KENTLER, PLANLAMA VE AFET RİSK YÖNETİMİ

Ancak, herhangi bir kenti, mega-kent olarak nitelendirme konusunda henüz bir görüş birliğine varılamamıştır. Bazı araştırmacılar 5 milyonluk yerleşik nüfusa sahip kentleri bu kategoriye atfederken bazıları nüfus büyüklüğü için asgari eşiği 8 ya da 10 milyon olarak belirlemiştir. Şekil 7.2’de dünya genelindeki kent ve kır nüfuslarının yıllara göre değişimi ile 10 milyonun üzerinde nüfusa sahip mega-kentlerin sayısındaki değişim görülmektedir. 2007 yılı kentsel dönüm noktası olarak gösterilmiş ve bu tarihten itibaren dünya nüfusunun yarısından fazlasının kentlerde yaşamaya başladığı belirtilmektedir (UN 2014).

Afet öncesinde yapılacak yatırımlarla afet risklerini azaltmanın afet sonrası zararlarını da azaltacağının kabul görmesi üzerine 1990-2000 yılları BM tarafından ‘Doğal Afetleri Azaltma Uluslararası On Yılı (UN-International Decade for Natural Disaster Reduction, UNISDR)’ ilan edilmiştir.

Üye ülke olarak Türkiye’nin de gerçekleştirmeyi taahhüt ettiği HÇEP’te tanımlanan ‘öncelikli eylem alanları’ kısaca aşağıdaki gibi özetlenmektedir (UNISDR, 2015):

İyileştirme planlaması; daha çok afet sonrasında ‘yara sarma’ yaklaşımı olarak da adlandırılabilecek bir planlama türüdür. Orta ve uzun vadedeki eylemleri planlayarak afetten etkilenmiş toplulukların en kısa sürede eskisine göre daha güvenli biçimde dönebilmesini amaçlar.

Acil durum planlaması; “acil durum ya da kriz koşullarında uygulanmak üzere önceden hazırlanan, ivedilik taşıyan eylem ve sorumlulukların belirlenerek, her olası ve olağan dışı koşulu öngören önlemlerin alınmasını hedefleyen planlardır”.

Sakınım planları, alışılagelmiş (konvansiyonel) planlama anlayışının yatırımları verimli kılmak adına yapılan gelişme, büyüme ve yapılaşma gibi somut sonuçlar elde etme çabasının aksine, “kimi durumların meydana gelmemesi, önlenmesi ya da kimi etkilerin giderilmesi amacıyla hazırlanır. Planlı yatırım etkinliği, somut bir sonucun getirilerini kestirmeye çalışırken, planlı sakınım etkinliği meydana gelmesi önlenmiş kayıpların değerlerini belirleme çabasındadır”.

SasakawaÖdülleri’ne layık görülen bu kentlerin göze çarpan özelliklerinden biri; • kentlerin yaptıkları çalışmaları dışarıdan zorlama ile değil kentin yerel yönetimleri ve sivil topluluklarıyla birlikte kendi girişimleriyle yapmış olmalarıdır.

Herhangi bir afet sonrasında afetzedelerin ihtiyaçlarını sağlamanın yanı sıra müdahale ve yaşamlarını yeniden kurma aşamasında yardımcı ve destek olmak. Bu durumda B seçeneği hariç diğer seçenekler afet öncesi alınması gereken önlemleri ifade etmektedir.

Deprem Master Planı (İDMP) eğitimsiz personel, örgütsüz gönüllüler ve temrin/tatbikat eksikliği konularını Yönetsel yetersizlikler adı altında gruplandırmıştır.

Yerelin ötesine geçme (de-localization): Nedenler ve sonuçlar prensipte her zaman her yerde olabilmektedir. Riskler herhangi bir coğrafi yerde, herhangi bir zamanda, herhangi bir süre zarfında, ve herhangi bir sosyal sınıf ya da toplumda gözlemlenebilir. Bu riskler ulusal sınırlardan bağımsız olması (yerelin ötesine geçmesi) sebebiyle, örneğin iklim değişikliği ve doğal afetler bağlamında, dünya ulusları arasında küresel işbirliği gerektirmektedir.

Temel eylemleri yönlendirecek öncelik alanları ise şöyledir (UNISDR 2015):
1. Afet riskini anlama
2. Afet riskini yönetebilmek için afet risk yönetişimini güçlendirme
3. Dirençlilik için afet risk azaltımına yatırım yapma
4. İyileştirme, rehabilitasyon ve yeniden inşa aşamalarında ‘daha iyi biçimde yeniden inşaa (Build Back Better)’ ve etkin müdahale için afetler karşısında hazırlıklılığı artırma

Özel bilgi ve uzmanlıklar isteyen bu planlama türlerini 4 grupta toplamak mümkündür (Balamir 2012).

Sakınım planlaması; sürdürülebilirlik, sınırlı kaynakları koruma ve riskleri azaltma hedeflerini gözeten ve yukarıda bahsedilen iyileştirme ve acil durum planlarından farklı olarak afetin gerçekleşmesini beklemeden uygulama bulan bir planlama türüdür.

İyileştirme planlaması; daha çok afet sonrasında ‘yara sarma’ yaklaşımı olarak da adlandırılabilecek bir planlama türüdür. Orta ve uzun vadedeki eylemleri planlayarak afetten etkilenmiş toplulukların en kısa sürede eskisine göre daha güvenli biçimde dönebilmesini amaçlar (Balamir 2012).

Ülkemizde 1970-2012 yılları arasındaki gerçekleşen toplam 5434 afet olayı incelendiğinde orman yangınları birinci sırayı oluştururken sel/ su baskınları ile diğer hidro-meteorolojik doğa olayları ise ikinci
sırada yer almaktadırlar.

Kritik Tesislerin Yerseçimi: Yanıcı, patlayıcı madde temin eden tesisler ile yaşam alanlarıyla uyuşmayan üretim birimleri gibi kritik kullanımların yer seçim kararlarının değerlendirilerek güvenli alanlar yaratacak şekilde düzenlenmesi.

2014 yılında Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği” ile afet ve diğer kentsel risklerle ilgili araştırma, etüt ve analiz çalışmalarının nasıl yapılması gerektiğinin anlatılmasının yanında planlarda araştırma bulgularına göre risk azaltıcı tedbirlerin alınması gerektiği açık bir biçimde belirtilmektedir.

1999 Marmara depremleri Türkiye’nin afet risk yönetimi yapılanmasında kritik öneme sahip bir dönüm noktası olmuştur.

Her üç seçenekte salgın hastalıklara örnek olarak verilebilmektedir. Dolayısıyla doğru cevap E seçeneğidir.