KENTLER, PLANLAMA VE AFET RİSK YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 13

Topluluklar ilk aşamada mağaralar ve korunaklı kayalıklar gibi doğal yapıları geçici barınma için kullanmışlardır. Burada su ve yiyecek (av hayvanları, balık ve yabani bitkiler) kaynaklarına yakın olmak ve doğanın zorlayıcı şartlarına karşı koyabilmek önemli olmuştur. Sürekli yer değiştirme söz konusu olduğu için belirli bir mekânsal yapı bulunmamaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Göçerlik, bir toplumsal birliğin, yaşamak için gerekli kaynakları elde edebilmek üzere düzenli aralıklarla yer değiştirme geleneğinde veya alışkanlığında olmasıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Doğal bilimlerin varlığı: Yazının bulunması ve kullanımı ile insanlar aritmetik, geometri ve astronomi gibi doğal bilimler ile uğraşmaya, bilgi üretmeye ve bu bilgiyi saklamaya başlamışlardır. Bu bilimler ile ilgilenme, mevsimsel ve tarımsal döngünün takip edilebilmesi ve takvim oluşturulabilmesine de olanak sağlamıştır. Bu takvimler sayesinde de doğal afetlere karşı önlem alma olanağı ortaya çıkmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Tarım dışı aktivitelerin varlığı: Kentlerde tarım ve hayvancılık dışında, zanaatkâr, tüccar ve rahipdin adamı gibi farklı gruplar oluşur. Bu gruplar üretim yapmayabilir, ancak değiş-tokuş için bazı hizmetler sunarlar. Doğru cevap A seçeneğidir.

Fransızca kökenli olan “endüstri” ham maddeleri işlemek, enerji kaynaklarını yaratmak
için kullanılan yöntemlerin ve araçların bütünü olarak tanımlanabilir. Endüstri Devrimi, en basit şekli ile yeni buluşlarla birlikte buhar gücünün yerini makineleşmiş endüstrinin alması sonucunda ortaya çıkan gelişmelerle birlikte sermaye birikiminin artışını ifade eder. Doğru cevap A seçeneğidir.

Küreselleşme, ürünlerin, fikirlerin, kültürlerin ve dünya görüşlerinin alış verişinden doğan bir uluslararası bütünleşme sürecidir. Temelde ekonomik bir süreç olmakla beraber siyasal, teknolojik ve kültürel boyutları da bulunmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kral tek üretim kaynağı olan toprağın kullanım hakkını büyük oranda elinde bulundurmuş ve kimi zaman bu hakkını piskopos, rahip gibi dini otoritelere ya da dük, kont, baron, şövalye gibi yarı askeri idarecilere kira karşılığı bırakmıştır. Feodalizm olarak adlandırılan
bu tarım temelli sistem Orta Çağ boyunca tarımsal üretimin artmasına da katkıda bulunmuştur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yörekent genellikle konut alanı niteliğinde olan, şehir merkezinden uzakta veya sınırlarına
yakın yerlerde bulunan şehir yöresi, banliyö, olarak tanımlanabilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

20.yy’da ilk kez ortaya çıkan yörekentler, nüfusun artması, kent merkezlerinin kalabalıklaşması ve yaşam alanları için yetersiz kalmasıyla, zaman içinde artmış günümüze dek kentlerin daha da büyümesine yol açmıştır. Bu büyüme sonucunda yörekentler kırsal alanlarla birleşmeye başlamış ve buralarda konut ve ticaret bölgeleri ortaya çıkmıştır. Kentsel yayılma olarak tanımlayabileceğimiz bu süreçte konut alanlarının yanı sıra alışveriş merkezleri ve boş zaman etkinlikleri için planlanan rekreasyon alanları, parklar ve benzeri kullanımlar da kent merkezinin uzağında konumlanmıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kentleşme belirli bir süre içerisindeki demografik, ekonomik ve sosyo-kültürel değişmeyi ifade etmektedir.

Topluluklar ilk aşamada mağaralar ve korunaklı kayalıklar gibi doğal yapıları geçici barınma için kullanmışlardır. Sürekli yer değiştirme söz konusu olduğu için belirli bir mekânsal yapı bulunmamaktadır. Bunu izleyen aşamada topluluklar değişen avlanma bölgelerinde kontrolü sağlayabilmek için daire tabanlı geçici barınaklar yapmaya başlamışlardır. Bu barınaklar taşınabilir olduğu ve/veya kimi zaman taşkın gibi doğal olaylardan zarar görüp yıkıldığı için yerleşik düzen henüz oluşmamış, topluluklar sürekli besin bulabilmek için mevsimsel olarak mekânda hareket eder durumda kalmışlardır. Bu yer değiştirme sürecinin sonrasındaki aşamada ise dağınık geçici kamplar kurulmaya başlanmıştır. Bu oluşumlar daha çok doğanın olumsuzluklarından korunmak ve yabani bitki toplayıcılığı için önemli olmuştur. Ayrıca bu kampların yarı-yerleşik yapılar olduğu da söylenmektedir. Zaman içerisinde yabani bitki toplayıcılığı ve mevsimlerin gözlemlenmesi ile topluluklar ilkel düzeyde tarımsal faaliyetlere başlamıştır. Bunun sonucunda da barınaklar köy yerleşimlerine benzer şekilde bir araya gelmeye başladıkları aşamada köy devletlerini oluşturmuştur.

Göçerlik, bir toplumsal birliğin, yaşamak için gerekli kaynakları elde edebilmek üzere düzenli aralıklarla yer değiştirme geleneğinde veya alışkanlığında olmasıdır.

