KENT SOSYOLOJİSİ

Kentler, ulusal ekonomik sistemler içine sıkı bir şekilde eklemlenmiş ve ulusdevletin politik gücüne boyun eğen yapılardır. Hatta dünya kenti kavramını kullanan öncü yazarlar, mesela Patrick Geddes (1915) ve Peter Hall (1966) bu yaklaşımı benimsemiştir. Kısacası bu yaklaşım kentin gelişmesi veya kent hiyerarşisi oluşumunun ulusötesi veya küresel güçler tarafındanbelirlenebileceği sorunsalını sistematik bir şekilde araştırmamıştır.

Küresel kentlerin ağ bağlanırlılığını (network connectivity) sağlama sayesindedir.

Dünya kentleri iç göçün ve/veya dış göçün yöneldiği önemli çekim merkezleri değildir.

Sharon Zukin

Çağlar Keyder

Robert Cohen

Sosyal medya

Küresel kent

Devletleştirilmiş kent

1970’lerin ortalarından itibaren neo-liberal politikaların dayatılması

Günümüz küresel kent oluşum süreçleri aynı zamanda Fordist sermaye birikiminde meydana gelen değişikliklerle de ilişkilidir.

Küresel kent kavramının uzun tarihi bir geçmişe sahip olmasına rağmen, kent çalışmalarında esas kavram olarak dikkate alınması 1980’lerin başında sürekli krizleri teşvik eden küresel kapitalizmin yeniden yapılanmasını anlama ve yorumlama girişimlerinin bulunduğu bağlamda gerçekleşmiştir. Bu tartışmalara birçok akademiysen katılmıştır ancak John Friedmann ve Saskie Sassen bu tartışmalarda daha etkili olmuştur. Bu kuramcıların çalışmaları küreselleşme ve küresel kent kavramı için temel referans haline gelmiştir.

Fordizm sonrası (Post-Fordizm) küresel sermaye birikimi süreci içinde esnek üretim olgusu ortaya çıkmıştır. Bu esnek üretim geniş anlamda şu üç sektörde ortaya çıkmıştır: yeniden canlanmış el sanatları üretimi, ileri teknoloji endüstrileri ve gelişmiş üreticiler ve finans hizmetleri. Mevkisi ve mekân yapısal dağılımları değişken olmakla birlikte, bu endüstrilerin çoğunluğu ana kentsel endüstri bölgelerinde ve ulus-ötesi firmalara ev sahipliği yapan Londra, New York, Tokyo, Paris, Frankfurt ve Los Angeles gibi küresel kentlerde toplandığı gözlemlenmiştir.

Peter Hall’ın 1966’da yayımlanan The World Cities (Dünya Kentleri) kitabında yer almıştır. Ona göre (1996) dünya kentleri aşağıda sıralanan alanlarda altı temel fonksiyonun bir yerde toplandığı mekânlardır: Bunlar:
a. Nüfus yoğun (nüfusun temel karakteristik özelliği, kayda değer bir zenginler topluluğunu bünyesinde barındırmasıdır. Dolayısıyla, bu nüfus dünyadaki lüks tüketim kültürüne ve bu tüketim kültürünün yeniden üretilmesine ev sahipliği yapar).
b. Merkezileşmiş politik güç (büyük hükümet kuruluşları, uluslararası nitelikli ve hükümetler arası organizasyonlara ev sahipliği yapar).
c. Ticaret (hükümetlerle iş yapan birçok şirket, büyük ticari organizasyon, ticaret birlikleri, işveren federasyonları ve endüstri ile ilgili büro merkezlerine ev sahipliği yapar).
d. Finans (merkez bankaları ve diğer büyük bankaların merkezleri, büyük sigorta şirketlerinin ofislerine ev sahipliği yapar).
e. Taşımacılık (büyük limanları bünyesinde barındıran ve bu limanlarda ürünlerin toplandığı ve bütün dünyaya yeniden dağıtıldığı ihracat alanlarıdır).
f. Hizmet (dünyadaki büyük hastaneler, eğitim kuruluşları, bilim ve teknoloji merkezleri, kültür ve sanat faaliyetleri, büyük kütüphane ve müzeler, ulaşım ve haberleşme ağlarının merkezleri bu kentlerde yoğunlaşmıştır).

