KENT SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 17

Polis (Antik Yunan şehir devleti), özünde bir kentin egemenlik alanıyla tanımlanan bir yönetim şeklidir.

Civis (kent sakini) ise ‘kent hayatı’ ve ‘iyi bir hayat’ için kentlerde yaşayan kentli yurttaştı.

Kentleşme süreçlerini temelde avcılık ve toplayıcılık yolunu izleyerek gıda üretimi ve yerleşik gruplara dayalı toplumdan; ticaret ve zanaat üretimine dayalı topluma geçiş olarak açıklamaktadır. Childe’ye göre kentleşme; emeğin uzmanlaşması, toplumsal görevlerin karşılıklı bağımlılığının artması ve farklı işlevlerin ayrışması aracılığıyla gelişen bir sürecin sonunda gerçekleşmiştir.

Gordon Childe kentsel devrimi aşağıdaki özelliklerle açıklamıştır:

1. Artan nüfus büyüklüğü ve yoğunluğu.

2. Emeğin uzmanlaşması: zanaatkâr, tüccar, din adamı gibi uzmanlaşmanın artması

3. Tapınakların hâkimiyetinde kurulan kentsel mekânlar

4. Hinterland için gıda üretiminin kontrolü ve artı ürünün depolanması. Toplum üzerinde mutlak kontrole sahip bir egemen sınıf vardır: Rahip, askeri liderler ve yetkililer egemen sınıfın yönetici sınıfını oluştururlar.

5. Yazının icadı: bilginin işlenmesi için sayısal ve alfabetik belirtme sistemleri vardır.

6. Sanatlarının gelişmesi: sanat, müzik gibi giderek rafine edilmiş kültürel ifade formları olmalıydı.

7. Bilimlerin gelişimi: tahmin, ölçüm ve standardizasyon kayıtları tutmak için (örneğin vergi) gerekliydi.

8. Diğer merkezler ile uzun mesafeli ticaret mevcuttu.

9. Artık akrabalık yerine aidiyet yaşanılan yere bağlıydı.

Henry Pirenne, 10. yüzyıl öncesi tarım medeniyetini tartışırken, bu dönemde orta sınıf bir nüfus (tüccar ve esnaf) ve toplumsal örgütlenmeye (hukuk, kurum kendine özgü) sahip hiçbir şehrin olmadığını iddia etmiştir.

Max Weber’in ortaçağ kentlerine olan ilgisi, özellikle antik toplumların feodalizme ve ardından kapitalizme geçişine olan ilgisine dayanmaktadır. Weber’e göre, kentin özel karakteri onların kalelerle kuvvetlendirilmiş yerler oldukları kadar, varlıklarının ticaret ve alışverişe dayanması, şehrin bir pazar yerleşim yeri olmasıdır.

1844 yılında, İngiltere’de işçi sınıfının yaşam koşullarını irdeleyen Friedrich Engels (1845:1996), büyük şehirlerin kenar mahallelerinde yoksulların yaşamının ayrıntılı ve çarpıcı bir tanımını vermektedir. Bu çalışmasında, yoksulların kötü barınma koşullarını, kirlenmiş mahallelerini ve hijyen eksikliğini, gıda ve giyim gibi temel ihtiyaçlarının eksikliğini gösterir. Engels ayrıca, özel sadakaya bağımlı binlerce evsizden bahsetmektedir. Bir anlamıyla ilerleme ve modernleşme arayan, feodal bağlardan kaçanlar için bir umut sembolü olan şehir, diğer anlamıyla yoksul ve varlıklı insanları farklı kentsel mekânlarda yoğunlaştıran bir yer haline geliyordu. Engels, kapitalizmin kentsel mekânda nasıl işlediğini inceledi. Onun önemli katkılardan biri de, geleneksel toplumun çöküşünden sonra ortaya çıkan toplumsal sorunların önemini vurgulamış olmasıdır.

Alman bilim adamı Ferdinand Tönnies (1855-1935), topluluk (Gemeinschaft) ve toplum (Gesellschaft) kavramsallaştırmalarıyla kent sosyolojisi alanında önemli bir konuma sahiptir. Tönnies toplumu analiz ederken temelde evrimsel bir bakış açısı izledi. Sanayileşme/kentleşme dönemini, yüz yüze iletişimin sosyal yaşamı belirlediği topluluktan (Gemeinschaft’tan), zayıflamış sosyal bağlara ve düzenşemere sahip olmakla karakterize edilen topluma’a (Gesellschaft’a) bir geçiş olarak açıklamıştır. Genellikle bu ayrım, köy ve şehir hayatını ayırt eden ölçüt olarak kullanılmıştır

Park, şehrin farklı yerleri arasındaki karşılıklı bağımlılığı (veya symbiosis, ortak yaşam) göstermek için yaşam ağı kavramını kullanılmıştır. Doğal alanlara (niş/niche) dayanan bu varsayımlar simbiyotik ilişkileri vurgulayarak tespit edilebilir.

