KENTSEL VE ÇEVRESEL KORUMA - Deneme Sınavı - 4

19. yüzyılın başlarından itibaren bir disiplin olarak gelişimini sürdüren “koruma”
yıllar boyu anıtların ve anıtsal nitelikli tek yapıların korunması üzerinde yoğunlaşmıştır. II. Dünya Savaşı’nda büyük ölçüde tahrip olan, yıkılan kentler “koruma
anlayışı”nın da değişimine yol açmıştır.Doğru yanıt B şıkkıdır.

1930’lu yılların başına kadar koruma anlayışı, sadece anıtsal yapıların restore
edilerek yaşatılmasını kapsamıştır. 1931 yılında İtalya’da anıt eserlerin restorasyonu konusunda ilkeler belirlemek üzere toplanan Eski Eserler Yüksek Kurulu’nun
11 maddeden oluşan “Restorasyon Kartası (Carta Del Restaura)”, anıt eserlerin
çevresi ile birlikte ele alınması gerektiği ifade etmekte ve “koruma” olgusu tek yapı
ölçeğinden kentsel ölçeğe geçiş sürecinin başlangıcı olarak kabul edilmektedir.Doğru yanıt C şıkkıdır.

Koruma, neyin korunacağının belirlenmesi ile başlamaktadır. Venedik Tüzüğü’nde
tanımlanan “genişletilmiş” anıt kavramı 1976 yılında UNESCO tarafından farklı
bir şekilde tekrar ele alınarak, kültürel geleneklerle ilgili bütün maddi varlıkları
kapsayacak şekilde “kültürel varlık” (cultural property) deyimi ortaya atılmıştır.
Bu kavram değişik uygarlıkların sanat anlayışı, bilim ve teknik düzeyi, sosyal yaşam hakkında somut veriler sağlayan ve korunmalarında toplumsal yarar görülen
eşya ve yapıtları kapsamaktadır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Madde 2: Bu Sözleşme’ye göre aşağıdakiler kültürel miras sayılacaktır.
• Anıtlar: Tarih, sanat veya bilim açısından istisnai evrensel değerdeki mimari eserler, heykel ve resim alanındaki şaheserler, arkeolojik nitelikte eleman
veya yapılar, kitabeler, mağaralar ve eleman birleşimleri.
• Yapı toplulukları: Mimarileri, uyumlulukları veya arazi üzerindeki yerleri
nedeniyle tarih, sanat veya bilim açısından istisnai evrensel değere sahip
ayrı veya birleşik yapı toplulukları.
• Sitler: Tarihsel, estetik, etnolojik veya antropolojik bakımlardan istisnaî evrensel değeri olan insan ürünü eserler veya doğa ve insanın ortak eserleri ve
arkeolojik sitleri kapsayan alanlar.Doğru yanıt E şıkkıdır.

Taşınır Kültür Varlıkları; Resim Heykel, ikona, seramik kaplar, çini, cam, metal, deri eşya, dokumalar, mobilya, mücevher, sikke, el yazması kitap gibi taşınabilir sanat eserleri ve belgeler müzelerde ya da özel koleksiyonlarda saklanmaktadır.
Taşınmaz Kültür Varlıkları; Anıtlar ve sitler olarak ikiye ayrılmaktadır.Doğru yanıt D şıkkıdır.

Sitler; Korunacak özellikleri bulunan doğal, ya da insan yapısı ya da ikisinin ortak ürünü olan alanlara “sit” denilmektedir. özelliklerine göre sitler doğal,
tarihî, arkeolojik ve kentsel olarak sınıflandırılmaktadır.
• Doğal sit; doğal oluşumları ya da insan eliyle yapılan düzenlemeler sonucu
korunacak değere sahip olan doğa parçalarıdır.
• Tarihî sit; önemli bir tarihî olayla ilgili olan ya da önemli tarihî olayların
geçtiği yerler tarihî sit alanlarıdır.
• Arkeolojik sit; tarih öncesinden Sanayi Devrimi sonrasına kadarki döneme ait kalıntıların bulunduğu alanlardır.
• Kentsel sit; eski kentlerin uyumlu düzenini, mimari bütünlüğünü, donatılarını koruyabilmiş sokaklar, mahalleler, alanlar “kentsel sit” olarak tanımlanmaktadır.Doğru yanıt B şıkkıdır.

