KENT SOSYOLOJİSİ

Şenlendirme; Şehirlerin imarı, ihyası, âbat edilmesi, nüfuslandırılması, huzur ve güvenliğinin temini ve iaşesinin (gıda) temini gibi şehircilik ve şehirleşme faaliyetlerine denir. Doğru cevap A'dır.

Bu durumda, mevcut gayrimüslim şehir halkının güvenle şehirde yaşaması için tek şart cizye (baş) vergisi vererek (haracgüzar) göstermesiydi. Fethedilen şehrin halkı kendi
mülklerinde oturmaya devam eder, fetih sonrası gelen göçmenler ise yeni mahalleler kurarak şehrin imarına girişirlerdi. Doğru cevap B'dir.

Çeşitli dönemlerde isim ve kapsamları değişmekle birlikte genel olarak Osmanlı idari bölümlemesi eyalet, sancak, kaza, nahiye ve köylerden
oluşmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Subaşı ve benzeri statüdeki görevliler asayişi, eminler-muhtesipler iktisadi-mali işleri, kethüdalar esnaf örgütlerini, imamlar ve diğer din görevlileri mahalleleri ve cemaatleri, mütevelliler vakıfları sevk ve idare ederlerdi. İmamlar okulları idare etmezlerdi. Doğru cevap D'dir.

Osmanlı şehirlerinde hem fetih öncesi var olan unsurlar ve mahaller ayağa kaldırılmış hem de bu şehirlerin nüfus nakli ve külliyeler yoluyla büyümesine ve entegre bir şekilde kozmopolit bir yapıya bürünmesine imkân sağlanmıştır. Osmanlılar çoğu zaman yeni şehirler kurmak yerine var olan şehirleri (Bursa, Edirne, Sarayova, Üsküp, Kütahya, Kastamonu...) büyütmeyi tercih etmişlerdir. Doğru cevap C'dir.

Osmanlı şehirlerini pek çok açıdan Avrupa şehirleri ile mukayese etmek mümkünken, dinî-etnik çeşitlilik ve birlikte var olma tecrübesi açısından mukayese etmek neredeyse imkânsızdır. (Uğur,2015). Osmanlı şehirlerinde ve İstanbul’unda belirli dinî ve etnik gruplar aynı mahallede oturmayı tercih edebiliyorlardı ve fakat taşınabilme esneklikleri de vardı. Dolayısıyla bu şehirlerde pek çok farklı dinî ve etnik unsurdan insan aynı mahallede karışık oturabiliyordu. Osmanlı kaynakları, heterojen denilen, çeşitli grupların bir arada yaşadığı ve aralarında iletişim ve etkileşimi ifade eden örneklerle doludur. “Getto” denilen sadece bir gruba mahsus bölgeler hiçbir Osmanlı şehrinde gözükmemektedir. Oysa Avrupa şehirlerinin pek çoğunda özellikle Yahudiler için “getto” denilen mahaller söz konusudur. Bugün Toledo’da, Prag’ta, Paris’te “Yahudi Mahallesi” olarak gezilen yerler geçmişte, başka bir yerde oturmasına izin verilmeyen bir
dinî unsurun mahalleleridir.

Elimizde olan dört bin civarındaki tahrir defteri ve diğer nüfusla ilgili avârız, cizye ve
temettuat kayıtları bize bu konularda çok ayrıntılı bilgiler sunmaktadır. Sayımlardan elde edilen sonuçlara göre o şehre yönelik bir iskân politikası belirmektedir. Doğru cevap A'dır.

Bir külliye, içerisinde ibadethaneler, eğitim kurumları, yeme-içme alanları, sağlık birimleri, misafirhaneler, hamamlar, çarşılar, su kaynakları ve mezarlıklar gibi pek çok sosyal donatı alanının bir araya geldiği yerleşim birimidir. Doğru cevap B'dir.

Osmanlı toplumunda tasavvufi hayat gündelik yaşamın ve alışkanlıkların bir parçası idi.Tasavvufu, sadece mistik yani öbür dünyayla ilgili bir alan olarak tanımlamak ve anlamaya çalışmak şüphesiz Osmanlı toplumundaki yeri açısından tasavvufa ve
sûfîliğe indirgemeci bir yaklaşım olur. Zira burada bahsi geçen dönem bu dünya ve öteki dünyanın günümüzdeki gibi birbirinden kopuk olarak algılanmadığı ve yaşanmadığı bilakis sufîliğin gündelik şehir hayatının, insanın fiil ve tasarruflarının bir
parçası olduğu dönemdir. Doğru cevap A'dır.

