KENTLER, PLANLAMA VE AFET RİSK YÖNETİMİ

Yerel yönetimler kent planlaması yaparken Belediye kanunu ve  İmar kanununa uymak  

zorundadır?

Şehirciliğin; kentlilerin benimsedikleri değerler, kültür ve yaşam biçimi yoluyla kentle etkileşimi ve dolayısıyla aşağıdan yukarıya kenti biçimlendirmeleri, bu biçimlendirme sürecinin teknik boyutunda da felsefe, sosyoloji, siyaset bilimi, antropoloji, psikoloji, mimarlık, sanat, mühendislik gibi pek çok alandan beslenen çok disiplinli ve yukarıdan aşağıya kararlar alma ve şehri biçimlendirme uğraşı olarak tanımlanması mümkündür.

Bir arazinin bir harita mühendisi tarafından haritasının yapılması o arazinin artık bir mekan olarak kabul edilmesi sonucunu doğurur. O mekanın sınırları, boyutları ve diğer fiziksel özellikleri bilinmektedir. Şehir ve bölge planlamanın esas olarak “mekansal” bir düzenleme biçimi olduğu ve “mekansal” unsurlarla ilgilendiği söylenebilir. Kentte bulunan herhangi bir arazi hem yer hem de mekan niteliği taşımaktadır. Şehir ve bölge planlama uğraşı, kenti planlarken var olan arazilerin yer ve mekan niteliklerini bir arada gözetmektir. Toplumun mekanı nasıl kullandığı ve yere nasıl bir anlam atfettiği konularını anlayarak doğru ve uygulanabilir planlar yapılabilir. Bu sebeple bu iki kavram şehir ve bölge planlamanın en temel iki nesnesi olarak önem kazanmıştır.

Şehir ve bölge planları harita mühendisleri tarafından hazırlanılan haritalar üzerine çizilmektedir. 1/1000, 1/5000, 1/25000 ya da 1/100 000 bu planların ölçeğidir?

Doğru cevap 1/1000 ölçeğidir diğer ölçekler proje çizimlerinde kullanılır.

Herhangi bir ölçekte tespit edilen bir alanın çerçevesi sınır kavramı ile belirlenmektedir. Sınır, şehir ve bölge planlamada planlama faaliyetinin, planla getirilen değişiklik ve düzenlemelerin, plan müdahalelerinin dış hatlarını belirleyen hatlara verilen addır. Planlama eylemi ile belirli bir ölçekteki alanların sınırları belirlenebilirken insan eliyle oluşturulan ve doğal yollarla oluşmuş sınırlar arasındaki çelişkiler planlamada temel sorun alanları arasında yer almaktadır. Ada, parsel, plan sınırları gibi insan eliyle belirlenen ve araziye uygulanmaya çalışılan sınırlarla akarsu, dağ, vadi gibi doğal sınırlar arasındaki belirsizlikler ve doğal sınırların zaman içerisinde değişme eğilimleri bu çelişkili durumlara ve dolayısıyla sorunlara yol açmaktadır. Ancak böyle olsa bile şehir ve bölge planlamanın belirli bir ölçekte tanımlanan alan ve sınırları yönetme ve yönlendirme faaliyeti olduğu söylenebilir.

Şehir ve bölge planlama faaliyeti sadece boş arazilerde sıfırdan yeni bir kenti planlamak değil, var olan kentsel alanların iyileştirilmesi, yenilenmesi, canlandırılması, yeniden yapılması/ yapılandırılması, geliştirilmesi gibi farklı biçimde eylemler ile bulundukları alanda dönüştürülmesi, olarak da tanımlanmaktadır.

Arsa üzerinde yeni bir konaklama tesisi planlanması bir mimari proje çalışmasıdır.

