Büyükşehir Yönetimi ve Hizmetleri

Büyükşehir olgusunun ülkemizin gündemine 1950’li yıllardan sonraki tek partili dönemden çok partili yönetim modeline geçilmesiyle oluşmuş olduğunu söyleyebiliriz. Ama asıl yönetim sisteminin gerekliliğinin 1960’lı yılardan sonra hızlı kentleşme sürecinde deneyimlenerek öğrenildiğini belirtmeliyiz.

Büyükşehir yönetiminde belirli otoritelerin bulunmasına ihtiyaç gösterecektir. Bu otoritelerin iki şekilde ortaya çıktıkları görülmektedir. Bunların “ad hoc authorit” özel amaçlı otoriteler, veya “multipurpose authoroties” çok amaçlı otoriteler şeklinde, büyükşehir alanı içerisindeki hizmetleri yürütmek üzere örgütlendikleri görülmektedir.

Özel amaçlı otoritelerin, idari kararların hızlı bir şekilde alınması, aralarında anlaşmanın kolay sağlanması, coğrafi açıdan büyük alanlara hizmet götürebilmesi gibi yararları vardır.

İki kademeli yönetim, büyükşehir alanında kamu hizmetlerini yürütecek birimlerin kendi araların da doğacak sorunları çözmekte faydası olduğu gibi; çevrekentlerin varlıklarını devam ettirebilmelerine de büyük ölçüde yardımcı olacak yönetim şeklidir

Tek kademeli yönetim yaklaşımı “katılma” (annexation), “mahalli otoritenin fiziki hizmet sınırının genişletilmesi”, “görevlerin birleştirilmesi” (functional consolidation) yollarıyla gerçekleşecektir.

Çift kademeli yönetim yaklaşımı ise, “özel amaçlı büyükşehir alanları kurulmasıyla” “büyükşehir alan federasyonları kurulmasıyla veya “isteğe bağlı büyükşehir alan birliklerinin” oluşturulmasıyla gerçekleşir.

Özellikle merkezi kentin, kendi belediye sınırları dışında kalan, daha geniş ve ucuz arazi bulabilmek amacıyla yerleşen, sanayi, ticaret ve konutları sınırları içerisine almak arzusu “katılma” olarak nitelendirilir.

Katılma yoluyla büyükşehir yönetim sınırlarının belirlenmesinin en üstün tarafı, yönetim örgütü açısından kendisini gösterir. Katılma yoluyla büyükşehir alanının yönetim sınırının belirlenmesi yalnızca eski mahalli yönetim birimlerinin yapısında ve sınırlarında değişiklikleri gerektirecektir. Böylelikle buna karşılık, yeniden bir mahalli yönetim biriminin kurulmasına gerek kalmayacaktır.

Birinci sırada yer alan belde hizmetleri, her yerde geçerli olan hizmetlerdir. Örneğin; içme suyu, kanalizasyon ve diğer benzeri hizmetler gibi. Bu hizmetler, kent sınırlarının çevresinde yer alan yerleşme alanlarına da götürülür. Ancak kent çevresinde oturan ve bu hizmetlerden yararlananlar, kendilerine sağlanan hizmetler karşılığında kent sınırları içerisinde yaşayanlardan daha yüksek oranlarda ücret öderler.

Özel amaçlı büyükşehir alanlarının kurulmasına sebep olan başlıca kamu hizmetleri: Kente içme suyu temini, kanalizasyon şebekesi, rıhtım veya karayolunun yapımı gibi çeşitli hizmetler olabilir. Bu hizmetlerin bir veya birkaçı, özel amaçlı büyükşehir alan otoritesi tarafından yerine getirilmek üzere bu mahalli otoriteye bırakılabilir. Ancak, uygulamada tek bir hizmet için özel amaçlı büyükşehir alanının kurulduğu görülmektedir.

• Coğrafi ve fonksiyonel açılardan geniş bir alanı kapsamaları;
•  İlke olarak tek amacı gerçekleştirmek için kurulmuş olmaları;
•  Kapsadığı fiziki alanın geniş ve değişebilir olması.

