KENTLER, PLANLAMA VE AFET RİSK YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 8

Her düzeyde etkin müdahale yapabilmek için afete hazırlıklı olmayı güçlendirme

Özel bilgi ve uzmanlıklar isteyen planlama türlerini 4 grupta toplamak mümkündür (Balamir 2012).

İyileştirme planlaması; daha çok afet sonrasında ‘yara sarma’ yaklaşımı olarak da adlandırılabilecek bir planlama türüdür.

Sakınım planlaması; sürdürülebilirlik, sınırlı kaynakları koruma ve riskleri azaltma hedeflerini gözeten ve yukarıda bahsedilen iyileştirme ve acil durum planlarından farklı olarak afetin gerçekleşmesini beklemeden uygulama bulan bir planlama türüdür. Afetlerin gerçekleşmesinden bağımsız olarak varlığını sürdüren bir etkinlik türü olan sakınım planlaması, uluslarararası afet politikalarının risk azaltma konusundaki önceliklendirmesine de cevap verir niteliktedir.

Dirençli toplum planlaması ise; “sürdürülebilir bir güvenlik ve toplumsal dirençlilik için en etkili örgütlenme ve işbölümünü, kurumsal yapılanmayı ve yasal düzenlemeleri, genellikle ulusal düzeyde ve uzun dönemli bir perspektif içinde geliştirme hedefini” güden bir girişimdir. Geniş bir perspektif ve uzun erimde yapılan değerlendirmeler ışığında ortaya konacak bir yeni stratejinin gereği olarak topluma bir yeni makro yapı kazandırılmasının uygulamalarını sunmaktadır (Balamir 2012, 6).

Risk azaltma stratejilerini uygulama ve dirençli/dayanıklı kent olma yolunda başarılı bulunup dünya çapında bilinen uluslararası ödüle (Sasakawa Ödülleri) de layık görülmüştür. Ödüle layık görülen bu kentlerin göze çarpan özelliklerinden biri kentlerin yaptıkları çalışmaları dışarıdan zorlama ile değil kentin yerel yönetimleri ve sivil topluluklarıyla birlikte kendi girişimleriyle yapmış olmaları,

Orman Yangınları 36%

Diğer HidroMeteorolojik Olaylar 31%

Heyelan 18%

Kaya Düşmesi 6%

Deprem 5%

Sel/Su baskını 4%

Bu türden bir makro yapıya benzer bir anlayış biçimine örnek vermek gerekirse, Japon afet risk yönetim sisteminin Japon toplumunda nasıl içselleştirildiğine bakmak yerinde olacaktır. Bu anlayışın temelinde 3 temel etki alanının tekil olarak varolmaları ve birbirleriyle kurdukları ilişki yatmaktadır. Bu alanlardan ilki, bireysel farkındalık ve hazırlıklı olma sorumluluğu ‘kendi kendine yardım (self-help)’ olarak ifade edilmekte bireyler, kuruluşlar ve özel sektör firmaları bu kategoride sayılmaktadır. İkinci alan ise müşterek/ortak destek (mutual-assistance)’ olarak adlandırılmakta ve topluluk tabanlı paydaşların karşılıklı hazırlıklılık ve risk azaltma çabalarını içermektedir. Üçüncüsü ise; ‘kamusal yardım (public-help)’ ulusal/merkezi yönetimin ve yerel yönetimlerin risk azaltma ve hazırlıklılık bakımından tekil ve birlikte olan çabaları kastedilmektedir. Bu üç alan, birbirlerinden ayrı olarak afet risk yönetimi içinde kendi sorumluklarının farkında olarak hareket ederken birbirleriyle ilişkilerinde de işbirliğini herşeyin üstünde tutmaktadırlar (Cabinet Secretariat 2015).