Anadolu’da büyük ölçekli kentlerin kuruluşu MÖ 2750’de gerçekleşmiştir. Bu süreç Balkanlar’dan Anadolu’ya giren ve daha sonrasında Kızılırmak yayı etrafında bir imparatorluk oluşturan Hititler ile bağlantılıdır. Hitit İmparatorluğu özellikle Anadolu’nun mevcut yerleşimleri üzerinde bir dönüşüm ve büyüme yaratmıştır. Bu dönemin en önemli örneği Çorum sınırları içerisindeki Hattuşa’dır.

Kentsel nüfus vergilendirme ve kira yoluyla nakit gelir sağlarken toprağa dayalı yeni bir ekonomik düzen oluşmuştur. Bu düzenin en tepesinde yer alan Kral tek üretim kaynağı olan toprağın kullanım hakkını büyük oranda elinde bulundurmuş ve kimi zaman bu hakkını piskopos, rahip gibi dini otoritelere ya da dük, kont, baron, şövalye gibi yarı askeri idarecilere kira karşılığı bırakmıştır. Feodalizm olarak adlandırılan bu tarım temelli sistem Orta Çağ boyunca tarımsal üretimin artmasına da katkıda bulunmuştur.

Diğer pek çok ülkeden önce gerçekleşen İngiliz burjuva devrimi, bu ülkeye ticari avantajlar sağlamış, ülke içindeki sermaye dolaşımını ve birikimini hızlandırmıştır. Bu gelişmeler bir yandan üretimin artmasını ve üretim maliyetlerinin düşürülmesini gerekli kılarken diğer yandan kentler arası rekabeti de arttırmıştır. Bu durum endüstri devriminin İngiltere’de başlamasını da mümkün kılmıştır. İngiltere’de 1760-1850 yılları arasında yaşanan endüstri devrimi, diğer Avrupa ülkeleri ve ABD’de gecikmeyle gerçekleşmiştir.

İnsanların yoğun ve kalabalık kent merkezlerinde yaşamak yerine, kentin dışında devletten de destek alarak düşük maliyetlerle sahip olabilecekleri müstakil konutlarda yaşamayı tercih etmeleri olmuştur. Böylelikle kitlesel tüketim için de imkânlar oluşmaya başlamıştır. Elektrik bütün evlere ulaşırken, yaşam alanları büyümüştür. İlk yörekentler oluşurken telefon, buzdolabı, çamaşır makinesi gibi ürünlerin evlerde bulunması olağan hale gelmiş, araba lüks olmaktan çıkıp herkesin erişebileceği bir meta olmuştur. Yörekent genellikle konut alanı niteliğinde olan, şehir merkezinden uzakta veya sınırlarına yakın yerlerde bulunan şehir yöresi, banliyö, olarak tanımlanabilir.

Büyüme sonucunda yörekentler kırsal alanlarla birleşmeye başlamış ve buralarda konut ve ticaret bölgeleri ortaya çıkmıştır. Kentsel yayılma olarak tanımlayabileceğimiz bu süreçte konut alanlarının yanı sıra alışveriş merkezleri ve boş zaman etkinlikleri için  planlanan rekreasyon alanları, parklar ve benzeri kullanımlar da kent merkezinin uzağında konumlanmıştır. Kentsel yayılma bir taraftan da ormanlar, su kaynakları ve kentsel alanları çevreleyen alanlar üzerinde baskı oluşturmuştur. Kentsel yayılma sonucunda kentsel altyapı maliyetleri daha da yükselmiş, sosyal hayatı zayıflamış ve özellikle ulaşımda daha fazla enerji tüketimi ortaya çıkmıştır.

Beck, riskleri temel olarak dışsal ve üretilmiş riskler olarak ikiye ayırmaktadır. Dışsal riskler endüstri modernleşmesi içerisinde geleneğin ya da doğanın sabitliklerinden kaynaklanan risklerdir. Üretilmiş riskler ise çevresel riskleri tanımlayan, elde edilen bilginin dünya üzerindeki etkisinden kaynaklanan ve hakkında tarihsel bir deneyime sahip olunamayan risklerdir. Dışsal riskler, son derece etkili bir şekilde hesaplanabilir özelliktedir. Dolayısıyla bu risklere karşı önlem almak mümkündür.

Yüksek maliyetli riskler olarak tanımlanabilecek riskler de beraberinde telafi edilemez hasarlar getiren risklerdir. Uzun vadede sonuçları bilinemediği ve değerlendirilemediği için bu riskler karşısında çözüm üretilmesi neredeyse imkânsızdır. Örnek vermek gerekirse 1986 yılında yaşanan Çernobil Nükleer felaketinin uzun vadeli sonuçları hala tam olarak hesaplanamamıştır. Benzer durumun İngiltere’deki deli dana hastalığı, 2. Dünya savaşı sırasında Japonya’ya atılan atom bombası küresel ısınma, kuş gribi ve benzeri olaylar için de geçerli olduğu söylenebilir.

Doğru cevap D dir. Nüfusun yaş grupları, bir yerleşimin kent olarak nitelendirilmesinde kullanılabilecek ölçütlerden birisi değildir. 

Dolayısıyla bir yerleşimin, kent olarak nitelendirilmesinde yerleşime ait farklı ölçütler göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlar, nüfus büyüklüğü,
nüfusun yoğunluğu ve ayrışık (heterojen) yapısı, yönetsel ve ekonomik yapısı, toplumsal işbölümü, örgütlenme ve uzmanlaşma olarak sıralanabilir