Osmanlı şehir hayatının önemli bir kurumsal parçası da o şehirdeki entelektüel niteliğin ve faaliyetlerin artmasına yönelik kurumların kurulmasıdır. İznik şehrinin fethinden hemen sonra kurulan ilk Osmanlı medresesi (Orhaniye Medresesi, 1331)
ve sonra Bursa, Edirne ve diğer fethedilen şehirlerde külliyeler içerisine dâhil edilen ilim mekânları bunun tarihsel örnekleridir. Şehirlerde çocuklara yönelik eğitim mektep ve
ibadethanelerde yapılırken, daha ileri seviyedeki eğitimler medreselerde yapılmakta idi. Osmanlı coğrafyasının her yerine yayılmış olan medreseler kendi aralarında niteliksel olarak bir hiyerarşiye tabi tutulmakta, İstanbul’daki Süleymaniye, Fatih, Ayasofya medreseleri bu hiyerarşinin en tepesinde görülmekteydi. Doğru cevap E'dir.

Şenlendirme: Şehirlerin imarı, ihyası, âbat edilmesi, nüfuslandırılması, huzur ve güvenliğinin temini ve iaşesinin (gıda) temini gibi şehircilik ve şehirleşme faaliyetlerine denir.

Eğer şehir barış ile fethedilirse, İslam hukukuna ve Osmanlı uygulamasına göre şehir halkının canına ve malına dokunulmazdı. Mevcut gayrimüslim şehir halkının güvenle şehirde yaşaması için tek şart cizye (baş) vergisi vererek (haracgüzar) göstermesiydi.

Ayrıntılı tahrir defterleri bizlere o şehrin nüfus yapısı (hane sayısı, etnik-dini durum, cinsiyet gibi), topografik/yerleşim durumu (mahalle-köy sayıları ve büyüklükleri, mimari eserler), sosyal yapısı (kişilerin unvanları-sıfatları), iktisadi durumu (vergi çeşit ve miktarları, ürün/ üretim çeşit ve miktarları, meslekler, servet dağılımı) gibi konular hakkında bilgiler verir.

Çeşitli dönemlerde isim ve kapsamları değişmekle birlikte genel olarak Osmanlı idari bölümlemesi eyalet, sancak, kaza, nahiye ve köylerden oluşmaktadır.

Kaza yani şehir kelimesinin kadılıktan kalma bir kullanım olduğunu akılda tutarak bu kazalara ait bugün elimizde Şeriyye Sicilleri denilen ve kadıların tuttuğu yirmi binden fazla defter bulunmaktadır.

Birçok sömürge şehrinde, sömürge öncesi kurulu olan yerleşim alanları ve yapılı çevre kendi haline terkedilip sömürgeci devletlerce yeni ikamet alanları ve ithal mimari tarzlar oluşturulmuştur. Sonuçta da eski Rabat, yeni Rabat; eski Kahire yeni Kahire ya da Yeni Delhi ve Kalküta gibi yepyeni şehirler ortaya çıkmış ve bir anlamda yerel, geleneksel unsurlar yok olmaya terkedilmiştir.

Getto denilen sadece bir grubun yaşadığı bölgeler Osmanlı kentlerinde yoktur. Avrupa şehirlerinin pek çoğunda örneğin Yahudiler’in yaşadığı “getto” bölgeleri vardır.

Külliye esas olarak yeni kurulacak bir yerleşim bölgesinde ihtiyaç duyulabilecek alt ve üstyapı hizmetlerinin neredeyse tamamını karşılayacak şekilde bir işleve sahiptir. Bir külliye içerisinde, ibadethaneler, eğitim kurumları, yeme-içme alanları, sağlık birimleri, konaklama mekânları, mezarlıklar, hamamlar, çarşılar, su kaynakları ve yollar gibi pek çok birim ve altyapı hizmeti bir araya getirilerek bir yerleşim bölgesinin ihtiyacı olan unsurlar sağlanmış olmaktadır.

Sufîlik çerçevesindeki toplumsal gerçekliğin şehirdeki mekânsal karşılığı zaviye, dergâh, âsitâne, hankah ya da tekkelerdi. Çeşitli tarikatlara mensup bu tür mekânlar mizaç ve meşreplerine göre şehirdeki insanları kendilerine çeker; buralarda hem tarikatın zikir ve virdleri yapılır hem de bu mekânlar aç ve açıkta kalan insanlara bir barınak olurdu.

Kethüdalar esnaf örgütlerini idare ederlerdi. Subaşı ve benzeri statüdeki görevliler asayişi, eminler-muhtesipler iktisadi-mali işleri, imamlar ve diğer din görevlileri mahalleleri ve cemaatleri, mütevelliler vakıfları sevk ve idare ederlerdi.