KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA - Deneme Sınavı - 9

Kentsel kültür olarak tanımlanan kavramın birbiriyle ilişkili iki içeriği bulunmaktadır.
İlki kentte yaşayanların niteliklerini açıklayan “kentli olma”, “ kentlilik”
diğeri ise kenti oluşturan, kentin imajını belirleyen “ kent kültürü” dür.

Kentsel kimlik toplumun tüm doğal ve yapay çevre içinde biriktirdiği “bellektir”.

Medeniyetler açısından ‘kimlik’ kavramının ayırıcı aynı zamanda
en nesnel ölçütleri ‘dil’ ve özellikle ‘inanç’ unsurlarıdır. Bu nedenle insanlık tarihindeki
temel medeniyetler büyük ölçüde dünyanın büyük dinleri ile tanımlanmış
olup (tek tanrılı dinler öncesi içinde aynı genellemeyi yapmak mümkündür)
özellikle Hristiyanlık ve İslamiyet gibi büyük dinler tarihsel süreç içinde çok çeşitli
ırklardan halkları bir araya getirmişlerdir.

İlk Çağ medeniyetlerinden sonra Kızılırmak Havzası içinde yaşamış olan ve günümüze
en fazla iz bırakan medeniyetlerden biri Hititlerdir.

Bir  coğrafya üzerinde karşılaşan farklı din, dil, ırk, vb. niteliklerdeki toplumlar
bölgenin kültürel çeşitliliğini sağlarken aynı zamanda kentleri, kentsel mekânları
da farklı üslup da yapılaşmalarla zenginlikleştirmişlerdir.

Osmanlı İmparatorluğu ve özellikle İstanbul aynı coğrafi mekânı paylaşan ama asla birbiriyle karışmayan yan yana ama ayrı yaşayan bir halklar karışımı olarak kültürel çeşitliliğe sahip bir toplumdur.

Kentsel kimliği oluşturan kültürel değerleri kaybetmeden, sürdürülebilirliklerini sağlamak ve küresel etkileşimin böylesi kentlerin tanınırlığını, ekonomik kalkınmalarını ülke bölge, ölçeğinde güçlendirmek bütüncül planlama ile mümkündürBu kapsamda;kentsel korumaya halkın katılımının sağlanması önemlidir.

Kültürel çeşitliliğe sahip ve özgün yerel kimliğini günümüze kadar koruyabilmiş
kentler bugün yerel ve merkezî yönetimler tarafından fark edilerek korunması
gerekli öncelikli alanlar olarak belirlenmiştir.

Ülkemizdeki mevcut yasal ve kurumsal yapılanmada, kültürel, tarihî ve doğal mirasın korunması sorumluluğunu Kültür ve Turizm Bakanlığına vermiştir. Bunun yanı sıra, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, yerel yönetimlerle (il özel idareleri, belediyeler, köyler) birlikte, mülkiyetinde tarihî ve kültürel varlıklar bulunan tüm özel ya da resmî kişi ve kurumlarda yasal olarak tarihî ve kültürel varlıkların korunmasında doğrudan ya da dolaylı olarak sorumludur. Bu idari yapılanma içinde öne çıkan yönetim kademelenmesi de yerel yönetimlerdir. İlgili olmayan bakanlık Gençlik ve Spor Bakanlığıdır. Doğru yanıt E’dir.

Kültür varlıkları toplumların, kültürlerin özetle insanın ürettiği, şekillendirdiği varlıklardır. Bu varlıklar ait oldukları dönemlerin kültürlerine, üretim ve yaşam biçimlerine, gelenek ve göreneklerine, alışkanlık ve yaşam biçimlerine kısaca insanlık tarihine ışık tutan belgelerdir. Xantos, Letoon, Divriği Ulucami ve Darüşşifası, saraylar, hanlar, kervansaraylar vb. eserler kültür varlıklarına örnektir. Kanunlara göre kültür varlıkları “tarih öncesi ve tarihî devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihî devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya su altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklar olarak tanımlanmıştır. C seçeneğindeki Topkapı Sarayı, insanların dini amaçlı ürettiği taşınmaz bir varlıktır. Doğru yanıt C’dir.

