KENTLER, PLANLAMA VE AFET RİSK YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 16

Bilinen en eski yıkıcı afetlerden birinin 1201 yılında 1 milyondan kişinin öldüğü Mısır ve Suriye’nin de etkilendiği Akdeniz depremi olduğu söylenmektedir.

Taşkın, deprem, deprem dalgası gibi belirli bir tehlikenin gerçekleşme anında ortaya çıkabilecek potansiyel afetzedeler ile ekonomik kayıplar dikkate alınmaksızın bir alandaki mekânsal çevrenin o tehlikeli sürecin etkileri altına girme eğilimi ise hassasiyet olarak ifade edilir

Bu durumda zarargörebilirlik; bir topluluk, sistem ya da varlıkların bir tehlikenin zarar verici etkilerine hassas hale getiren vasıflar ve içinde bulunduğu koşullar olarak tanımlanmaktadır.

Afet öncesinde korunmayı ve afet sonrasında geri kazanmayı dikkate alan ve birbirini takip eden aşamaları ise şunlardır; “afetin olası etkilerini/zararlarını/ risk azaltma (mitigation/risk reduction)”, “hazırlıklı olma (preparedness)”, “müdahale (response)” ve yeniden inşaayı da kapsayan “iyileştirme (recovery)”dir.

Doğal ve insan kaynaklı olarak iki ana gruba ayrılan tehlikeler; biyolojik, çevresel, jeolojik, hidro meteorolojik ve teknolojik olmak üzere sınıflandırılmaktadır.

Deprem veya yer sarsıntısı, tektonik kuvvetlerin etkisi ile yer kabuğunun zayıf olduğu yerden
kırılması sonucunda ani olarak ortaya çıkan birikmiş
enerjinin dalgalar halinde yayılarak (Resim 5.4)
geçtiği ortamları kuvvetle sarsması olayıdır (TAU
2007, KOERI 2017). Bu sarsıntıya mümkün olan
az hasarla dayanabilen ve ayakta kalabilen varlıklar,
alt ve üstyapılar ve kullanımlar olduğu sürece can ve
mal kaybını azaltmak mümkün olacaktır. Dolayısıyla,
bir alandaki olası deprem tehlikesinin ortaya
konulması önemli bir gerekliliktir.

Kıtaların, sıradağların, okyanus, göl ve akarsuların oluşumu ve canlı yaşamının sürekliliği bu olayların gerçekleşmesiyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkilidir. Fayların kırılması, tektonik tabakaların ve kıtaların hareketi, buzul çağı, kuraklık, nehirlerin taşması, kıyıların aşınması, alüvyon ovaların oluşumu ve benzeri birçok olay doğa olayı olarak nitelendirilebilir. Aşağıdaki resimde (5.1) kıtaların hareketi teorisine (the theory of continental drift) göre kıtaların bugünkü halini almasına kadar izlediği yol gözlemlenmektedir.

Tehlikeye maruz kalan değerlerin zarargörebilirliği sahip oldukları özelliklere bağlı olarak belirlenirken hassasiyeti yüksek olan bu değerlerin riskinin de yüksek olacağı söylenebilir. Burada ya maruz olma durumununa ya da hassasiyet durumuna yapılacak müdahalelerle bu riski azaltmak mümkün olabilmektedir.

Afet Tehlike ve Risk Haritalarının
Kent Plan Yapım Ve Uygulamalarında detaylı olarak yazmaktadır.

Temel olarak yineleme periyodunun aralığı arttıkça (10, 20, 50, 100 ve 500 yılda bir meydana gelen taşkınlardan) etkilenecek alanın genişliği ve debi miktarı artmaktadır. Başka deyişle; yağış verilerine göre olma olasılıkları yüksek ve sıklıkla görülen görece düşük debi büyüklüğü akarsu yatağına daha yakın ve daha alçak alanları etkileyecektir.

Dayanıklılıkla çok yakından ilişkili bir başka kavram ise kapasite kavramıdır.

RİSK= Tehlike X Zarar görebilirlik / Başa çıkma kapasitesi

Kabul edilebilir risk düzeyi denildiğinde kastedilen, bir toplum veya topluluğun mevcut toplumsal, ekonomik, politik, kültürel, teknik ve çevresel koşullarda kabul ettiği ve başa çıkabileceği potansiyel kayıpların seviyesidir.

Afet öncesinde korunmayı ve afet sonrasında geri kazanmayı dikkate alan ve birbirini takip eden aşamaları ise şunlardır; “afetin olası etkilerini/zararlarını/risk azaltma (mitigation/risk reduction)”, “hazırlıklı olma (preparedness)”, “müdahale (response)” ve yeniden inşaayı da kapsayan “iyileştirme (recovery)”

Risk değerlendirmesi ve ilgili risk haritalama yöntemi ile; yer, şiddet, sıklık ve olasılık gibi tehlikelerin teknik özelliklerinin gözden geçirilmesi, fiziksel, toplumsal, ekonomik ve çevresel boyutlarını içeren maruz olma durumunun ve zarar görebilirliğin analizi ve olası risk senaryoları karşısında süregelen ve alternatif mücadele etme kapasitelerinin ve etkinliğinin değerlendirilmesi mümkün olabilmektedir.

Deprem bölgeleri haritasında I.Derece Deprem Bölgesi ile ifade edilen tehlikesi en yüksek alanlardaki (kırmızı kuşaktaki) yerleşmelerde beklenen ivme değeri >=0.4 g (g=yerçekimi 981 cm/sn2), II. Derecede 0.4-0.3 g, III. Derecede 0.3-0.2 g, IV. Derecede 0.2-0.1 g, V. Derecede <0.1 g. olarak hesaplanmıştır.

Belirli dönemlerde taşkına maruz tehlike alanları üzerinde yaşayan nüfus, ekili arazi, yerleşim alanı gibi mevcut varlıkların bulunmaması durumunda olası bir taşkın olayı herhangi bir zarara sebep olmazken; sulak araziler, verimli toprakların oluşumu, ekolojik dengenin sürekliliği gibi bir takım yarar bile sağlayabilirler.

1972’de yürürlüğe girmiş ‘Deprem Fay Zonu Yasası’ gereği hazırlanan haritalar günümüze değin güncelenerek uygulanmaktadır.

Müdahale aşamasında ağırlıklı olarak acil ve kısa dönem ihtiyaçlara yoğunlaşılır ve bazen müdahale afet yardımı (disaster relief) olarak adlandırılır.

Taşkın, deprem, deprem dalgası gibi belirli bir tehlikenin gerçekleşme anında ortaya çıkabilecek
potansiyel afetzedeler ile ekonomik kayıplar dikkate alınmaksızın bir alandaki mekansal çevrenin o tehlikeli sürecin etkileri altına girme eğilimi ise hassasiyet olarak ifade edilir.