KENT SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 8

Belediyelere oldukça geniş görev alanı tanımlayan 1580 sayılı Belediyeler Yasası’na rağmen, yerel yönetimlerin kentsel alana müdahaleleri, çöp
toplama, sınırlı bir ulaşım hizmeti sunma, yol bakım ve onarımı vb. türden dar bir alanı içermiştir. Yapısal olarak ortaya çıkan sınırlama, Türkiye’nin
siyasal dengeleri içinde, kaynakların sanayileşmeye yönlendirilmesinde ve kentsel yatırımların sınırlı tutulmasında yatmaktadır. Kentlere sınırlı kaynak
aktarımının doğrudan bir sonucu yerel yönetimlere de sınırlı kaynak aktarılması olmuştur.

1973’ler sonrasında yeni belediyecilik akımlarının gelişmesi sırasında, belediyelerin merkezi hükümete karşı görev alanını genişlettiği tek sosyal işlev toplu konut girişimleri olmuştur, denilebilir. Gerçekte bu alan 1958 yılından sonra İmar ve İskân Bakanlığının kurulmasıyla, Merkezi Yönetime verilmiştir. Ama merkezi yönetimin bu konuda başarılı olduğunu söylemek olanağı yoktur.

1980 sonrasında yaşanan dönüşüm ve bunu hazırlayan yeniden yapılandırma programının temel hedefi, emeğin yeniden üretimini merkeze alan bir kent
yöneticiliği modelinden sermayenin yeniden üretimine öncelik veren, kent işletmeciliği ve girişimciliği (urban entrepreneurialism) temelli bir kent yönetimi modeline geçişin sağlanmasıydı.

Yerel yönetimler 1980’li yılların ortasından itibaren metro gibi büyük altyapı projelerine girişirken, bu yatırımlar sadece merkezi yönetimden yapılan kaynak transferi ile gerçekleşmedi. Belediyelerin doğrudan uluslararası para piyasalarından çeşitli yöntemlerle borçlanmaları sıkça rastlanır bir durum haline geldi. Bu tür bir borçlanma stratejisi de 1970’li yılların belediyecilik anlayışından
önemli ölçüde ayrışmaktadır. Önceki dönemde, belediyeler daha çok kendi kaynaklarını kullanmaya yönelmişlerdi. Oysa 1980 sonrasında sosyal demokrat belediyeler de dâhil olmak üzere, bütün büyük kent belediyeleri sadece dış kredi kullanmakla kalmamış, aynı zamanda yap-işlet devret türü uygulamalarla
uluslararası sermaye tarafından kentsel hizmetlerin sağlanması ve işletim haklarına bu sermayenin ortak edilmesi uygulamalarına yönelmişlerdir.
Bu durum sadece metro türü projelerle sınırlı değildir. Antalya örneğinde olduğu gibi, kent suyunun sağlanmasında uluslararası şirketlere
imtiyazlar verilmektedir.

Yerelleşme merkezileşme dinamikleri açısından dikkat çekici bir başka gelişme 6360 sayılı Yasa ile yapılan düzenlemeler sonrası yerel yönetimler alanında ortaya çıkan yeni durumdur. 2012 yılında yürürlüğe giren bu yasa ile 2014 Yerel Seçimlerinden itibaren geçerli olmak üzere, büyükşehir sayısı 16’dan 30’a yükseltilmiştir. Yasa gereği büyükşehir sınırı il sınırı haline getirilmiş ve bu illerde İl Özel İdareleri kaldırılmıştır. Aynı çerçevede, bu 30 büyükşehirde tüm köy tüzel kişilikleri vasıflarını yitirip, mahalleye dönüşmüştür. Ayrıca birçok belediye de nüfusları nedeniyle statüsünü yitirmiş ve mahalleye dönüşmüştür.

1980 sonrasında dünyada ve Türkiye’de değişen yerel yönetim uygulamalarının anahtar kavramı “yönetişim”dir. Yönetişim kavramı yerel yönetim sürecinde devletin yanı sıra piyasa ve sivil toplumun yer aldığının bir ifadesidir.

Belediyelerin örgütsel yapısında ortaya çıkan bir başka çeşitlenme ise belediyelere bağlı, ancak piyasa mekanizması içinde çalışan şirketlerin kurulmasıdır. Bu şirketler, bir yandan belediyelerin merkezi yönetimin kontrolünden uzaklaşmalarını fırsat verirken, diğer yandan bu piyasa mantığının
yerel yönetimlere yerleşmesine olanak sağlamıştır. Sınırlı kamusal denetim anlamına gelen şirketleşme, “özelleştirme” olarak adlandırılan sürecin belediyeler eliyle yürütülmesi anlamına gelmektedir.

Osmanlı'da 1857 yılında İstanbul’da çoğunluğu Hıristiyan olan ticaret burjuvazisinin faaliyetlerinin yoğunlaştığı Beyoğlu ve Galata bölgesinde Batı’dakine benzer bir belediye örgütlenmesinin kurulması batılı devletlerin de desteğini alan ticaret burjuvazisinin dayatmaları sonucu gerçekleşmiştir. 6. Daire ismiyle kurulan bu belediye örgütlenmesinin kurulmasının temel nedeni bu bölgede ihtiyaç duyulan temel kentsel hizmetleri sunulmasıdır. 

