KENTLEŞME VE KONUT POLİTİKALARI - Deneme Sınavı - 7

Sosyal sorunlar; gecekonduda yaşayanların kent toplumuna uyum sağlayabilmek için sosyal değerlerde meydana gelen değişmelere uyma zorunluluğunun ortaya çıkardığı sorunlardır.

İmar ve ıslah önlemleri: Alınacak önlemlerle yaşama şartları açısından düzeltilebilecek gecekondular bu grubu oluşturur. Kanuna göre: “ Islaha muhtaç gecekondu bölgelerinin seçimi, haritaların hazırlanması imar ve ıslah planlarının düzenlenmesi İmar ve İskan Bakanlığı’nın denetimi altında ilgili belediyelerce yapılır veya yaptırılır” (md. 19).
Kanun, ıslaha muhtaç gecekondu bölgeleri ve sınırlarının belediyeler tarafından bu kanunun yürürlüğe girmesinden 6 ay sonra belirleneceğini de kabul etmiştir

Tarım ve Toprak Reformu önlemlerin neler olması gerektiği konusunda Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşkilatıyla Milletlerarası Çalışma Teşkilatı’nın ortaklaşa hazırladıkları bir raporda özellikle şu noktalar konumuz açısından önem taşımaktadır:
• Tarımla uğraşan nüfusun göçebelik ve işsizlik gibi sebepler dolayısıyla “Hareketlerine”
son verilmesi ve belirli tarım alanlarına yerleştirilerek güvenliklerinin sağlanması.
• Gıda, konut, sağlık, eğitim, eğlence, ulaşım, kültür ve diğer asgari hayat seviyesi elemanlarına göre bir seviyenin tespiti ve tarım toplumunun bu seviyenin üzerine çıkartılmasının hedef alınması.

Devletin bütün malî fedakarlıklarına rağmen, köy yerleşme alanlarına götürülmek istenilen bu kamu hizmetleri, çeşitli sebepler dolayısıyla gerçekleşememektedir. Bu sebepleri sıralayacak olursak:
• Köy yerleşme birimlerinin dağınık olması. Türkiye genelinde köy yerleşme birimlerinin dağınıklığı göz önüne alınırsa, kamu hizmetlerinin, bütün bu yerleşme alanlarına kentlerdeki gerçekleşme seviyesinde götürülmesi hem ekonomik değildir ve hem de devlet bütçesine çok büyük ölçüde malî külfet getirir.
• Köy yerleşme alanlarına bu hizmetleri götürecek ve genelleştirecek personelin, gerek nitelik, gerekse nicelik yönünden yetersiz olması. Hem yüksek öğretim, hem de orta öğretim kurumlarından, köylere bu hizmetleri götürmek amacıyla yetiştirilen personel, sayı itibariyle yetersiz kalırken; kendi eğitildikleri sahalarından başka alanlarda faaliyet göstermemeleri, diğer bir deyimle tek yönlü eğitilmeleri, bu personelin nitelik açısından da yetersiz kalmasına sebep olmaktadır. Yine bu değişik hizmet alanlarında görevlendirilmek amacıyla yetiştirilen personel arasındaki koordinasyonun sağlanamaması da bunların hizmet etkinliğini etkilemektedir.

1981 yılında 88.553 küçük ve dağınık yerleşme biriminin bulunduğu ülkemizde, köyden kentlere göçü önleyecek ve tarım sektörünün mali ekonomi içerisindeki ağırlığını devam ettirecek etkili bir araç merkez köyler projesidir.

Kanundaki bu tanımını unsurlarına ayıracak olursak şu nitelikleri taşıyan binalar gecekondu kabul edilecektir.
• Bina; imar ve yapı işlerini düzenleyen mevzuata ve genel hükümlere bağlı kalınmaksızın yapılmış olacaktır,
• Bina; mülkiyeti kendisine ait olmayan arazi ve arsalar üzerinde yapılmış olacaktır.
• Bina; mülkiyeti başkasına ait olan arazi ve arsalar üzerinde sahibinin rızası alınmadan ve izinsiz yapılmış olacaktır.

Gecekondu
Plansız şekilde genellikle hazine arazisi üzerine izinsiz yapılan binaların toplandıkları bölgedir.

