KENTLEŞME VE KONUT POLİTİKALARI - Deneme Sınavı - 14

Çevrekentin hemen hemen bütün özelliklerini
kapsayan tanım, Kurtz Eicher tarafından yapılmıştır.
Buna göre çevrekentlerin özellikleri şunlardır:
• İlke olarak kent sınırlarına bitişik olan ve
çiftçilik ve tarım yapma amacını taşımayan
özel yerleşme alanı bulunmalıdır.
• Buralarda yaşayanlar genellikle kent merkezindeki
bir işte çalışan orta gelirlilerdir.
• Bu alan kente ister bitişik olsun, ister olmasın
belediye hizmetlerinden yararlanabilmelidir.
• Nüfus artışına, çevrekent olarak kabul edilen
kuşak üzerinde rastlanabilir ve buranın
nüfus yoğunluk oranı, kent ile kentin dış
sınırının nüfus yoğunluk oranı arasında yer
alır.

Gecekondular, plansız şekilde genellikle hazine
arazisi üzerine izinsiz yapılan binaların
toplandıkları bölgelerdir. Çevrekentler ise,
belirli bir yerleşme alanı üzerinde yine belirli
bir amacı gerçekleştirmek için kurulurlar.
Gelişmeleri bu amaçlar doğrultusunda olur.

Çevrekentlerde konut satış fiyatları ve kiralar yüksek değil düşüktür.

Dilim teorisi daha çok ana ulaşım yolları doğrultusunda
kentin gelişeceğini ve çevrekentlerin de
buna göre dağılacağını kabul eder. Bu teori gereğince,
ucuz konut alanlarının tam zıt yönünde ve
ana ulaşım yolları üzerinde, orta ve üst gelir düzeyinin
yaşadığı çevrekentler gelişme göstermiştir.

Çevrekentler fiziki gelişmeleri açısından “Planlanmış Çevrekentler”, “Planlanmamış Çevrekentler” diye ayrılabilecekleri gibi; “Ortak Merkezli Çemberler Teorisine Göre Gelişmiş Çevrekentler”, “Dilim Teorisine Göre Gelişmiş Çevrekentler” ve “Çok Merkezli Gelişme Teorisine Göre Ortaya Çıkan Çevrekentler” olmak üzere de çeşitlere ayrılabilirler.

Kentlerin gelişmelerini açıklamak üzere Burgess tarafından ortaya atılan “Ortak Merkezli Çemberler Teorisine Göre Çevrekentler” genellikle kentin yerleşme durumunu belirten çemberlerin en dışındakinde bulunur.

İşverenler, çevrekentlerde daha vasıflı eleman bulacaklarına inanırlar. Ayrıca işverenler, işyeri çevresinde yaşayan işçilerin daha nitelikli ve çalışkan olduklarına dair düşünceye de sahiptir.

Yükseköğrenim veren eğitim birimlerinin eğitim çevrekentlerindeki boş alanları değerlendirmelerinin çevre kirlenmesinin daha etkili ve kolay denetlenebilmesi ile bir ilişkisi bulunmaz.

Çevrekentleşmenin doğuracağı sonuçlar; Kent merkezindeki alış-veriş yerlerinin ticari hayatını zora sokar, Kent merkezindeki kültürle ilgili faaliyetleri olumsuz yönde etkiler, İdari sınırlar içerisinde faaliyet gösteren mahalli otoritenin bölünmesine yol açar.

Esas kentin veya yönetim sınırının dış tarafına bitişik bulunan ve tamamı bir arada bütün meydana getiren yerleşme alanları, çevrekent olarak tanımlanmaktadır.

Çevrekentin hemen hemen bütün özelliklerini kapsayan tanım, Kurtz Eicher tarafından yapılmıştır. Buna göre çevrekentlerin özellikleri şunlardır:

• İlke olarak kent sınırlarına bitişik olan ve çiftçilik ve tarım yapma amacını taşımayan özel yerleşme alanı bulunmalıdır.
• Buralarda yaşayanlar genellikle kent merkezindeki bir işte çalışan orta gelirlilerdir.
• Bu alan kente ister bitişik olsun, ister olmasın belediye hizmetlerinden yararlanabilmelidir.
  Nüfus artışına, çevrekent olarak kabul edilen kuşak üzerinde rastlanabilir ve buranın nüfus     yoğunluk oranı, kent ile kentin dış sınırının nüfus yoğunluk oranı arasında yer alır.

Plansız şekilde genellikle hazine arazisi üzerine izinsiz yapılan binaların toplandıkları bölge gecekondu bölgesidir

Çevrekentlere yerleşmeyi etkileyen ekonomik sebepler şunlardır:

• Kişilerin gelir düzeyi,
• Vergi oranının düşük olması,
• Konut satış fiyatının ve kiralarının düşük
olması,
• Ulaşımın kolaylaşması ve hızlanması,
• Çalışma şekillerinin değişmesi.

Çevrekentlere yerleşmeye sebep olan sosyal ve demografik etkenler sırasıyla şunlardır:

• Çocuk sayısındaki artış dolayısıyla genişleyen ailenin daha büyük bir eve olan ihtiyacı,
• Okul çağına gelen çocuklarına yeni açılan çevrekent okullarında daha iyi okuma imkânı bulma düşüncesi,
• Çevrekentlerde, kent merkezinden farklı alışkanlıkların bulunması.