Roderick McKenzie varoluş mücadelesinin temelde konum veya mevkiye dayandığını öne sürmüştür. Mekânsal konum ancak ekonomik rekabet ve hayatta kalma mücadelesine dayanmaktadır.

Antik kentler Orta Doğu’da (Mezopotamya, Mısır) yaklaşık 6000 yıl önce, Hindistan’da İndus Vadisi, Çin’de, Girit şehirlerinin Minos uygarlığında yaklaşık 4000 yıl kadar önce ve Meksika’da
yaklaşık 2300 yıl öncesinde bulunabilir. Doğru yanıt A'dır.

Babil’deki Ur kentinde cennetler ve şehir arasındaki geometrik ilişkileri yöneten kozmolojik
kodlar kullanılmıştır. Bu dini kodlar da kutsal ve dünyevi mekânları belirlemiştir. Doğru yanıt B'dir.

Atina gibi klasik kentler de kozmolojik kodlara göre inşa edilmiştir. Şehir Tanrıça Athena’yı onurlandırmak için inşa edilmiştir. Temelde bir daire şeklindedir. Dairenin merkezinde topluluğun ve dünyanın merkezi agora vardır.Doğru yanıt C'dir.

Klasik Roma askeri gücü simgeliyor ve temsil ediyordu. Cumhuriyetçi fikirler Antik Yunanistan’dan ödünç alınmıştı. Şehir merkezine forum denmekteydi. Doğru yanıt B'dir.

Childe’ye göre kentleşme; emeğin uzmanlaşması, toplumsal görevlerin karşılıklı bağımlılığının artması ve farklı işlevlerin ayrışması aracılığıyla gelişen bir sürecin sonunda gerçekleşmiştir. Doğru yanıt A'dır.

Gordon Childe kentsel devrimi aşağıdaki özelliklerle açıklamıştır:
1. Artan nüfus büyüklüğü ve yoğunluğu.
2. Emeğin uzmanlaşması: zanaatkâr, tüccar, din adamı gibi uzmanlaşmanın artması

3. Tapınakların hâkimiyetinde kurulan kentsel mekânlar
4. Hinterland için gıda üretiminin kontrolü ve artı ürünün depolanması. Toplum üzerinde
mutlak kontrole sahip bir egemen sınıf vardır: Rahip, askeri liderler ve yetkililer egemen sınıfın yönetici sınıfını oluştururlar.
5. Yazının icadı: bilginin işlenmesi için sayısal ve alfabetik belirtme sistemleri vardır.
6. Sanatlarının gelişmesi: sanat, müzik gibi giderek rafine edilmiş kültürel ifade formları
olmalıydı.
7. Bilimlerin gelişimi: tahmin, ölçüm ve standardizasyon kayıtları tutmak için (örneğin vergi) gerekliydi.
8. Diğer merkezler ile uzun mesafeli ticaret mevcuttu.
9. Artık akrabalık yerine aidiyet yaşanılan yere bağlıydı. 

Doğru yanıt D'dir.

Latin Amerika’da Aztek ve İnka medeniyetleri, Tenochtitlan (Meksiko) şehri gibi önemli şehirleri
kurdu. Doğru yanıt D'dir.

11.yüzyıl ve 15.yüzyıl Avrupa’da ticari canlanma dönemidir. Bu canlanmanın arkasında yatan ivme dış ticaret ile bağlantısı olan uzun mesafeli ticaretidir. Ortaçağda kentlerin gelişiminde ticaretin ortaya çıkardığı orta sınıfın rolü büyüktür. Doğru yanıt B'dir.

Sanayi devrimiyle birlikte kırsaldan kentsele nüfus akışı başlamıştır. Bu dönemin önemli özelliklerinden biri ölüm oranlarının düşmesi ve göç oranlarının artmasıdır. Doğru yanıt B'dir.

Louis Wirth, nüfusun büyüklüğü, nüfusun yoğunluğu ve nüfusun çeşitliliğinin sonuçlarını analiz eder. Bir nüfus ne kadar büyükse, çeşitlilik ve uzmanlaşma düzeyi o derece yüksek olacaktır. Nüfus yoğunluğu bir yandan sosyal gruplar ve bireyler arasındaki rekabeti artırmaktadır. Aynı zamanda farklılıklara karşı da hoşgörüyü geliştirir.