Tarihî yapı ve yapı toplulukları
5. Kentsel ve kırsal yerleşmeler
6. Yöresel mimari
7. Dinî donatılar
8. Tarım, sanayi ve teknolojik donatılar
9. Askerî donatılar
10.Kültürel peyzaj alanları
11.Kültürel güzergâhlar
12.Anıt mezarlar ve mezarlıklar
13.Sembolik donatılar, anılar
14.Modern miras

Doğru cevap B'dir.

Somut kültürel miras korunma gerekçesi sıralanan değer ölçütlerinden bazıları ile şunlardır:

Doğru cevap C'dir.

Dünya Miras Listesi doğal kriterleri:

Doğru cevap E'dir.

Yönetim planı alanın ilk adımı alanın genel durumunun ortaya konulduğu hazırlık ve bilgi toplama sürecini içermektedir. Bu aşamada;
• Yönetim amaç ve hedeflerinin tanımlanması ve tanımlanan amaç ve hedeflerin tüm katılımcılar tarafından üzerinde uzlaşılan bir içerik taşıması,
• Planlama sürecinde izlenecek adımların ve kullanılacak yöntemlerin belirlenmesi,
• Alanın bir bütün olarak ele alınması,
• Disiplinler arası bir yaklaşım ile kurgulanmasına olanak tanıyacak çalışma ekibinin oluşturulması,
• Detaylı çalışma programının ve zaman planının hazırlanması,
• Alanın tüm aktörlerini (yaşayan, çalışan, yönetici, sermaye sahibi gibi) sürece dahil edebilecek bir katılım yönteminin tespit edilmesi,
çalışmaları gerçekleştirilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Alan başkanının görevleri:

Doğru cevap D'dir.

İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın, "Kültürel Miras"a yönelik planlama ilke ve politikaları şunlardır;
• Kültür mirasını geleceğe aktarmak için; ekolojik, ekonomik, sosyal, kültürel, toplumsal ve mekânsal sürdürülebilirliğin ve gelişimin sağlanması,
• Kültür mirasının özgünlüğünün korunması ve kentsel yaşam-çevre kalitesinin yükseltilmesine katkıda bulunması,
• Kültürel mirasın toplumsal yaşamda yer almasının sağlanması (konut-turizm işlevleri arasında denge),
• Alan’da çalışanların ve ikametlerinin özendirilmesi,
• Alan’da geleneksel üretim yöntemlerinin ve el sanatlarının sürdürülmesi,
• Dünya Miras Alanları içinde taşıt trafiğinin sınırlandırılması, yayalaştırma yapılması ve lastik tekerlekli ulaşım araçlarının Alan’dan uzaklaştırılması ve temiz enerjili ulaşımın sağlanması,
• “Su kenti” kimliğinin öne çıkarılmasıdır.

Doğru cevap A'dır.

İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın, "Planlama ve Katılım"a yönelik planlama, ilke ve politikaları;
• Şeffaf, açık ve katılımcı planlama yapılması,
• Planlama çalışmalarında aşırı yükleme getirmeyen işlevlerin seçilmesi,
• Taşıma kapasitesini gözeterek kültür turizminin teşvik edilmesi,
• Planlama kararlarına ve öngörülen sürelere sadık kalınması,
• Yönetim Planı’nın sürekliliğini sağlayacak hukuki altyapının sağlanması,
• Planlamanın evrensel değerdeki hukuk normlarında insanların barınma, yaşam ve mülkiyet haklarına saygılı olunması,
• Koruma ve geliştirme süreçlerinde Alan’la ilgili tüm paydaşlar arası ve kurumlar arası eş güdüm, iletişim ve sürekli katılımın sağlanması (Yetki ve sorumluluk sahibi kurumlar, kuruluşlar, uzman STK’lar ve meslek odaları, özel sektör, sivil toplum) ve kamu ile sorumluluk paylaşımı, kullanıcıların (çalışanlar, ziyaretçiler, öğrenciler) ve sakinlerin katılımının sağlanması, toplumsal bilinçlendirme programlarının geliştirilmesidir.

Doğru cevap E'dir.

İstanbul’un Dünya Miras Alanları, kültürel kriterler'in ilk 4 maddesi doğrultusunda 1985 yılında Dünya Miras Alanı statüsüne dahil edilmiştir. Doğru cevap C'dir.