Büyükşehir alan federasyonları, söz konusu alanın bütününde yürütülen hizmetin sorumluluğunu taşıyan büyükşehir yönetimleriyle, yönetim kurullarının varlığını devam ettirdiği ve ancak büyükşehir alan yönetiminin sorumluluğu içerisinde olmayan mahalli hizmetleri görmekle yükümlü belediyelerden meydana gelir.

•  Büyükşehir alan federasyonlarının kurulabilmesi, ilgili ülke mevzuatının yetki vermesini gerektirir.
•  Büyükşehir alan federasyonları, mahalli halkın bu yolda bir düzenleme yapılmasını istemelerine bağlıdır. 
• Büyükşehir alan federasyonunun, yönetim organlarının, doğrudan doğruya seçilmesi büyük ölçüde uygulama bulan bir özelliktir.

Birliğin görevleri, çok çeşitlidir. Ancak önemli olanlarını kısaca şöyle sıralayabiliriz.

• Devlet daireleri ile olan haberleşme kanallarının, etkili bir biçimde, işlemesine yardımcı olurlar. Birlik toplantıları, çeşitli konulardaki bilgi alışverişini sağlayan önemli bir forum niteliğindedir. 
• Kurulduğu alan ile ilgili olarak araştırma yapmak, yine birliğin önemli görevleri arasında yer alır. Genellikle birliğin araştırma uzmanları, kuruldukları alanla ilgili çeşitli konularda bilgi toplayıp araştırma yaparlar. 
• Birliğin kurulduğu bölgede mevcut olan mahalli yönetim birimlerinin “sözcüsü” olma görevi de vardır.

Bu tür birliklerin önemli sakıncaları, “isteğe bağlı” olmalarıdır. Bunun bir sonucu olarak, birliğe üye mahalli yönetim otoriteleri, birlik kararlarına uymayabilecekleri gibi, birlikten ayrılmaları da son derece kolaydır.

Büyükşehir alanında yürütülen kamu hizmetleri, en geniş anlamıyla, çevre ve toplum hayatının devamıyla ilgili ve mahalli açıdan önem taşıyan hizmetlerdir. Bu hizmetlerin yürütülmesinin, büyükşehir alanı içerisindeki yönetim birimleri arasında paylaşılması, büyük ölçüde hizmetin türüne ve alan içerisinde yaşayanların tamamını ilgilendirip ilgilendirmemesine bağlıdır.

Büyükşehir alanında yürütülen hizmetleri, “koruyucu hizmetler”, “ortak hizmetler” ve “ticari hizmetler” şeklinde sınıflandırabiliriz.

Koruyucu hizmletler, kişileri çeşitli tehlikelerden uzak tutmayı amaçlar. Örneğin; yangın, salgın hastalık gibi zararlı sonuçlar doğuracak durumlara engel olmak için alınan önlemler- itfaiye kurulması- koruyucu hizmetlerin kapsamına girer. 

Ortak hizmetler alanına, büyükşehir alanı içerisinde yaşayan herkesin yararlandığı parklar ve yollar gibi ortak yerlerle ilgili hizmetler girer. Kişisel hizmet anlayışı ise, bu hizmete kim ihtiyaç duyuyorsa ona o hizmeti götürmek amacını taşır. Örneğin; fakirlere çeşitli yardımları yapacak birimler kurmak ve yaşlılar ve çocuklarla ilgili çeşitli sağlık hizmetlerini yürütecek, kurumlar oluşturmak gibi. Bu tür hizmetlerin başlıca amacı, büyükşehir alanı içerisinde yaşayanların sosyal yönden gelişmelerini sağlamaktır. 

Ticari hizmetler, bir ölçüde büyükşehir alanı içerisinde yaşayanlara belirli bir ücret karşılığı sağlanan hizmetlerdir. Örneğin; elektrik, havagazı, su veya taşıma hizmetlerinde olduğu gibi.

Metropolis şeklinde gelişen büyük kentin fiziki sınırlar açısından genişleyerek sosyoekonomik ve kültürel etkilerini ülke sınırları dışına kadar götürebilen kentlerdir.