Kentlerin demografik açıdan yoğunluk kazanmasının başlıca sebeplerinden birisi, kent dışı yerleşme alanlarından şehirlere yönelen göçtür. Gecekondu, köylerden kentlere göçün ve ülkelerin sosyo-ekonomik gelişme düzeyinin dolaysız bir sonucudur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde konut arzında görülen açık, kentlere göçmüş olanları gecekondu yapmaya zorlamaktadır. Kent topraklarının mülkiyet yapısına ek olarak kamu kuruluşlarının ve mahalli idarelerin tasarrufları altında büyük konut projelerini uygulayacak arsaların olmaması, dar gelirli kimseleri konut açısından istenilmeyen yönlere sevk etmektedir. Türkiye’de gecekonduların ortaya çıkışı 1945 yıllarına kadar uzanır. Bu tarihlerde başlayan gecekondu yapımı ve buralardaki yaşayış geçici olarak nitelenmiştir. Ancak zaman içerisinde bunların kalıcı oldukları büyük ölçüde kendisini hissettirmiştir. Genellikle gecekondular kentlerin, tarım dışı üretimin yapıldığı ve buralarda çalışan vasıflı işgücünün barındığı yerlerdir. Fakat çalışma düzeni içerisinde uzmanlaşmanın ve iş bölümünün artması giderek iş alanlarında üretim, dağıtım ve yönetimin farklı mekanları kaplamasına sebep olmuştur. Bu da şehirlerdeki yerleşme alanı talebini nitelik ve nicelik yönünden farklılaştırmıştır.

Kentçilik sorunları ise; daha çok gecekondunun yapıldığı arazinin mülkiyeti, plansız gelişim, çarpık yapılaşma ve kamu hizmetlerinden yararlanma durumuyla ilgili sorunlardır.

Kentleşmeye etkisi şüphesiz olan tarım sektörü ve köy yerleşme alanları ile kentler arasındaki ekonomik, sosyal ve demografik dengeyi devam ettirebilmek için düşünülecek önlemler sırasıyla şunlardır:
• Toprak ve tarım reformu,
• Kooperatifleşme,
• Merkez köylerdir.

Çevrekent
Esas kentin veya yönetim sınırının dış tarafına bitişik bulunan ve tamamı bir arada bütün meydana getiren yerleşme alanları, çevrekent olarak tanımlanmaktadır.

Kentlerin yenilenmesi ve geliştirilmeleriyle, köhnemiş konut ve sanayi bölgelerinde ki büyük parsellerin bir araya getirilmesi için mevcut binaların tasfiyesi, yeni bina yapacaklara cazip gelebilecek şartlarla parseller sağlanması gibi fiziki açıdan düzenleme, başta gelen amaçtır.

Özellikle gecekondu bölgelerinde ve gelişmesi durmuş kent kısımlarında yapılacak yenileme ve geliştirme çalışmaları, kentlere hayatiyet kazandıracağı gibi ekonomik, sosyal ve kültürel sorunlara da çözüm getirecek bir yoldur. Fakat göz önünde bulundurulması gereken önemli bir nokta, bu ekonomik, sosyal ve kültürel sorunlara çözüm getirirken birbirleriyle, uyum içerisindeki “önlemler demeti” şeklinde düşünülmesi gerektiğidir. Özellikle kentin ekonomik sorunları iş ve ticaret merkezinin yer aldığı merkezi bölgelerin fonksiyonlarını kaybetmeye başlamasıyla ortaya çıkabilir. Diğer taraftan mahalli idare de, kent merkezi dışına çıkan hemşerilerine götürülecek kamu hizmetinin finansmanı için gerekli vergileri toplarken de ayrıca zorlanacaktır. Kent merkezinde kalanlar için vergi tabanlarının yükseltilmesi ise, bunların da bir müddet sonra çevre kentlere (banliyölere) yerleşmelerine sebep olacaktır. Kent yenilenmesi sırasında kentin kaybettiği ekonomik özellikleri yanında kültürel ve nüfus sorunları da söz konusudur. Kent yenilenmesine gidilirken, şehirle ilgili vergi tabanının ayarlanması belki ekonomik sorunlara bir ölçüde çözüm olabilir. Ancak sosyal hizmet elemanı için, kent yenileştirmesi işlemi içerisine giren bölgedeki insanların rehabilitasyonu, ana amaç şeklinde görülebilir. Bu koordinasyonu sağlamanın en etkili “aracı” planlamadır. Hazırlanacak planın, proje bölgesiyle ilgili olarak kesin ve tam bilgilere dayanması ve
sadece fiziki planlama düzeyinde kalmayıp, ekonomik, sosyal ve kültürel açılardan önlem ve teklifler getirmesi gerekmektedir.

