Türkiye’de Tarımın Dönüşüm Süreçleri

Azalan marjinal fayda ilkesi tüketicinin bir maldan belirli bir dönemde kullandığı miktarları arttıkça toplam faydasının artacağı ancak kullanılan her ilave birim malın sağladığı ek faydanın bir önceki birimin sağladığından daha düşük olması anlamına gelir.

Gizli işsizlik herhangi bir iktisadi faaliyet kolunda bir miktar işgücünün o faaliyet kolundan çekilmesi durumunda toplam çıktı düzeyinde herhangi bir değişiklik olmaması durumudur.

Tarihsel süreçte beş farklı sosyoekonomik örgütlenme biçimi var olmuştur. Bunlar; ilkel kolektif tarım, feodal tarım, aile tipi tarımköylü tarımı-küçük meta üretimi, kapitalist tarım ve sosyalist tarımdır.

Küçük üreticilik, ölçeği ne olursa olsun bir miktar toprağa ve üretim araçları mülkiyetine sahip olup, öncelikli hedefi bu mülkiyet sahipliğini kullanarak kendisinin ve ailesinin yeniden üretimini gerçekleştirmek olan ve geçim için zorunlu biçimde ücret gelirine bağlı bulunmayan üretici kategorisidir.

1923-1950 dönemi, Osmanlı mirasından devralınan üretici yapıları üzerinden restorasyon çabaları olarak tanımlanabilir.

Çift hane sistemi, Osmanlı mali ve iktisadi sistemi uyarınca bir köylü ailesinin bir çift öküzle işleyerek geçimini sağlayabileceği büyüklükteki toprak üzerindeki tasarruf hakkını gösterir bir sistemdir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında uygulanan politikalar 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı ile birlikte sekteye uğramıştır.

Devlet planlı sanayileşme stratejisi kapsamında tarımsal piyasalar üzerinde üç farklı mekanizmayı devreye sokarak tarımdan devlet eliyle kurulmaya başlanan sanayilere kaynak aktarmaya çabalamıştır. Söz konusu mekanizmalar üç başlık altında ifade edilebilir: 1. Buğday başta olmak üzere hububatta kamu kuruluşlarının doğrudan piyasalara girerek destekleme alımı gerçekleştirmeleri. 2. Şekerpancarı ve pamuk gibi ürünlerde olduğu gibi tarımsal hammaddeleri işleyen sanayilerin büyük ölçüde devlete ait olması sayesinde piyasaya devlet işletmelerinin egemen olabilmeleri. 3. İhracata dönük tarım ürünlerinin bir bölümünde olduğu gibi hükümetin denetimindeki tarım satış kooperatiflerinin ihraç fiyatı ile çiftçinin eline geçen fiyat arasındaki marj üzerinde etkili olabilmeleri (Boratav, 1993: 53).

Tarım sektörünün sanayi karşısındaki ticaret hadleri 1929-1934 yılları arasında %25 düşmüştür.

“Yüzde 25 Kuralı”, her üreticiden 50 tona kadar ki hububat üretiminin %25’inin, saptanan sabit fiyatlardan devlete teslim etmesi zorunluluğudur. Uygulama 50 tona kadar olan üretimin yanı sıra 50-100 ton arasındaki üretimin %35’inin ve 100 tonun üzerindeki üretimin %50’sinin saptanan fiyatlardan devlete verilmesini gerektirmektedir.

1945’te Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu Mecliste kabul edilmiştir

1950 yılında yapılan seçimlerde ise savaş döneminde yoksullaşan kırsal kesimlerin tepki oyları ile kendilerine pazara yönelik meta üretiminin geliştirilmesine yönelik tarımsal politikalar vaat edilen büyük toprak sahiplerinin oyları Demokrat Parti’yi iktidara getirmiştir.

1950-1960 dönemi Türkiye’de küçük meta üreticiliğinin egemenlik koşullarının oluştuğu ve pekiştiği yıllardır.

Demokrat Parti tarım politikalarını kendisini siyasi olarak iktidara taşıyan kırsal kategorilerin mülkiyet düzeyi ne olursa piyasayla olan bağlantılarını kurmak/güçlendirmek ve liberal iktisadi ve sosyal bir anlayış çerçevesinde üretim ve gelir artışı sağlamak üzerine kurmuştur. Bu amaca dönük olarak öncelikle Partinin yapılan yasal düzenlemelerle başta çayır ve meralar olmak üzere ilave arazilerin üretime açılmasına imkân tanıması Türkiye’de toprak mülkiyetinin gelişerek yayılmasının önünü açmıştır.

Marshall Planı, II. Dünya Savaşının ardından, 1947 yılında savaştan yıkım ve zararla çıkmış Avrupa ülkelerinin yeniden imarına yönelik olarak dönemin ABD dışişleri bakanı George Marshall tarafından oluşturulan yardım planıdır.

1963 yılında planlı ekonomiye yeniden geçişle birlikte tarımda “devlet desteğinde modernizasyon” diye ifade edilebilecek birim alana verimi artırmaya dönük tarımsal politikalar uygulanmaya başlanmıştır.

tarımsal destekleme politikaları açısından istikrarsızlık dönemi aşağıdaki alt dönemler itibariyle şöyle ifade edilebilir: 1. 1991-1993 tarımsal desteklemede genişleme dönemi 2. 1994-1995 daralma dönemi 3. 1997-1998 yeniden genişleme dönemi 4. 1999-2000 yeniden daralma dönemi (Oyan, 2013: 114).

1974 yılında ortaya çıkan Dünya Petrol Krizinin olumsuz ekonomik etkileri Türkiye ekonomisindeki siyasi istikrarsızlığın kaynaklık ettiği bozulmalarla birleşince 24 Ocak 1980’de Türkiye ekonomi tarihindeki en radikal sayılabilecek istikrar tedbirleri yürürlüğe konmuştur.

1999 yılında Uluslar arası Para Fonu (IMF) ile imzalanan stand-by antlaşması Türkiye tarımı açısından bir dönüm noktası olmuştur.

Tarıma yatırılan sermayenin giderek arttığı tarımsal faaliyetler beklenildiği gibi endüstriyel üretime yönelik, kârlılık oranı görece yüksek büyükbaş hayvancılık, kümes hayvancılığı, seracılık gibi tarımsal faaliyetlerde gözlenmektedir