Doğru cevap A seçeneğidir.

Belge’ye göre, yerel yönetim gelenekleri açısından, Batı ve Türkiye örnekleri belli bir karşıtlığı temsil etmektedir: “…Batı ülkeleriyle kendimizi kıyasladığımızda, orada güçlü bir belediye örgütlenmesi olduğunu görüyoruz."

Doğru cevap B seçeneğidir.

1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı Belediyeler Yasasına göre nüfusu 2000’in üzerinde olan tüm kentlerde belediyeler kurulması zorunlu hale gelmiştir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Merkezileşme çabaları özellikle 1930’lu yıllarda belirgin hale gelen devletçi gelişme stratejisi tarafından da desteklenmiştir.

Ekonomik yatırımların merkezi yönetimin kontrolünde olması, siyasal merkezi güç ilişkilerini de önemli bir konuma getirmiş ve merkezileşme çabalarını güçlendirmiştir.

Merkezileşme ve kaynakların merkezi yönetimin aracılığı ile sanayileşmeye yönlendirilmesinin en önemli sonuçlarından biri, kentsel yatırımların ve hizmetlerin olabildiğince minimuma indirilmesidir.

Görüldüğü üzere I ve III numaralı maddelerde verilen bilgiler yanlıştır. Bu nedenle doğru cevap II numaralı maddeyi içeren A seçeneğidir.

1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı Belediyeler Yasasına göre nüfusu 2000’in üzerinde olan tüm kentlerde belediyeler kurulmasını zorunlu hale gelir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

1973’ler sonrasında yeni belediyecilik akımlarının gelişmesi sırasında, belediyelerin merkezi hükümete karşı görev alanını genişlettiği tek sosyal işlev toplu konut girişimleri olmuştur, denilebilir.

Batı’da ortaya çıkan kent yöneticiliği refah devletinin ve Keynesçi müdahaleci devlet anlayışının bir parçası oldu, bu anlamda yerel yönetimler merkezi yönetimle çelişkiye düşmekten çok tamamlayıcı rol üstlendiler.

Türkiye’de büyük ölçüde merkezi yönetimle yaşadıkları çelişkili durum nedeniyle yerel yönetimler, merkezi otoritenin karşısına sivil toplumun bir parçasıymışçasına, alternatif iktidar odağı olarak konuldular.

Görüldüğü üzere tüm maddelerde verilen bilgiler doğrudur. Bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.

1980 sonrasında yaşanan dönüşüm ve bunu hazırlayan yeniden yapılandırma programının temel hedefi, emeğin yeniden üretimini merkeze alan bir kent yöneticiliği modelinden sermayenin yeniden üretimine öncelik veren, kent işletmeciliği ve girişimciliği (urban entrepreneurialism) temelli bir kent yönetimi modeline geçişin sağlanmasıydı.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Günümüzde belediye kurulması için aranan nüfus büyüklüğü 5000’dir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

1980 sonrasında dünyada ve Türkiye’de değişen yerel yönetim uygulamalarının anahtar kavramı “yönetişim”dir. Yönetişim kavramı yerel yönetim sürecinde devletin yanı sıra piyasa ve sivil toplumun yer aldığının bir ifadesidir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Kentsel dönüşüm kavramı kentsel yeniden yapılanmaların tarihselliğine göre farklı uygulamaprogramlarının “şemsiye” kavramı olmuştur. Bu kavram, “kentsel sorunların çözümünü sağlayan ve değişime uğrayan bir bölgenin ekonomik, fiziksel, sosyal ve çevresel koşullarına kalıcı bir çözüm sağlamaya çalışan kapsamlı bir vizyon ve eylem” olarak tanımlanmaktadır (S.Thomas, 2003’tan Aktaran Turok, 2004:25).

Son yarım yüzyılın kentsel yeniden yapılanmalarına bakıldığında, kullanılan dönüşüm programları kendi içinde mekânsal ve sosyal kriterlere göre ayrıştırılarak farklı isimler almıştır. Buna göre 1950’li yıllarda bir yeniden inşa politikası uygulanırken, bunu takip eden 1960’lı yıllarda yeniden canlandırma; 1970’lerde yenileme ve 1980’lerde yeniden geliştirme uygulamaları ön plandadır.

Son yarım yüzyılın kentsel yeniden yapılanmalarına bakıldığında, kullanılan dönüşüm programları kendi içinde mekânsal ve sosyal kriterlere göre ayrıştırılarak farklı isimler almıştır. Buna göre 1950’li yıllarda bir yeniden inşa politikası uygulanırken, bunu takip eden 1960’lı yıllarda yeniden canlandırma; 1970’lerde yenileme ve 1980’lerde yeniden geliştirme uygulamaları ön plandadır.

Son yarım yüzyılın kentsel yeniden yapılanmalarına bakıldığında, kullanılan dönüşüm programları kendi içinde mekânsal ve sosyal kriterlere göre ayrıştırılarak farklı isimler almıştır. Buna göre 1950’li yıllarda bir yeniden inşa politikası uygulanırken, bunu takip eden 1960’lı yıllarda yeniden canlandırma; 1970’lerde yenileme ve 1980’lerde yeniden geliştirme uygulamaları ön plandadır.