Friedmann ve Wolff’a (1982) göre dünya kentleri ulusal ekonomilerden ziyade günümüz küresel kapitalist gelişiminin motorlarıdır. Onlara göre dünya şehri 1970 sonrası kapitalizm ile ortaya çıkan yeni uluslararası iş bölümü içinde küresel kontrol ve denetim merkezlerinin yeni birçeşidini temsil etmektedir (Brenner ve Keil, 2006: 57). Bu anlamda Cohen’in çalışması ile benzerlik göstermektedir.
Özellikle “dünya kenti hipotezi” (Th World City Hypothesis) ile literatürde ün kazanan Friedmann (1986: 68-71), dünya kentlerinin yedi özelliğine vurgu yapmıştır.

Dünya kentlerinin yedi özelliği: 
1. Kentin dünya ekonomisi ile bütünleşme düzeyi ve formu, ve emeğin yeni mekansal
dağılımı sürecinde kente yüklenen fonksiyonlar, kentin içinde ortaya çıkan yapısal değişikliklerle olmaktadır.
2. Yeni mekânsal organizasyonda, üretim ve pazarın eklemlenebilmesinde, küresel sermaye anahtar dünya kentlerini düğüm noktaları olarak kullanmaktadır. Böylece dünya kentleri arasında karmaşık mekânsal bir hiyerarşi ortaya çıkmaktadır.
3. Dünya kentlerinin küresel kontrol fonksiyonu direk olarak, bu kentlerin üretim
sektörü ve istihdam yapısı ve dinamikleri tarafından yansıtılır.
4. Dünya kentleri uluslararası sermayenin yoğunlaştığı ve biriktiği önemli merkezlerdir.
5. Dünya kentleri iç göçün ve/veya dış göçün yöneldiği önemli çekim merkezleridir.
6. Dünya kentleri, mekânsal ve sınıfsal kutuplaşmalar gibi endüstriyel kapitalizmin ana karşıtlıklarını içinde barındırır.
7. Dünya kentlerinin büyümesi, hükümetin mali kapasitesini aşan sosyal maliyetler yaratmaktadır.

İlk olarak Saskie Sassen küresel ekonomi ile ortaya çıkan yeni kent oluşumunu tanımlamak için dünya kenti kavramını değil, küresel kent kavramını türetmiştir. Sassen (2001:19) dünya kenti kavramı yerine küresel kent kavramını tercih etme sebebini şu şekilde açıklamaktadır: iki kavram arasındaki farklılık, genellik ve tarihsel özgüllük düzeyindir. Dünya kenti kavramı kendine atfedilen bir zamansızlık içerirken (her tarihsel dönem için kullanılmakta), küresel kent kavramı belirli bir sosyo mekânsal tarihsel döneme işaret etmektedir (1970 sonrası küreselleşen kapitalist sistem). Sassen’e göre küresel kentlerin ayırıcı anahtar özelliği, küresel kentlerin küresel ekonomik sistemin üretimini sağlamasıdır. Vurgulamak gerekirse Sassen’in küresel kent analizinde küreselleşme ve küresel kapitalist ekonomi önemli bir yere sahiptir.

Ağ içinde bir düğümün en iyi ölçümlerinden birisi onun bağlanırlığıdır. Bir kentin, küresel kent ağı içinde diğer bütün kentlerle birbirine bağlanabilme derecesi ise o kentin “küresel ağ bağlanırlığı” olarak tanımlanmaktadır.

Kent dinamiklerine yön veren politik ve ideolojik faktörler --kent dinamiklerini şekillendiren ulusal ve yerel aktörler, küresel süreçlerdeve akışlarda stratejik olarak kentlerin konumlandırılmasına yönelik söylemler--- göz ardı edilmiştir. Bu araştırmacılar yereli, pasif alıcılar, küresel ekonomik güçlerin aktarıcıları ve reaktörleri konumuna indirgemişlerdir (Cox, 2001; Douglass, 2000). Küresel kent yapım sürecinde küreselyerel etkileşimi söz konusudur. Kısacası, küresel kent tartışmalarında küreselleşmenin siyasetin  değil küreselleşmenin ekonomisine; kent siyasetine değil kent ekonomisine öncelik verilmektedir (Brenner, 1998). Küresel kent kuramları, küreselleşme ve kentlerin küreselleşmesini süreçler olarak ele almaktadır. Oysa küreselleşme ve kentlerin küreselleşmesi süreçler olduğu kadar aynı zamanda projelerdir. Bu projeler konuşmalar içinde kurgulanmakta ve yerel, ulusal ve küresel düzeylerde teşvik edilmektedir.

Küresel kent bağlanırlığına göre İstanbul, 50 kentviçinde yüksek bağlanırlık sahibi bir küresel kent olarak 35. sırada yer almakta ve 22 Avrupa kentiviçerisinde 14. olarak yer almaktadır.