Kentsel Yoksulluk

Göreli yoksulluk geçinebilmek için içinde bulunulan toplumun ortalama yaşam standardının altında bir gelir ve tüketime sahip olmasıdır.

İnsani yoksulluk kavramı, kişinin varolan kapasitesini geliştirebilmesi ve kullanabilmesi için fırsatlara erişimidir.

Toplumsal dışlanma, Avrupa’da 1980’den sonra sosyal politika ve akademik tartışmalarda yoksulluk yerine kullanılan bir kavramdır.

Nüfus sayımı, bir ülkenin tüm vatandaşlarının temel bilgilerini içerir. Sayım, demografik yapı ve bunun konumuna ilişkin tüm ülke nüfusunun temel bilgilerini elde etmeyi amacıyla her bir hane için yapılır ve pek çok ülkede bir ulusal istatistik enstitüsü tarafından yürütülür. 

Nüfus sayımında toplanan veriler sınırlıdır. Hanenin geliri, tüketim, hastalık örüntüleri ve yoksulluk algısı gibi bilgileri içermez.

Hanehalkı anketlerinden elde edilen tüketim dağılımı verileriyle yoksulluk sınırının altında kalan nüfus oranı belirlenir. Ancak, Hanehalkı anketleri, kaynakların, özellikle gelir ve tüketimin hane içinde nasıl dağıldığına ilişkin sınırlı bir bilgi verir. Nüfus sayımı tüm nüfusu kapsarken, bu anketler sadece küçük bir alt grup üzerinde gerçekleştirilir.

Milli Gelir Hesapları birçok ülkede gelir yoksulluğunu tahminleri yapmak için kullanılır. Hane halkı anketlerine dayalı gelir dağılımdaki değişiklikler uygulanarak, milli gelir hesaplarından alınan özel tüketim harcamalarındaki değişiklikler tahmin edilir. Milli gelir hesapları kullanılarak yoksulluk kafa sayımı ölçümü yapılır.

Yaşam Standardı ölçüm Anketleri ve diğer çok konulu anketler genellikle yoksulluğun ölçümü ve çözümlemesinde önemli araçlardır. Bu anketler, hanehalkı harcamaları ve geliri, sağlık, eğitim, istihdam, göç, tarım, konut, arsa, mal-mülk sahipliği ile hizmetlere ve toplumsal programlar gibi konularda veri toplar.

Yoksulluğu bireysel özelliklerle açıklayan yaklaşım, aile yaşamı, toplumsal ilişkilerin biçimi, hayata karşı alınan kaderci ya da umutsuz tutum gibi nedenleri temel alır.

Lewis “La Vida” (İşte Hayat), “Sançez’in Çocukları” ve “Beş Aile” adlı çalışmalarında açıklamıştır.

Kentsel işgücü piyasasından, eğitim ve sağlık olanaklarından, temiz içme ve kullanma suyundan yararlanma olanaklarına kavuşamayan bir kent yoksulu profili ortaya çıkmaktadır.

Çalışan yoksullar kavramı, kötü çalışma koşullarında emeklerini kullanan, düşük ya da düzensiz ücret kazanan, sosyal güvenlik sisteminin dışında kalan toplumsal kesimi anlatmak için kullanılmaktadır.

1990 Dünya Bankası Raporu’na göre, yoksulluğun azaltılmasında birbirleriyle iç içe geçmiş üç önemli strateji vardır. İlki, Ekonomik büyüme ve en önemli varlık olarak yoksul işgücünün yoğun bir biçimde kullanılması, ikincisi, yoksulların emeğinin verimli bir biçimde kullanılabilmesi için temel sağlık ve eğitim yatırımlarının yapılması ve son olarak yoksul ve yoksulluğa düşme riski olan grupları korumak için toplumsal güvenlik ağlarının oluşturulması olarak belirtilmiştir (Moser, 1998: 3).