Diğer şıklarda verilenler bina ölçeğinde koruma tekenikleri arasında yer alırken E şıkkı bu teknikler arasında yer almaz.Doğru yanıt E şıkkıdır.

Yenileme (renovation); zamanla değişen yaşam biçimi nedeniyle tarihî yapının özgün işlevini yitirmesi sonucu ilk yapılış amacından farklı bir işleve hizmet etmek için uyarlanması. Bu uygulama yapılırken yapının bütünlüğünün bozulmaması ve özgün hâline döndürülebilir olması ilkesi gözetilmelidir.Doğru yanıt B şıkkıdır.

Bir yapı ya da yapı gruplarının tarihî belge niteliği, tarihî bir olayla veya kişiyle
ilişkisi ve tarihî bir süreci yansıtması ile tanımlanmaktadır. Ayrıca yapı ya da yapı
gruplarının bir tarihî olaya sahne olması da kültür varlığının tarihî değeri ile bağdaşmaktadır. Toplumların geçmişlerindeki olaylar ya da anılarla bağdaşan yapılar
ise “anı değeri” açısından önemli olmaktadır.Doğru yanıt C şıkkıdır.

1967 yılında kabul edilen Venedik Tüzüğü’nün etkileri 1973 yılında çıkan 1710
sayılı Eski Eserler yasasında da görülmektedir. Sit, tarihî sit, arkeolojik sit ve doğal
sit sözcükleri ilk kez bu yasada yer almıştır. Koruma anlayışı parsel ölçeğinden
alan ölçeğine taşınmış, buna pararlel olarak Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar
Yüksek Kurulunun yetki ve sorumluluk, görev alanı genişletilmiştir.Doğru yanıt C şıkkıdır.

Koruma kavramını işaret eden ilk yazılı belgelerden biri, MÖ I. yüzyılda İmparator Augustus döneminde yaşamış Mimar Marcus Vitrivius Pollio’nun “Mimarlık Hakkında On Kitap” adlı eseridir. Yenilikle geleneğin bağdaştırılması gerekliliğini ifade eden eser, sonraki yıllarda Avrupa Mimarisi üzerinde oldukça etkili olmuştur. Bu eserinde Marcus Vitrivius Pollio, “bir eser yaratılırken öncekini korumaktan vazgeçmemek gerektiği”ni belirtmektedir.
Çağdaş anlamdaki “koruma” 18. yüzyılda güçlenmekle birlikte asıl gelişimini
19. yüzyıl başlarında İtalyan Mimar Viollet-Le-Duc’ün restorasyon çalışmaları ile
göstermektedir. Korumanın bir disiplin hâline gelmesi ise II. Dünya Savaşı sonrasında gerçekleşmiştir. II. Dünya Savaşı sonrası dönemde koruma anlayışı tek bir eserin, tek bir yapının, tek bir anıtın korunmasından, anıtın bulunduğu çevre ile veya tarihsel çevrenin bir bütün olarak korunması boyutuna kadar bir değişim göstermiştir.
Bugün koruma olgusu akademik düzlemde tartışılıp üzerinde çalışılan bir disiplin hâline gelmiştir. Bunun yanı sıra ülkeler gerek ulusal düzlemde gerekse uluslararası düzlemde başta UNESCO olmak üzere çeşitli kuruluşlar aracılığıyla,
gerek fiziksel gerekse kültürel mirasın korunması ve bu bağlamda eskiyle yeninin
eklemlenmesi konularını tartışmaktadır. Ayrıca “koruma” ulusal ve uluslararası
düzlemde çeşitli yasalar, anlaşmalar ve deklerasyonlarla hukuksal bir boyuta da
sahip hâle gelmiştir.