Gecekondu Kanunu, kentbilim açısından gecekondu sorunlarının çözümünün üç şekilde olabileceğini kabul eder.
• İmar ve ıslah önlemleri: Alınacak önlemlerle yaşama şartları açısından düzeltilebilecek
gecekondular bu grubu oluşturur. Kanuna göre: “ Islaha muhtaç gecekondu bölgelerinin seçimi, haritaların hazırlanması imar ve ıslah planlarının düzenlenmesi İmar ve İskan Bakanlığı’nın denetimi altında ilgili belediyelerce yapılır veya yaptırılır” (md. 19). Kanun, ıslaha muhtaç gecekondu bölgeleri ve sınırlarının belediyeler tarafından bu kanunun yürürlüğe girmesinden 6 ay sonra belirleneceğini de kabul etmiştir (md. 16 ).
• Tasfiye önlemleri: Alınacak önlemlerle yaşama şartları açısından düzeltilmesi mümkün olmayan gecekondular veya gecekondu bölgeleri için düşünülen önlemlerdir. Tasfiye önlemlerinin uygulanacağı bölgelerin seçimini de ıslah önlemlerinde olduğu gibi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın (Bayındırlık ve İskân Bakanlığı) denetimi altında Belediyeler yapacaktır.
• Caydırıcı önlemler: Bu önlemler, daha çok gecekonduların yapılmasının önlenmesiyle ilgilidir.

Bu konuda devletin bütün malî fedakarlıklarına rağmen, köy yerleşme alanlarına götürülmek istenilen bu kamu hizmetleri, çeşitli sebepler dolayısıyla gerçekleşememektedir. Bu sebepleri sıralayacak olursak:
• Köy yerleşme birimlerinin dağınık olması.
Türkiye genelinde köy yerleşme birimlerinin dağınıklığı göz önüne alınırsa, kamu
hizmetlerinin, bütün bu yerleşme alanlarına kentlerdeki gerçekleşme seviyesinde götürülmesi hem ekonomik değildir ve hem de devlet bütçesine çok büyük ölçüde malî
külfet getirir.
• Köy yerleşme alanlarına bu hizmetleri götürecek ve genelleştirecek personelin, gerek
nitelik, gerekse nicelik yönünden yetersiz olması. Hem yüksek öğretim, hem de orta
öğretim kurumlarından, köylere bu hizmetleri götürmek amacıyla yetiştirilen personel,
sayı itibariyle yetersiz kalırken; kendi eğitildikleri sahalarından başka alanlarda faaliyet
göstermemeleri, diğer bir deyimle tek yönlü eğitilmeleri, bu personelin nitelik açısından
da yetersiz kalmasına sebep olmaktadır. Yine bu değişik hizmet alanlarında görevlendirilmek amacıyla yetiştirilen personel arasındaki koordinasyonun sağlanamaması da bunların hizmet etkinliğini etkilemektedir.

Gecekondularda yaşayan insanların incelenmesiyle görülmüştür ki, kendilerine has bir aile şekli vardır. Bir gecekondu ailesinin temel özelliği köy ailesiyle kent ailesi arasında bir geçiş aşamasında olmasıdır. Konut ve beslenme açısından köy özelliklerini sürdürmesine rağmen, giyim kuşam ve sağlık gibi açılardan kentin etkisinde kalmıştır. Ailenin en fazla etkilendiği nokta da iş - güç biçimi açısındandır. Köy ailesinin başlıca işi tarım ve çiftçilik olduğu halde; gecekondu ailesinin iş çeşitleri artmıştır.

Gecekondularla ilgili sorunlardan kentçilik sorunları ise; daha çok gecekondunun yapıldığı arazinin mülkiyeti, plansız gelişim, çarpık yapılaşma ve kamu hizmetlerinden yararlanma durumuyla ilgili sorunlardır. Sosyal sorunlar isegecekonduda yaşayanların kent toplumuna uyum sağlayabilmek için sosyal değerlerde meydana gelen değişmelere uyma zorunluluğunun ortaya çıkardığı sorunlardır.

Tasfiye önlemleri, alınacak önlemlerle yaşama şartları açısından düzeltilmesi mümkün olmayan gecekondular veya gecekondu bölgeleri için düşünülen önlemlerdir. Tasfiye önlemlerinin uygulanacağı bölgelerin seçimini de ıslah önlemlerinde olduğu gibi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın (Bayındırlık ve İskân Bakanlığı) denetimi altında Belediyeler yapacaktır.

Tarım sektörü ve köy yerleşme alanları ile kentler arasındaki ekonomik, sosyal ve demografik dengeyi devam ettirebilmek için düşünülecek önlemler sırasıyla şunlardır:

İmar ve ıslah önlemleri, alınacak önlemlerle yaşama şartları açısından düzeltilebilecek gecekondular bu grubu oluşturur. Kanuna göre: “ Islaha muhtaç gecekondu bölgelerinin seçimi, haritaların hazırlanması imar ve ıslah planlarının düzenlenmesi İmar ve İskan Bakanlığı’nın denetimi altında ilgili belediyelerce yapılır veya yaptırılır”.

Genellikle gelişmekte olan ülkelerin karakteristik özelliklerinden bir tanesi “saha” ve “işgücü hacmi” arasında bir dengesizliğin varlığıdır.