• Düzenli ve sürekli bir iş sahibi olamamak,
• Çocuk işçiliği,
• Sokakta yaşayan çocuklar,
• Okul çağındaki gençler için yapıcı aktivite eksikliği ve bunun gençler arasında suça yatkınlığı arttırması,
• Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin yeniden üretilmesi,
• Okula devam ve okulda kalma süresinin düşük olmasının getirdiği kalitesiz eğitimin geleceğin niteliksiz işgücünü yaratması.

Savunmasızlık (vulnerability) kavramı yoksulluk literatüründe önemli bir yer işgal etmektedir. Savunmasızlık kavramı Latince kökenli olup “yaralanmak”, refah içindeki durumunu kaybetmek anlamına gelmekte olup farklı bağlamlarda anlamı da değişebilmektedir. İnsani gelişme bağlamında, insani gelişme olanaklarını kaybetme olasılığını ifade etmektedir (HDR, 2010: 89)

Savunmasızlık, yoksullukla eşanlamlı değildir ve emniyette olmamayı, risk, şok ya da stres altında savunmasız olmayı kolay yara alabilir olmayı ya da yüksek duyarlılık oranını ifade eder. Maddi varlık sahibi olmakla örneğin sağlık ve eğitim alanlarında insana yatırım yapmak, ev, arazi gibi fiziki yatırım yapmak, para ya da mücevher sahibi olmak ya da arkadaş, akraba, bir topluluk üyesi olarak toplumsal ilişki ağlarına sahip olmak savunmasızlık durumunu azaltır. Yoksul insanların çoğunun savunmasızlar arasında olmasına karşın tüm savunmasızlar yoksul değildir. Bu kavram düşük gelirli insanlar arasında bir ayrım yapmaya yarar.

Asian Development Bank, savunmasızlığı beş alt kategoride incelemektedir:

• Çevresel riskler: Kuraklık, sel ya da haşereler;
• Piyasa Riskleri: Fiyat dalgalanması, ücret değişkenliği ve işsizlik;
• Siyasi Riskler: Sübvansiyon veya fiyatlardaki değişiklikler, gelir transferleri ve iç kargaşa;
• Toplumsal riskler: Topluluk desteği ve yetki-lerindeki azalma;
• Sağlık riskleri: Hastalıklar nedeniyle çalışamaz duruma gelmek

Güçlendirme en temelde, kişinin yaşamını belirleyebilme ve kendi tercihlerini yapabilme gücünün bulunmasını ifade eder.

Eşitsizlik, zenginliğin (gelir, varlıkların) farklı bireylerce, toplumsal gruplarca sahiplenilmesi, bu sahiplenmede bireyler, gruplar arasında gözlenen göreli farklılıklarla ilgili bir kavramdır. Eşitsizlikler arttıkça kutuplaşma meydana gelmekte ve eşitsizlikler daha da büyümektedir.

Kutuplaşma, gelir ya da zenginlik dağılımı tablosunda en üstte ve en altta bulunan kesimlerin, orta kesimden daha hızlı büyüyerek orta kesimi daralttığı, nüfusun iki aşırı ucu arasındaki toplumsal farklılıkları keskinleştirdiği özgül bir eşitsizlik sürecidir (Castells, 2000).

Bu kavram yeni liberal politkaların, yapısal uyum sürecinin ve Türkiye’de 1980 sonrası göçün sonuçlarıyla da ilgili bir kavramdır. Örneğin, Türkiye’de 1980’lere kadar gerçekleşen kırdan kente göç ekonomik nedenlere dayanmaktaydı. 1980 sonrasında Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde yaşanan ekonomik (işsizlik vb), güvenlik ve siyasal nedenlerle yaşanan göç ağırlıklı olarak kentler arası gerçekleşmiştir. Ekonomik nedenlerin yanı sıra zorunlu göçün (çevresel nedenler, deprem, güvenlik vb.) ortaya çıkardığı düşük ve niteliksiz işgücünün kentlere olan hareketliliği artmıştır (Güneş, 2009:455-456).