1/5000 Nazım İmar Planı, 1/1000 Uygulama İmar Planlarına esas teşkil eder. Yani, bir ilin bütününde arazi varlığının nasıl kullanılacağını belirleyen plan çevre düzeni planıdır. Bu planların yapımında 6360 Sayılı Büyükşehir Kanununa ve ilgili kanun hükmünde kararname- lere göre büyükşehir belediyeleri yetkili kılınmıştır. Herhangi bir yerleşimde öncelikle çevre düzeni planı yapılarak, o yerleşimin tüm arazi varlığının kullanım kararlarının belirlenmesi gerekmektedir. Bu planlar doğrudan uygulanmaz ama uygulamayı yönlendiren kararlar içerirler.

Örneğin, plan sınırları ve plan temel kararları kökten değiştirilirse buna revizyon imar planı, plan bütününü etkilemeyen değişiklikler yapılıyorsa buna plan değişikliği, planın sınırlarına ek yeni bir plan yapılıyorsa da buna ilave imar planı adı verilmektedir. Yapılan ek planların eski planla bir sınır olmaması durumunda ise yapılan yeni plana mevzi imar planı adı verilmektedir.

İmar Yasasında tanımlanan başlıca uygulama araçları, imar programları, kamulaştırma ve 18. madde- ye göre yapılan arazi ve arsa düzenlemesi işlemidir. Kamulaştırma ihtiyaç duyulan kamusal alanların devlet tarafından bedeli ödenerek kamuya geçirilmesidir. 18. Madde uygulaması ise imar planına göre eski mülkiyet sınırlarının tamamen yeniden düzenlenerek dağıtımı işlemidir.

Tapu tahsis Belgesi çıkarma yetkisi değildir.

Yeni Plan Uygulama Araçları:

İmar Yasasının 18. maddesine ve ilgili Uygulama Yönetmeliğinin 7. maddesine göre imar planı yapılan yerlerde düzenlemeye tabi tutulan yerlerin ihtiyacı olan yol, meydan, park, yeşil saha, cami, karakol yerleri için kullanılmak üzere, düzenlemeye tabi tutulan arazi ve arsalardan

% 40’a kadar, bedelsiz olarak, düzenleme ortaklık payı alınabilmektedir.

Genel olarak, planlamanın  demokratik ve meşru kurumsal temellere dayanması gerektiği, kentlerde yaşayan halkın rızasının alındığı ve buna göre yapılması gerektiği modern planlamanın en temel kuralları arasındadır. Planlar temel olarak bilimsel ve teknik bilgilere dayalı olarak uzmanların desteği ve katkısı ile yapılmalı, belli bir demokratik temsil ilkesiyle onaylanabilmesi için de bu süreçlerde mümkün olan en etkin ve yaygın bir şekilde halkın görüş ve önerilerine başvurulmalıdır. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

