KENTLEŞME VE KONUT POLİTİKALARI - Deneme Sınavı - 4

Özel amaçlı büyük kent alanı, bir veya birden fazla hizmetin yürütülmesi için kurulan ve vergi koyma veya vergi toplama yetkisine sahip bağımsız ve özerk yönetim birimleridir.

İçme suyunun sağlanması, çeşitli konulardaki planlama, alan içerisindeki kolluk kuvvetlerinin örgütlenmesi gibi hizmetler, büyükşehir alan yönetimi tarafından görülür. Buna karşılık, çöplerin toplanması ve sokakların bakımı gibi hizmetler ise daha alt düzeydeki otoritelerce yürütülür.

Ortak hizmetler grubuna ise, büyükşehir alanı içerisinde yaşayan herkesin yararlandığı parklar ve yollar gibi ortak yerlerle ilgili hizmetler girer.

Dünya Bankasınca yayınlanan bir araştırmada, gelişmekte olan ülkelerin, büyükşehir alanı olma özelliğini gösteren çeşitli kentlerin de, trafik sıkışıklığının aşırı boyutlara ulaştığı belirtilmektedir. Özellikle iş saatlerinde toplu taşıma araçları ile özel taşıma araçlarının aynı yolu paylaşması sebebiyle trafik sıkışabilmektedir. Buna ek olarak, kent merkezinde özel taşıma araçları için park yeri bulunabilmesi de bir başka sorundur.

Özellikle gelişmiş ülkelerdeki uygulama gözönüne alınırsa, buralarda ülke çapında yürütülen sosyal hizmetlerin sağlık, sosyal güvenlik, eğitim, konut, çalışma şartları, kent ve bölge planlaması ve çevrenin korunması ile yakından ilgili olduğu görülür.

Çok amaçlı kamu hizmeti otoritelerinin, görev alanlarının daha gerçekçi bir şekilde belirleneceği, kaynakların paylaştırılmasını kolaylaştıracağı ve hizmeti yürüten otorite üyelerinin uzmanlaşmasının mümkün olduğu kabul edilir

Büyükşehir alanı içerisinde yürütülen kamu hizmetlerinin başlıcaları ulaşım, konut, eğitim, sağlık ve sosyal yardım hizmetleridir.

Tek kademeli yönetim yaklaşımı “katılma” (annexation), “mahalli otoritenin fiziki hizmet sınırının genişletilmesi”, “görevlerin birleştirilmesi” (functional consolidation) yollarıyla gerçekleşecektir. Çift kademeli yönetim yaklaşımı ise, “özel amaçlı büyükşehir alanları kurulmasıyla” “büyükşehir alan federasyonları kurulmasıyla veya “isteğe bağlı büyükşehir alan birliklerinin” oluşturulmasıyla gerçekleşir.

Birinci sırada yer alan belde hizmetleri, her yerde geçerli olan hizmetlerdir. Örneğin; içme suyu, kanalizasyon ve diğer benzeri hizmetler gibi. Bu hizmetler, kent sınırlarının çevresinde yer alan yerleşme alanlarına da götürülür. Ancak kent çevresinde oturan ve bu hizmetlerden yararlananlar, kendilerine sağlanan hizmetler karşılığında kent sınırları içerisinde yaşayanlardan daha yüksek oranlarda ücret öderler.

Büyükşehir yönetiminin, karşılaşacağı çeşitli bölgesel sorunları çözmek için izleyeceği bir diğer yol ise “görevlerin birleştirilmesidir”. Süratle çözümlenmesi gereken acil hizmetlerin yürütülebilmesi ve yerine getirilebilmesi, bunların belirli otoritelere bırakılmasıyla gerçekleşebilir. Bu bir anlamda görevlerin devri veya görevlerin birleştirilmesidir.

Anglo- Sakson ülkelerinde “county” ile kentin ortaklaşa yapmak zorunda oldukları görevlerin genellikle “county” tarafından yürütülmesi eğiliminin bulunduğunu görmekteyiz.

Özel amaçlı büyükşehir alanlarının büyük ölçüde hissedilen bir eksikliği ise “vergi ve harç toplama gücünden” yoksun olmalarıdır.

Özel amaçlı büyükşehir alanları ilke olarak, tek bir kamu hizmetini yürütmek amacıyla kurulmaktadır. Ancak zaman zaman çok amaçlı özel metropolitan alan uygulamalarına rastlanılmaktadır. Örneğin, New York Liman Otoritesi gibi bazı özel büyükşehir alan yönetimleri kurulduktan sonra tek amaçlı olmaktan çıkartılarak çok amaçlı otoriteler haline gelmişlerdir.

Kişisel hizmet anlayışı ise, bu hizmete kim ihtiyaç duyuyorsa ona o hizmeti götürmek amacını taşır. Örneğin; fakirlere çeşitli yardımları yapacak birimler kurmak ve yaşlılar ve çocuklarla ilgili çeşitli sağlık hizmetlerini yürütecek, kurumlar oluşturmak gibi.

Yeni Belediye Kanunu 24 Aralık 2004 Tarihli Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe girdi. Belediye Kanunu’na göre, büyükşehir belediye sınırları ve mücavir alanlarında toplanan emlak vergisi tutarının tamamı, ilgili ilçe ve ilk kademe belediyeleri tarafından alınacak, bu paradan büyükşehir belediyesine veya özel idareye pay verilmeyecek.

Bu yaklaşımla kurulan yeni mahalli kamu hizmetleriyle ilgili planlama örgütlerine, karar verme gibi yönetimle ilgili temel fonksiyonların geçtiği kabul edilir. Fonksiyonların geçtiği kabul edilir. Tek kademeli yönetim yaklaşımının, katılma,
yerel otoritenin fiziki hizmet sınırının genişletilmesiyle ve görevlerin birleştirilmesi ile gerçekleştiği görülmektedir.

Merkezi kentin, kendi belediye sınırları dışında kalan, daha geniş ve ucuz arazi bulabilmek amacıyla yerleşen, sanayi, ticaret ve konutları sınırları içerisine almak arzusu “katılma” olarak nitelendirilir.

Metropolis şeklinde gelişen büyük kentin fiziki sınırlar açısından genişleyerek sosyoekonomik ve kültürel etkilerini ülke sınırları dışına kadar götürebilen kentlerdir.

Yeni Belediye Kanunu 24 Aralık 2004 Tarihli Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe girdi. Belediye Kanunu’na göre, büyükşehir belediye sınırları ve mücavir alanlarında toplanan emlak vergisi tutarının tamamı, ilgili ilçe ve ilk kademe belediyeleri tarafından alınacak, bu paradan büyükşehir belediyesine veya özel idareye pay verilmeyecek.

Belediye başkanı ve harcama yetkisi verilen diğer görevliler, bütçe ödeneklerinin verimli, tutumlu ve yerinde harcanmasından sorumlu olacak.