1930’lu yılların başına kadar koruma anlayışı, sadece anıtsal yapıların restore
edilerek yaşatılmasını kapsamıştır. 1931 yılında İtalya’da anıt eserlerin restorasyonu konusunda ilkeler belirlemek üzere toplanan Eski Eserler Yüksek Kurulu’nun 11 maddeden oluşan “Restorasyon Kartası (Carta Del Restaura)”, anıt eserlerin çevresi ile birlikte ele alınması gerektiği ifade etmekte ve “koruma” olgusu tek yapı ölçeğinden kentsel ölçeğe geçiş sürecinin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Bu süreçte Restorasyon Karta’sı ile anıtsal yapıların çevrelerindeki sivil yapılara özen gösterilmesi gerektiği kabulü yapılmakla birlikte, diğer sivil yapıların korunması yönünde herhangi bir girişimin ve kavramsal tartışmanın yapılmadığı görülmektedir. Kentsel ölçekteki korumanın düşünsel zemininin oluşması 1960’lı yılların ortalarına rastlamaktadır. Bu konu 1964 yılı Mayıs ayında Venedik’te toplanan “İkinci Uluslararası Tarihi Anıtlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresi”nde gündeme gelmiş ve alınan kararlarla olumlu yönde somut adımlar atılmıştır. Toplantı sonuçlarının biraraya getirildiği belge olan “Venedik Tüzüğü” günümüz koruma anlayışının temeli olarak kabul edilmektedir.

Restorasyon Karta’sı ile anıtsal yapıların çevrelerindeki sivil yapılara özen gösterilmesi gerektiği kabulü yapılmakla birlikte, diğer sivil yapıların
korunması yönünde herhangi bir girişimin ve kavramsal tartışmanın yapılmadığı
görülmektedir. Kentsel ölçekteki korumanın düşünsel zemininin oluşması 1960’lı
yılların ortalarına rastlamaktadır. Bu konu 1964 yılı Mayıs ayında Venedik’te toplanan “İkinci Uluslararası Tarihi Anıtlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresi”nde
gündeme gelmiş ve alınan kararlarla olumlu yönde somut adımlar atılmıştır. Toplantı sonuçlarının biraraya getirildiği belge olan “Venedik Tüzüğü” günümüz koruma anlayışının temeli olarak kabul edilmektedir.

Koruma, neyin korunacağının belirlenmesi ile başlamaktadır. Venedik Tüzüğü’nde
tanımlanan “genişletilmiş” anıt kavramı 1976 yılında UNESCO tarafından farklı
bir şekilde tekrar ele alınarak, kültürel geleneklerle ilgili bütün maddi varlıkları
kapsayacak şekilde “kültürel varlık” (cultural property) deyimi ortaya atılmıştır.
Bu kavram değişik uygarlıkların sanat anlayışı, bilim ve teknik düzeyi, sosyal yaşam hakkında somut veriler sağlayan ve korunmalarında toplumsal yarar görülen eşya ve yapıtları kapsamaktadır. Estetik ve bilimsel açıdan değer taşıyan jeolojik oluşum, bitki örtüsü, su ögesi, yabanıl yaşam bölgeleri, tarihî bahçeler ise “doğal varlık” kapsamına girmektedir. “Doğal ve Kültürel varlıklar” kavramı, dünyada korunacak değerlerin tümünü ifade etmektedir.