Şehircilik hem şehirde yaşama kültürüne, hem de şehri anlama, ele alma, kavrama ve müdahale etme biçimine işaret eder. Yani
şehirciliğin; kentlilerin benimsedikleri değerler, kültür ve yaşam biçimi yoluyla kentle etkileşimi ve dolayısıyla aşağıdan yukarıya kenti biçimlendirmeleri, bu biçimlendirme sürecinin teknik boyutunda da felsefe, sosyoloji, siyaset bilimi, antropoloji, psikoloji, mimarlık, sanat, mühendislik gibi pek çok alandan beslenen çok disiplinli ve yukarıdan aşağıya kararlar alma ve şehri biçimlendirme uğraşı olarak tanımlanması mümkündür. Çoğu zaman şehircilik kavramı ile karıştırılan şehir ve bölge planlama kavramı, şehircilikten daha ihtisaslaşmış ve uzmanlaşmış, teknik ağırlıklı bir disiplindir. Şehirciliğin tarihte şehirlerin gelişimi ile birlikte olgunlaştığı düşünüldüğünde, şehir ve bölge planlama kavramının daha sonraları ortaya çıktığı söylenebilir.. Şehir ve bölge planlama ilk olarak çeşitli kent planlarının farklı amaçlarla uygulanması ile bir tür “şehir mimarlığı” olarak ortaya çıkmıştır. Daha sonraları doğanın ve kentlerin geleceklerinin bir tasarı ışığında şekillendirilebilmesi, yani planlama fikrinin doğuşu ile birlikte şehir planlama ya da kent planlaması kavramları gündeme gelmiştir. Bu nedenle, doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Şehir ve bölge planları, belli bir plan hazırlama sürecinin sonrasında yürürlüğe girer ve uygulanmaya başlarlar. Herhangi bir tür ya da ölçekteki planın yetkili idareler ve siyasi otoriteler tarafından onaylanmasının ardından gerçekleştirilmesi sürecine plan uygulaması denmektedir. Uygulama süreci, planda alınan kararların ve geliştirilen tasarıların var olan yer ve mekana tatbik edilmesi ve sonucunda planın yapıldığı kentte hedeflenen yapılaşmaların oluşmasını ifade etmek için kullanılmaktadır. Planları kamu idareleri yapmakta ya da yaptırmakta ise de, plan uygulama sürecinde başta piyasa mekanizması içerisinde yer alan tüm aktörler, kamu kurum ve kuruluşları ile toplumun tüm paydaşları rol alırlar. Bir planın başarısı getirdiği mekansal kararların doğruluğu kadar uygulama sürecinin başarısıyla da ölçülür. Tarihte birçok başarılı planın başarısız uygulama süreçleri ile tatbik edildiği, başarısız addedilen birçok planın ise başarılı bir şekilde uygulandığı görülmektedir. Uygulama esnasında planların esasına uygun bir şekilde ve disiplinli bir şekilde tatbik edilmesi çoğu zaman güçlü ve kararlı bir siyasi irade gerektirmektedir. Buna göre doğru cevap C seçeneğinde verilmiştir.

Doğru cevap B seçeneğidir, çünkü: Yerel yönetim birimleri her ülkede belli bir anayasal bütünün parçası olarak oluşmuş kamu kurumlarıdır. Yerel yönetim birimleri her kamu kurumu gibi kullanmaları gereken yetkileri, yapacakları görevleri ve yerine getirmeleri gereken sorumlulukları takip eden, gerçekleştiren birer bürokratik yapıya sahiptir. Bu bürokratik yapı çeşitli birimleri ve bu birimlerde görev yapan yöneticileri ve uzmanları içerir. Buna göre, planlama yetkisine sahip olan her bir yerel yönetim, planları yapan, yaptıran ve uygulama sürecini izleyen ve denetleyen birer imar birimine sahiptir. Türkiye’de yerel yönetimlerin imar birimleri genellikle planlama sürecini de yerine getirir.

Planlama süreci içerdiği bilimsel ve teknik veriler ve yapım yöntemi açısından oldukça karmaşık bir teknik uğraştır. Bu uğraşın binaların kat adedini arttırma, yapıyı büyütme, nüfusu arttırma gibi kararlara indirgenmesi, planlamayı esasından uzaklaştırarak sağlıksız bir şehirleşme ortaya çıkmasına sebep olur. Bu sebeple, siyasi kararlar ile planlama süreci arasındaki dengenin çok iyi kurulması gerekmektedir. Buna göre doğru cevap E seçeneğinde verilmiştir.

İmar planlarının sektörel ve tematik olarak farklı türleri olmakla birlikte, genel olarak uygulama boyutu düşünüldüğünde iki ayrı türünün olduğu görülmektedir. Bunlardan birincisi nazım imar planlarıdır. Nazım imar planları herhangi bir kentte kent bütünü imar planlarına uygun olarak yapılan, ana ulaşım ve arazi kullanım kararlarını gösteren, yapı adası ölçeğine kadar karar getiren 1/5000 ölçekli planlar olarak adlandırılabilirler. Bu planlar bir kentin alt parçalarındaki ana yapıyı oluştururlar. Bu bilgilere göre doğru cevap D seçeneğinde verilmiştir.