Doğal (tabii) sitler, tıpkı arkeolojik sitler gibi 3 gruba ayrılmaktadır. Bunlardan 1. Doğal (tabii) sitler, bilimsel kriterler açısından evrensel değeri olan, ilginç özellik ve güzelliklere sahip olması ve ender bulunması nedeniyle kamu yararı açısından mutlaka ve bütünüyle korunması gerekli olan, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak alanlardır.  Doğru yanıt D’dir.

Somut kültür varlıkları, kültür ve tabiat varlıklarını koruma faaliyetleri kapsamında korunması gerekli görülen, taşınır taşınmaz kültür varlıklarıdır. Elle tutulan, gözle görülebilen, maddi varlığı olan ve bu verileriyle koruma altına alınabilecek varlıklardır. Somut olmayan kültürel miras, toplumların, toplulukların, alt grupların ve bazen bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak oluşa gelmiş uygulamalar, gelenek ve görenekler, ifadeler, bilgiler, sanat ve zanaat türleri, üretim biçim ve süreçleri, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar ve ilişkiler vb. anlamına gelmektedir. UNESCO’ya göre somut olmayan kültürel miraslar şunları içerir:

Doğru yanıt B’dir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda müzecilik hareketleriyle sınırlı kalan koruma hareketinden sonra 1869 yılında “I. Asar-ı Atika Nizamnamesi”nin uygulamaya rehber oluşturması bu alandaki ilk yasal düzenleme girişimine karşılık gelmektedir. Bu ilk yasanın getirdiği en önemli sınırlama, yabancı araştırmacıların yapacakları arkeolojik kazıların izne tabii tutulması ve buluntuların yurt dışına çıkarılmasının yasaklanması olmuştur. Doğru yanıt E’dir.

1710 sayılı ‘Eski Eserler’ yasası ile taşınır ve taşınmaz eski eserlerin, ayrıca anıt, külliye, tarihî sit, arkeolojik sit, tabii sit kavramlarının ilk defa tanımları yapılmıştır. Doğru yanıt A’dır.

5805 sayılı yasa ile kurulan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nda (GEEAYK) bulunan beş doğal üye, üç bakanlık temsilcisi ile bunların seçtiği on üç üyenin tarih, arkeoloji, sanat tarihî, mimarlık, estetik, kent planlaması alanlarından biri ya da birkaçında uzmanlaşmış, bu konuda yapıt ya da inceleme ortaya koymuş kişiler arasından seçilmiş olması yasada ön görülmüştür. Doğru yanıt C’dir.

Küresel boyutlu uluslararası anlaşmalar, Birleşmiş Milletler çatısı altında oluşturulmuş olan anlaşmalardır. Küresel boyutlu anlaşmalar uluslar üstü ölçekli olan sorunlara, küresel önlemler almak, küresel ilkeler ve koruma ilkeleri belirlemek, koruma ve kullanmaya yönelik uluslararası standartları oluşturmak amacıyla gerçekleştirilmiş olan anlaşmalardır.  Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi küresel bir anlaşmadır. Diğer seçenekler bölgesel boyutlu uluslararası anlaşmalardır. Doğru yanıt C’dir.

10.7.2004 tarihinde kabul edilen, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumluluklarını açıklayan 7. maddesinde doğal, kültürel ve tarihî değerlerle ilgili görevlerinin arasında şunlar vardır; “Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; hafriyat toprağı, ..., deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak.” Doğru yanıt D’dir.

Ülkemizde kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve sürdürülebilir olarak kullanılması ve yönetilmesi uluslararası koruma ölçütleri ve evrensel ilkeler bağlamında ele alındığında yetersiz kalınan noktalar olduğu açıktır. Bu durumu üç ana nedene temellendirmek mümkündür:

Halkın sürece dahil olmasındaki en önemli etken eğitim ve bilinç eksikliğidir. Doğru yanıt E’dir.

Kentsel özgün kimliğin küresel etkilerle yitirilmesine ya da bölgesel gelişme
dinamikleri bağlamında, birbirine benzer kentlerin oluşmalarına örnek olarak
Kayalık Kapadokya Bölgesi olarak adlandırılan Nevşehir ilinin Avanos,Ürgüp,
Göreme ilçe sınırlarından oluşan alt bölgesi gösterilebilir.

Avrupa’nın pek çok ülkesinde özellikle Akdeniz kentleri kimlik, kültür, çatışmalar,
savaşlar, barışlar etkileşimi içinde bu kültürel kesişmelerin laboratuarı olarak
kabul edilmektedir. Buna örnek İspanyadır.