Ülkemizde de UNESCO sözleşmesi temel alınarak, taşınır ve taşınmaz doğal ve kültürel varlıklar tanımlaması kabul görmektedir. Taşınır Kültür Varlıkları; Resim Heykel, ikona, seramik kaplar, çini, cam, metal, deri eşya, dokumalar, mobilya, mücevher, sikke, el yazması kitap gibi taşınabilir sanat eserleri ve belgeler müzelerde ya da özel koleksiyonlarda saklanmaktadır.
Taşınmaz Kültür Varlıkları; Anıtlar ve sitler olarak ikiye ayrılmaktadır. Anıtlar; Taşınmaz kültür varlıkları tek yapı ya da yapı gruplarından oluşmaktadır. Tek yapıdan daha geniş sınırlara doğru gelişirken anıt kavramı yerini sit kavramına bırakmaktadır.
“Doğal anıtlar”, peri bacaları, kanyonlar, mağaralar gibi jeolojik oluşumların, şelale, krater gölü gibi su ögelerinin çevreye kattığı özel, olağan dışı biçim ve
mekân zenginlikleri; ya da o yere özellik kazandıran, peyzajın vazgeçilmez ögeleri olan asırlık çınar, selvi vb. yetişkin ağaçlar ve seçkin ender ağaç türlerinden oluşan ormanlar olmaktadır.
Sitler; Korunacak özellikleri bulunan doğal, ya da insan yapısı ya da ikisinin ortak ürünü olan alanlara “sit” denilmektedir. özelliklerine göre sitler doğal, tarihî, arkeolojik ve kentsel olarak sınıflandırılmaktadır.
• Doğal sit; doğal oluşumları ya da insan eliyle yapılan düzenlemeler sonucu
korunacak değere sahip olan doğa parçalarıdır.
• Tarihî sit; önemli bir tarihî olayla ilgili olan ya da önemli tarihî olayların
geçtiği yerler tarihî sit alanlarıdır.
• Arkeolojik sit; tarih öncesinden Sanayi Devrimi sonrasına kadarki döneme ait kalıntıların bulunduğu alanlardır.
• Kentsel sit; eski kentlerin uyumlu düzenini, mimari bütünlüğünü, donatılarını koruyabilmiş sokaklar, mahalleler, alanlar “kentsel sit” olarak tanımlanmaktadır.

Koruma kavramını işaret eden ilk yazılı belgelerden biri, MÖ I. yüzyılda İmparator Augustus döneminde yaşamış Mimar Marcus Vitrivius Pollio’nun “Mimarlık Hakkında On Kitap” adlı eseridir.

1931 yılında İtalya’da anıt eserlerin restorasyonu konusunda ilkeler belirlemek üzere toplanan Eski Eserler Yüksek Kurulu’nun 11 maddeden oluşan “Restorasyon Kartası (Carta Del Restaura)”, anıt eserlerin çevresi ile birlikte ele alınması gerektiği ifade etmekte ve “koruma” olgusu tek yapı ölçeğinden kentsel ölçeğe geçiş sürecinin başlangıcı olarak kabul edilmektedir.

1964 yılı Mayıs ayında Venedik’te toplanan “İkinci Uluslararası Tarihi Anıtlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresi”nde gündeme gelmiş ve alınan kararlarla olumlu yönde somut adımlar atılmıştır. Toplantı sonuçlarının biraraya getirildiği belge olan “Venedik Tüzüğü” günümüz koruma anlayışının temeli olarak kabul edilmektedir.

Yenileme (renovation); zamanla değişen yaşam biçimi nedeniyle tarihî yapının özgün işlevini yitirmesi sonucu ilk yapılış amacından farklı bir işleve hizmet etmek için uyarlanması. Bu uygulama yapılırken yapının bütünlüğünün bozulmaması ve özgün hâline döndürülebilir olması ilkesi gözetilmelidir

Kentsel Sağlıklaştırma (yeniden uygun hâle getirme-urban rehabilitation); eskimenin yeni başladığı, özgünlüğünü henüz kaybetmemiş olan tarihî bölgelerin özgün hâline kavuşturulması amacıyla fiziksel yapının esaslı onarımının yapılarak yeniden kullanılabilir hâle getirilmesi ve işlevini yitirmiş yapıların uygun yeni  işlevlerle yeniden kullanılabilir hâle getirilmesi.