Pratikte şehir ve bölge planlama sürecinin aşamaları araştırma, plan amaçlarını belirleme ve plan yapma, ve uygulama olmak üzere üç aşamada incelenebilir. Araştırma aşaması, plana ilişkin temel bilimsel araştırmaların yapımını, bu araştırma sonuçlarının sezgisel olarak ele alınmasıyla birlikte plan amaçlarının belirlenmesini içermektedir.Burada araştırma sonuçları ile plan amaçlarının bir arada ve eş zamanlı olarak yürütüldüğü söylenebilir. Çünkü, plana ilişkin amaçlar ancak eldeki bilimsel verilere dayalı olarak ortaya konabilmektedir. Plan kararlarının verilmesi ya da doğrudan plan yapma aşaması ise bir çok kurumsal ve bireysel etkileşimin gerçekleştiği bir aşama olarak görülebilir. Sonuçta araştırma, planlama ve uygulama bir sonraki planlama sürecinin araştırma aşamasına kadar devam eden bir döngü olarak görülebilir. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

Soruda belirtildiği şekilde kullanılan plan elde etme yöntemi emanettir. Özellikle yeterli kaynaklara sahip olmayan yerel yönetimler adına merkezi hükümet kuruluşların yetki devri yoluyla plan yaptırmalarında bu durum söz konusudur. Örneğin, Türkiye’de İller Bankası, kuruluş kanununun verdiği yetkiye dayalı olarak kendisine başvuruda bulunan ve gerekli olanaklara sahip olmayan yerel yönetimlerin kent planlarını hazırlamakta, buna yönelik olarak çeşitli ihaleler açmaktadır. Ancak, son dönemlerde İller Bankası İlbank A.Ş. haline dönüştürülerek kar amaçlı bir kuruma dönüştürülmüş ve bu destek azalmıştır. Buna göre doğru cevap A seçeneğidir.

Planlar şehir ve bölge plancıları tarafından gerekli katılımcı süreçler de dikkate alınarak hazırlandıktan sonra yetkili karar organlarına sunulurlar. Bu karar organları yerel yönetimlerde yerel meclisler olurken, merkezi hükümet kuruluşlarında ise yetkili organlar olarak ortaya çıkarlar. Örneğin, Türkiye’de imar planlarının sunulduğu merci belediyelerde belediye meclisleri, bakanlıklarda ise bakanlık makamıdır. Bu planlar yetkili organlara çoğunlukla belli bir raportörlük sistemiyle sunulurlar. Bu raportörlük meclislerde komisyonlar, merkezi hükümetlerde de benzeri organlardır. Daha sonra meclislere sunulan bu planlar meclislerde çeşitli karar sistemleriyle onaylanırlar. Burada oybirliği, oy çokluğu gibi çeşitli koşullar geçerli olabilir. Ancak, bu süreçte özellikle siyasi aktörlerin yapılan planlara teknik olmayan ve plan bütünlüğünü bozan müdahalelerde bulunmaları ya da doğrudan plan kararları almaları söz konusu olabilmektedir. Türkiye’de belediye meclis üyelerinin verdikleri önergeler yoluyla planları değiştirmeleri örnek olarak gösterilebilir. Buna göre doğru cevap C seçeneğinde verilmiştir.

Türkiye’de imar mevzuatı, kent planlamanın tamamen fiziksel boyuta indirgendiği imar planları üzerinden arazi kullanım kararları vermeye, arsa ve arazi işlemleri gerçekleştirmeye ve kentin ürettiği birikimli değerlerin kente ve kamuya geri dönüşü bağlamında çok sınırlı uygulama araçlarıyla mülkiyet sorununu çözümlemeye çalışmaktadır. İmar Yasasında tanımlanan başlıca uygulama araçları, imar programları, kamulaştırma ve 18. maddeye göre yapılan arazi ve arsa düzenlemesi işlemidir. Doğru cevap E seçeneğinde verilmiştir.