Beck risk algısının 3 özelliğine dikkat çekmektedir:
1. Yerelin ötesine geçme (de-localization): nedenler ve sonuçlar prensipte her zaman her yerde olabilmektedir. Riskler herhangi bir coğrafi yerde, herhangi bir zamanda, herhangi bir süre zarfında, ve herhangi bir sosyal sınıf ya da toplumda gözlemlenebilir. Bu riskler ulusal sınırlardan bağımsız olması (yerelin ötesine geçmesi) sebebiyle, örneğin iklim değişikliği ve doğal afetler bağlamında, dünya ulusları arasında küresel işbirliği gerektirmektedir.
2. Hesaplanamazlık (incalculableness): Risklerin gerçekleşmesiyle ortaya çıkan sonuçlar prensipte hesaplanamazdırlar. Örneğin; Çernobil nükleer kazasından sonra geçen 30 yıl içinde yeni sonuçlarla karşılaşabilir olma durumu olay öncesinde bu sonuçların hesaplanabilirliğinin neredeyse imkansız olduğunun bir göstergesi olmaktadır. Dolayısıyla risklerin nasıl hesaplanacağını anlamayı gerektiren yeni bir yaklaşım gereklidir.
3. Tazmin edilemezlik (non-compensatibility): İklimin geri döndürülemez değişiklikleri, insan genetiği üzerine yapılacak geri dönüşü olmayan müdahaleler vb. gibi sonuçlar tazmin edilebilir sınırların ötesindedir. Varlığı bile henüz kanıtlanmamış bazı risklerin tazmin edilemez sonuçları olması nedeniyle, bunu önlemeye yönelik tedbirlere ihtiyaç duyar.

Afet öncesinde yapılacak yatırımlarla afet risklerini azaltmanın afet sonrası zararlarını da azaltacağının kabul görmesi üzerine 1990-2000 yılları BM tarafından ‘Doğal Afetleri Azaltma Uluslararası On Yılı ilan edilmiştir.

Japonya’nın Sendai kentinde 2015 yılında düzenlenen uluslararası konferansın sonunda ortaya
çıkan çerçeve belgeye göre; 2030 yılına kadar olan süre zarfında her sektörde ve sektörler arası her düzeyde geliştirilmesi beklenen afet riskinde çoklu-tehlike yönetimi konusunun ön plana çıktığı görülmektedir.

Hyogo Çerçeve Eylem Planı 2005-2015 yılları arasını kapsamaktadır.

İyileştirme planlaması; daha çok afet sonrasında ‘yara sarma’ yaklaşımı olarak da adlandırılabilecek bir planlama türüdür. Orta ve uzun vadedeki eylemleri planlayarak afetten etkilenmiş toplulukların en kısa sürede eskisine göre daha güvenli biçimde dönebilmesini
amaçlar.

Sakınım planlaması; sürdürülebilirlik, sınırlı kaynakları koruma ve riskleri azaltma hedeflerini
gözeten ve yukarıda bahsedilen iyileştirme ve acil durum planlarından farklı olarak afetin gerçekleşmesini beklemeden uygulama bulan bir planlama türüdür.

Ülkemizde 1970-2012 yılları arasındaki gerçekleşen toplam 5434 afet olayı incelendiğinde orman yangınları birinci sırayı oluştururken sel/ su baskınları ile diğer hidro-meteorolojik doğa olayları ise ikinci sırada yer almaktadırlar.

Yaşanan afetler içinde depremden etkilenen afetzedelerin sayısı % 55 ile en büyük payı oluşturmaktadır.

Türkiye’de 1990’dan bu yana yaşanan ve geniş alanları etkileyen, can kayıplı afetlerden öne çıkanlar; 1992 Erzincan, 1999 Marmara, 2011 Van depremleri, 1995 İzmir, 1998 Batı Karadeniz ve 2006 Güneydoğu Anadolu sel olayları olmaktadır.

Birleşmiş Milletlerin 2014 yılı itibariyle sonuçlanmış olan bir araştırmasına göre dünya nüfusunun
%54’ü kentlerde yaşamakta ve 2050 yılında bu oranın %66’ya çıkması beklenmektedir.

Risklerin gerçekleşmesiyle ortaya çıkan sonuçlar prensipte hesaplanamazdırlar. Çernobil nükleer kazasından sonra geçen 30 yıl içinde yeni sonuçlarla karşılaşabilir olma durumu olay öncesinde bu sonuçların hesaplanabilirliğinin neredeyse imkansız olduğunun bir göstergesi olmaktadır.