Gecekondu

Gecekondunun sözlük anlamı:  “izinsiz olarak hemen bir gecede yapılıveren yapı” şeklindedir. 

Hukukî açıdan gecekondunun tarifini 775 sayı­lı Gecekondu Kanunu yapmıştır. Buna göre gece­kondu: İmar ve yapı işlerini düzenleyen mevzuata ve genel hükümlere bağlı kalmaksızın kendisine ait olmayan arazi veya arsalar üzerinde sahibinin rızası alınmaksızın izinsiz yapılardır (md.2). 

Gecekondu; bir takım kişilerin ge­nellikle kendilerinin olmayan topraklar üzerin­de, kısa zamanda izinsiz, imar mevzuatına aykı­rı ve sağlık şartlarından yoksun olarak yapılmış veya yaptırılmıştır. 

Bir gecekondu ailesinin temel özelliği köy ailesiyle kent ailesi arasında bir geçiş aşama­sında olmasıdır. Konut ve beslenme açısından köy özelliklerini sürdürmesine rağmen, giyim kuşam ve sağlık gibi açılardan kentin etkisinde kalmıştır.

Köy ailesinin başlıca işi tarım ve çiftçilik olduğu halde; gecekondu ailesinin iş çeşitleri artmıştır. 

Gecekondu, köylerden kentlere göçün ve ülkelerin sosyo-ekonomik gelişme düzeyinin dolaysız bir so­nucudur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde konut arzında görülen açık, kentlere göçmüş olanları ge­cekondu yapmaya zorlamaktadır. 

Türkiye’de gecekonduların ortaya çıkışı 1945 yıllarına kadar uzanır.  

Şehirlere, kent dışı yerleşme alanlarından göç eden kimseler iki yol izlerler: Ya iş merkezlerine yakın bir yerdeki kiralık konutlarda kısa bir süre oturmak ve daha sonra kentin kenar semtlerindeki bir gecekondu mahallesine taşınmak; veyahut da kente ilk göç anın­da kentin kenar semtlerinde bir gecekondu kira­layarak, yaparak veya satın alarak yerleşmek. 

Gecekonduların ucuzluğu şu nokta­larda ortaya çıkmaktadır:

• Konut inşaatında insan gücüne ödenen üc­retin hiç olmaması veya çok az olması,
• İnşaatta ucuz ve düşük kaliteli malzeme kullanılması,
• Üzerinde inşaat yapılacak arsa için hiç para ödememek veya az bir para ödemek.  

Kent dışı yerleşme alanlarından, kentlere göç ederek buralardaki hizmet sektöründe küçük bir üc­ret karşılığında çalışan düşük gelirli kimseler, ken­dilerine güven verecek her şeye ve ilişkiye büyük önem verirler. 

Kent dışı yerleşme alanlarından, kentlere göç ederek buralardaki hizmet sektöründe küçük bir üc­ret karşılığında çalışan düşük gelirli kimselere güven verecek faktörlerin başında, “gecekondu yapmak” gelir. Gecekondularda bu güven duygusunu artıran bir başka faktör de akraba veya aynı yöreden gelenlerle “komşu” olmaktır. 

Gecekondularla ilgili sorunlar ekonomik, sosyal, kentbilim ve kültürle ilgili sorunlardır.  

Gecekondularla ilgili sosyal sorunlar; gecekonduda yaşayanların kent toplumuna uyum sağlayabilmek için sosyal değer­lerde meydana gelen değişmelere uyma zorunlulu­ğunun ortaya çıkardığı sorunlardır.  

Gecekondularla ilgili kentçilik sorunları, daha çok gecekondunun yapıldığı arazinin mülkiyeti, plansız gelişim, çarpık yapılaşma ve kamu hizmetlerinden yararlanma du­rumuyla ilgili sorunlardır. 

Gecekondularla ilgili kültür sorunları; şehir dışı yerleşme alanlarındaki kente göç eden ve gecekonduya yerleşen kimselerin kent kültürüne uyum sağlama çabalarından ­ doğan sorunlardır. 

Kendi kendine yeten ka­palı tarım çevrelerinden gelenlerin getirdiği kültür değerleri, kent kültürü içerisinde, yoğrularak yeni bir kültür çeşidi şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Lümpen kültür adı verilen bu kültür çeşidi ade­ta hem kır kültürünü ve hem de kent kültürünü reddederek “kimliksiz” bir kültür olarak ortaya çıkmaktadır.  

Gecekondu Kanu­nu, kentbilim açısından gecekondu sorunlarının çözümünün üç şekilde olabileceğini kabul eder. Bunlar sırasıyla: İmar ve ıslah önlemleri, Tasfiye önlemleri ve Caydırıcı önlemlerdir.  

Caydırıcı önlemler ko­nusunda Gecekondu Kanunu şu düzenle­meyi getirmiştir:“Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra, belediye sınırları içerisinde veya dışında belediye­lere, hazineye, özel idarelere, katma bütçeli daire­lere ait arazi ve arsalarda veya devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerde yapılacak daimi ve geçici bütün izinsiz yapılar inşa sırasında olsun veya iskan edilmiş bulunsun, hiçbir karar alınmak­sızın belediye veya devlet zabıtası tarafından derhal yıktırılır (Md. 18). 

Esas kentin veya yönetim sınırının dış ta­rafına bitişik bulunan ve tamamı bir ara­da bütün meydana getiren yerleşme alan­ları, çevrekent olarak tanımlanmaktadır.  

Kentlerin yenilenmesi ve geliştirilmeleriyle, köhnemiş konut ve sanayi bölgelerinde ki büyük parsellerin bir araya getirilmesi için mevcut bi­naların tasfiyesi, yeni bina yapacaklara cazip ge­lebilecek şartlarla parseller sağlanması gibi fiziki açıdan düzenleme, başta gelen amaçtır.