Özellikle büyük kentlerin merkezindeki nüfus yoğunluğunu azaltmak için, hükümetlerin çevrekentlerdeki konut yapımını özendirdikleri görülmüştür. Bu özendirme önlemleri arasında en fazla rastlanılan çevrekentlerde ev yapacaklara veya alacaklara kredi vermek veya ucuz fiyata devlet arazisini satmak şeklinde karşımıza çıkmaktadır.

Bu yöndeki diğer özendirme önlemleri şunlar olabilir:
• Emekli olanlara özel kredi sağlamak, konut kredisi almış olanların ödedikleri faizlerin gelir vergisi
matrahına mahsup edilmesi, devletin çevrekentlerden kent merkezine çeşitli amaçlarla geliş ve gidişi kolaylaştırıcı ulaştırma politikası izlemesi gibi.
• Siyasi iktidar, yukarıda belirtilen yollarla, çevrekentlere yerleşmeyi özendirmek için “kent ve bölge planlamasını” araç olarak da kullanabilir. Esasen kent ve bölge planlamasının sonuçlarından bir tanesinin “çevrekentleşme” olduğu kabul edilmektedir.
• Kent ve bölge planlaması sonucunda çevrekentlere yerleşme özendirilebileceği gibi, kentlerin belediye sınırlarının hizmet üreten mahalli idare birimlerinin imkanlarını aşacak boyutlara ulaşması
halinde, çevrekentleşme bir zorunlu sonuç olarak karşımıza çıkabilir. Bu durumda, siyasi iktidarın,
hizmet açısından normal fiziki sınırlarına ulaşmış olan kentlerin bu sınırları dışında kalan yerleşme
alanlarını, çevrekentler olarak kabul etmesi gerekmektedir.

Planlanmış çevrekentlerin gelişmeleri, belirli siyasi ve idari otoriteler tarafından planlanır ve denetlenir. Örneğin, İngiltere’deki kentler etrafında yer alan ve gerek özel sektör tarafından ve gerekse mahalli idare birimleri tarafından yaptırılan, aynı zamanda da kentlerde artan nüfusun veya savaş sırasında yıkılan bölgelerde yaşayanların konut ihtiyacını gidermek amacını taşıyan çevrekentler, böyle planlanmış çevrekentlerdir. Genellikle planlanmış çevrekentlerin tipik özelliği, her yönüyle bir örnek (standart) olmalarıdır.

Çok Merkezli Gelişme Teorisine Göre Çevrekentler: Tek bir merkez yerine birçok merkez tarafından kentleşmenin olacağını ve çevrekentlerin de buna göre dağılma göstereceğini kabul eder.

1. Merkezi iş ve ticaret alanı,
2. Basit el sanatlarının yapıldığı alan,
3. Düşük gelirlilerin yaşadıkları alan,
4. Orta gelirlilerin yaşadıkları alan,
5. Yüksek gelirlilerin yaşadıkları alan,
6. Ağır sanayi alanı,
7. Kentin dış sınırındaki iş ve ticaret alanı,
8. Sanayi çevrekentleri.

Sanayi ve ticaret çevrekentleri, mal üretildiği ve perakende satışın yapıldığı çevrekentlerdir. Bu çevrekentler, genellikle sanayi kuruluşlarının yoğun olduğu bölgelerde toplanma eğilimindedirler. Bunlar yatakhane çevrekentlerinden hem daha büyük ve hem de daha eskidirler. Bu sanayi çevrekentleri, kent merkezinden veya diğer çevrekentlerden, özellikle yatakhane çevrekentlerinden gelen işçilerin çalıştıkları, üretim merkezi niteliğindedirler.

Çevrekentlerin bir diğer çeşidini de “Eğitim Çevrekentleri” oluşturmaktadır. Eğitim çevrekentleri, çeşitli düzeydeki eğitim biriminin bulunduğu yerleşim alanlarını kapsar. Ancak yükseköğrenim veren eğitim birimlerinin daha çok eğitim çevrekentlerini oluşturdukları görülür.

İdare küçük parçalara bölünmek zorunda kalır.

Vergi kaynaklarında değişme olur.

Belediyenin hizmet kalitesi azalır.

Sosyal hizmet ihtiyacı artar.

Toplu taşıma ihtiyacı artar.

Ekonomik Yönden Sonuçları
Çevrekentler, kent merkezinde yaşayanları çektikçe, bundan en fazla etkilenen kentin iş hayatı olmaktadır. Özellikle kent merkezindeki alış-veriş yerlerinin ticari hayatı, çevrekent halkının ihtiyaçlarını temin etmek için gelmek istememeleri sebebiyle tehlikeye girmiştir. Buna sebep olan bir başka etken de biraz yukarıda değindiğimiz düşük gelirli kişilerin kent merkezinde yaşamayı üstün tutmalarıdır. Çünkü, bunların zayıf olan “alış  gücü” kent merkezindeki ticaret sahiplerine arzuladıkları “kârı” sağlamaktan uzaktır. Bunun yanında, yüksek işyeri kiraları da kent merkezindeki ticari hayatı olumsuz yönde etkileyen bir başka sebeptir.

Çevrekentin tanımında hareket noktası olarak alınan özellikler:

I. “Esas kentin veya yönetim sınırının dış tarafına bitişik bulunan ve tamamı bir arada bütün meydana getiren yerleşme alanları,
II. Kentin belediye sınırları dışarısında olan, fakat abonman bileti ile gidilip gelinebilen ve özellikle kent merkezlerindeki bir işte çalışanların yaşadıkları yerler,
III. Orta gelirlilerin yaşadıkları yerler,